Pressan - 08.11.1990, Blaðsíða 16

16
FIMMTCJDAGUR PRESSAN 8. NÓVEMBER
Útgefandi: Blað hf.
Framkvæmdastjóri: Hákon Hákonarson
Ritstjórar: Gunnar Smári Egilsson Kristján Þorvaldsson
Blaðamenn: Friðrik Þór Guðmundsson Hrafn Jökuls-ion Sigurður Már Jónsson Sigurjón Magnús Egilsson
Ljósmyndari: Sigurþór Hailbjörnsson
Útlitsteiknari: Jón Óskar Hafsteinsson
Prófarkalesari: Sigríður H. Gunnarsdóttir
Auglýsingastjóri: Hinrik Gunnár Hilmarsson
Dreifingarstjóri: Sigurður Jónsson
Setning og umbrot: Leturval
Prentun: Oddi hf.
Ritstjórn og skrifstofur: Ármúla 36, sími: 68 18 66. Auglýsingasími: 68 18 66.
Áskrift og dreifing: Ármúla 36, sími 68 18 66.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuði. Áskriftargjald: Pressan og Alþýðublaðið:
1100 kr. á mánuði. Verð í lausasölu: 170 kr. eintakið.
Leikur kringum
hlálegar reglur
í PRESSUNNI í dag er frétt um hvernig staðið var að
stofnun fyrirtækisins Lindalax, sem nú er farið á hausinn.
íslendingarnir, sem stóðu að fyrirtækinu ásamt Norð-
mönnum, greiddu ekki inn krónu í peningum í hlutafé til
fyrirtækisins. Þrátt fyrir það voru þeir skráðir fyrir rúmum
helmingi af hlutafénu.
í stað peninga lögðu íslendingarnir til reikninga vegna
ráðgjafar, auk þess sem þeir lánuðu land undir fyrirtækið.
Þrátt fyrir þetta litla hlutafjártillegg tókst fyrirtækinu að
stofna til um 1.100 milljóna króna skulda og fara á hausinn
á undraskömmum tíma. Þeir lánardrottna fyrirtækisins
sem tóku veð í fasteignum þess sitja uppi með verðlausa
fiskeldisstöð. Aðrir sitja eftir með sárt ennið.
Ástæðuna fyrir þessum skrítna leik má finna í reglum um
eignarhlut útlendinga í íslenskum fyrirtækjum. Vegna ein-
hvers þjóðernisstolts hafa þær reglur gilt að útlendingar
megi ekki eiga meirihluta í fyrirtækjum hér. Eins og fleiri
reglur, sem stjórnvöld hafa sett um atvinnurekstur, er þessi
svo vitlaus að ekki nokkur fer eftir henni. Þess í stað meta
forsvarsmenn fyrirtækja einhverja ótilgreinda hluti til fjár,
þannig að framlag íslendinga er á pappírunum rúmur
helmingur af hlutafénu.
En þessi leikur skilur fyrirtækin náttúrulega eftir helm-
ingi veikari en þau sýnast á pappírunum. Þó líta kunni út
fyrir að verið sé að stofna til fyrirtækja með trausta undir-
stöðu er í raun verið að hleypa hálfgerðum aumingjum af
stokkunum. Fyrirtækjum sem sökkva við minnstu ágjöf.
Þannig var það með Lindalax og þannig er það með
mörg fiskeldisfyrirtæki önnur.
Dæmið af Lindalaxi hefur nú bæst í hóp margra þar sem
nánast skopast er að iögum um hlutafélög. Ekkert virðist
hins vegar benda til að stjórnvöld ætli að tryggja að farið
verði eftir þeim lögum.
Þess í stað tala stjórnmálamenn fjálglega um stofnun
hlutabréfamarkaðar á íslandi og telja hann geta verið
grundvöll undir vöxt atvinnulífsins í framtíðinni. í ljósi þess
hvernig íslenskir athafnamenn umgangast hlutafélaga-
formið, og í hvaða tilgangi þeir nota það, eru þessar ræður
stjórnmálamannanna hlálegar.
NÝSKÖPUN
HANNES
HÓLMSTEINN
GISSURA RSON
Stjórnmálaviðhorfið hefur
alls staðar gerbreyst vegna
hruns kommúnismans. Áætl-
unarbúskapur og allsherjar-
skipulagning hafa hvarvetna
horfið af dagskrá. Nú vilja all-
ir Lilju kveðið hafa, nú segj-
ast allir vilja virkja markaðs-
öflin, frjálsa samkeppni og
framtak einstaklinga. Þetta
hefur það líka í för með sér,
að andstæður eru ekki eins
skýrar í íslenskum stjórnmál-
um og áður. Sjálfstæðisflokk-
urinn er að vísu á sama stað
og hann hefur lengi verið, en
hinir flokkarnir hafa færst
nær honum í viðhorfum.
Einkum hefur Alþýðubanda-
lagið breyst, en það felldi fyr-
ir nokkrum dögum úr gildi
stefnuskrá sína frá 1975. Nú
er svo komið, að stjórnar-
samstarf þess og Sjálfstæðis-
flokks eftir næstu kosningar
er ekki óhugsandi.
Ekkert stjórnarsamstarf
gengur upp, nema samstarfs-
flokkarnir hagnist báðir eða
allir á því og eigi ekki betri
kosta völ. Lítum aðeins á
málið frá sjónarmiði Sjálf-
stæðisflokksins. Flann getur,
ólíkt öðrum flokkum, gert
séri vonir um að mynda
tveggja flokka stjórn með
samstarfsaðilanum. Hann
getur því valið um þrjá sam-
starfsflokka, Framsóknar-
flokk, Alþýðuflokk og Al-
þýðubandalag. Ef við gerum
ráð fyrir að umhverfisráðu-
neytið verði lagt niður eru
tólf ráðuneyti til skiptanna.
Sjálfstæðisflokkurinn yrði
vafalaust að bjóða Fram-
sóknarflokki eða Alþýðu-
flokki fleiri eða mikilvægari
ráðuneyti en Alþýðubanda-
lagi af þeirri einföldu ástæðu,
að eftir næstu kosningar
verða þeir hvorir tveggja
sterkari en Alþýðubandalag-
ið. Sjálfstæðisflokkurinn
myndi því fá meiri ítök en
ella og geta sent þá Stein-
grím Hermannsson og Jón
Baldvin Hannibalsson í verð-
skuldað leyfi frá stjórnar-
störfum. Myndu kraftar
þeirra ekki njóta sín best í
fjárhags- og viðskiptanefnd
efri deildar?
Alþýðubandalagið myndi
hagnast af sömu ástæðu. Ef
það starfar með hinum
vinstri flokkunum tveimur
fær það minna í sinn hlut en
ef það starfar með Sjálfstæð-
isflokki. Nú hefur það þrjá
ráðherra og fjögur ráðuneyti.
Það gæti sem auðveldast
fengið sömu ráðherratölu og
fimm ráðuneyti í stjórnar-
samstarfi við Sjálfstæðis-
flokkinn. Það yrði auðvitað
að láta menntamálaráðu-
neytið, en fengi að halda fjár-
málaráðuneytinu og fengi til
dæmis heilbrigðis- og trygg-
ingaráðuneytið og félags-
málaráðuneytið til viðbótar
við samgöngu- og landbún-
aðarráðuneytin. Auk forsæt-
isráðuneytisins hlyti Sjálf-
stæðisflokkurinn utanríkis-
ráðuneytið, en á næsta þing
munu setjast menn, sem hafa
áhuga og þekkingu á utan-
ríkismálum, og þau eru að
verða því mikilvægari sem
tengsl okkar við Evrópu
verða meiri.
Eg er ekki að segja hér, að
samstarf Sjálfstæðisflokks og
Alþýðubandalags sé líklegt
eða æskilegt. Ég er alls ekki
viss um, að Alþýðubandalag-
ið sé fært um að vera í stjórn
vegna innri bresta þess. Eg er
aðeins að segja tvennt. Ann-
að er, að forsendur eru
brostnar fyrir því að útiloka
slíkt samstarf, þar sem Al-
þýðubandalagið er af sögu-
legum ástæðum ekki lengur í
jafnharðri andstöðu við Sjálf-
stæðisflokkinn í efnahags- og
utanríkismálum og það var.
Hitt er, að þessir tveir flokkar
fá sennilega mest völd fyrir
minnst heildarfylgi með
bandalagi sín á milli, því að
Alþýðubandalagið verður að
öllum líkindum fámennasti
þingflokkur vinstri manna
eftir næstu kosningar. Þetta
eru blátt áfram bestu kaupin
á eyrinni.
Höfundur er lektor í stjórn-
málafræði
AFSAKIÐ, GETÚM VIÐ
TEIKNING: ÖMAR STEFÁNSSON
FEGURÐ FRIVERSLUNAR
Það hefur verið grátbros-
legt að fylgjast úr fjarlægð
með árangurslitlum tilraun-
um landbúnaðarráðherra
Evrópubandalagsríkjanna til
þess að koma sér saman um
tillögur um niðurskurð á
stuðningi við landbúnað í
ríkjum sínum, broslegt vegna
þess að ágreiningurinn snýst í
raun um harla lítið, grátlegt
vegna þess hversu mikið er í
húfi. Komi Evrópubandalags-
ríkin sér ekki saman um
raunhæfan niðurskurð á
framlögum til landbúnaðar-
mála mjög fljótlega er næsta
borin von að árangur verði af
Úrúgvæ-lotu GATT-viðræðn-
anna, sem staðið hefur til að
ljúki í næsta mánuði.
Fátt hefur átt eins snarari
þátt í efnahagslegum fram-
förum í heiminum frá því að
síðari heimsstyrjöldinni lauk
og vaxandi fríverslun með
vörur í skjóli GATT — Hins al-
menna samkomulags um
tolla og viðskipti. í Urúgvæ-
lotunni, sem hófst árið 1986,
hefur verið stefnt að því að
auka enn fríverslun með vör-
ur, meðal annars landbúnað-
arvörur, en jafnframt breikka
gildissvið fríverslunar þannig
að hún næði einnig til við-
skipta með þjónustu af ýmsu
tagi, banka- og tryggingar-
þjónustu, samgangna, fjar-
skipta og svo framvegis.
Af stjórnmálaástæðum hef-
ur fríverslun aldrei náð til
landbúnaðar. Iðnríkin hafa
flest hver takmarkað inn-
flutning landbúnaðarvara og
stutt innlenda landbúnaðar-
framleiðslu dyggilega. Þessu
vilja ríki sem liggja sérstak-
lega vel við lanabúnaði að
vonum ekki lengur una. Þau
hafa sett fram úrslitakröfu um
að verulega þoki í átt til frí-
verslunar með landbúnaðar-
vörur í Úrúgvæ-lotunni, að
öðrum kosti verði ekkert úr
samkomulagi um aðra þætti.
Hér eru Evrópubandalagsrík-
in með Þýskaland í farar-
broddi helsti Þrándur í Götu.
Á undanförnum vikum hef-
ur landbúnaðarráðherrum
Evrópubandalagsríkjanna
margsinnis mistekist að ná
samkomulagi um takmark-
aðan niðurskurð á stuðningi
við landbúnað. Að því er virð-
ist ráða hér mestu áhyggjur
Helmuts Kohl, kanslara
Þýskalands, af stuðningi
bænda í komandi kosningum
þar í landi.
Hér er svo sannarlega ver-
ið að fórna meiri hagsmun-
um fyrir minni. Nánast öll
heimsbyggðin, og þá ekki síst
fátækar þjóðir þriðja heims-
ins, kæmi til með að hagnast
á aukinni fríverslun með
landbúnaðarvörur í lægra
matvælaverði eða auknum
útflutningstekjum. Hins veg-
ar lifir ekki nema lítið brot
íbúa Evrópubandalagsríkj-
anna af landbúnaði, til dæmis
ekki nema 3—4% í Þýska-
landi.
Fari Úrúgvæ-lotan út um
þúfur glutra þjóðir heims nið-
ur stórkostlegu tækifæri til
þess að leggja grunn að nýju
framfaraskeiði. Hætt er við
því að löng bið yrði á öðru
slíku tækifæri og á meðan
skiptist heimurinn í vaxandi
mæli upp í þrjú afmörkuð
verslunarsvæði, Evrópu,
Ameríkuálfurnar og Asíu
með Japan í miðju. Slík þróun
væri andstæð íslenskum
hagsmunum því við viljum
eiga viðskipti á öllum þessum
sviðum.
Islendingar eru aðilar að
GATT og hafa tekið þátt í
Úrúgvæ-viðræðunum. Það
sem frést hefur af undirbún-
ingi tillögugerðar af íslands
hálfu um niðurskurð á stuðn-
ingi við landbúnað er ekki
uppörvandi. Takmarkaður
niðurskurður á framlögum til
útflutningsbóta og niður-
greiðslna er rökleysa ef ekki
er gert ráð fyrir afnámi þeirr-
ar algjöru innflutningsvernd-
ar sem við lýði hefur verið.
Takmarkaðar heimildir til
innflutnings á unnum land-
búnaðarvörum hrökkva
einnig skammt.
íslendingar þurfa og eiga
sjálfra sín vegna að ganga
mun lengra. Þjóðin er að slig-
ast undan því landþúnaðar-
fargani sem stjórnvöld hafa
komið upp á liðnum árum.
Þetta kemur fram í óheyri-
lega háu verði helstu mat-
væla og ekki síður því að fé
skortir til brýnna verkefna á
sviði félagsmála vegna
ótæpilegs fjárausturs úr ríkis-
sjóði til landbúnaðarmála.
Það ofstjórnarkerfi í landbún-
aði sem kórónað var með bú-
vörulögunum frá árinu 1985
þjónar ekki einu sinni þorra
bænda, því margir þeirra
lepja dauðann úr skel.
Róttæk uppstokkun á land-
þúnaðarstefnu stjórnvalda,
sem miðar að því að afnema
bein og óbein afskipti ríkisins
af framleiðslu og sölu búvara
og takmarkanir á innflutn-
ingi landbúnaðarafurða, er í
raun það eina sem dugar.
Með slíkri uppstokkun ynnist
allt í senn; lægra matvæla-
verð, aukið svigrúm ríkis-
sjóðs til að sinna verkefnum á
sviði félagsmála og heilbrigð-
ari landbúnaður. Þessar
breytingar gætu auðvitað
orðið í áföngum til að lina
sársaukafyllstu afleiðingarn-
ar, en þeim gæti engu að síð-
ur verið lokið fyrir aldamót.
Tillögur í þessa veru gætu því
orðið innlegg íslendinga til
farsællar niðurstöðu úr
Úrúgvæ-lotu GATT-viðræðn-
anna.
En óháð þessum viðræðum
og niðurstöðum þeirra er
uppstokkun landbúnaðar-
stefnunnar æskileg. í því ligg-
ur fegurð fríverslunar að
hana er hægt að stunda ein-
hliða, sjálfum sér og sínum til
hagsbóta.
Höfundur er hagfræðingur
hjá EFTA.