Pressan - 24.01.1991, Blaðsíða 14

14
FIMMTUDAGUR PRESSAN 24 JANÚAR 1991
Útgefandi: Blaó hf.
Framkvæmdastjóri: Hákon Hákonarson
Ritstjórar: Gunnar Smári Egilsson Kristján Þorvaldsson
Blaðamenn: Friðrik Pór Guðmundsson Hrafn Jökulsson Sigurður Már Jónsson Sigurjón Magnús Egilsson Þóra Kristín Ásgeirsdóttir
Ljósmyndari: Sigurþór Hallbjörnsson
Útlitsteiknari: Jón Óskar Hafsteinsson
Prófarkalesari: Helgi Grímsson
Auglýsingastjóri: Hinrik Gunnar Hilmarsson
Dreifingarstjóri: Sigurður Jónsson
Setning og umbrot: Leturval
Prentun: Oddi hf.
Ritstjórn og skrifstofur: Ármúla 36, sími: 68 18 66. Auglýsingasími: 68 18 66.
Áskrift og dreifing: Ármúla 36, sími 68 18 66.
Áskriftargjald 550 kr. á mánuði. Áskriftargjald: Pressan og Alþýðublaðið:
1100 kr. á mánuði. Verð í lausasölu: 170 kr. eintakið.
Vandamálastofnun
í PRESSUNNI í dag er rakin saga Miklalax, laxeldisfyr-
irtækis í Fljótum.
Á stuttum tíma hefur þetta fyrirtæki orðið stærsti
skuldari Byggðastofnunar. En þrátt fyrir gífurlegar lán-
veitingar stofnunarinnar er flestum ljóst að nær engar
líkur eru á því að fyrirtækið geti staðið undir rekstrin-
um. Byggðastofnun situr uppi með laxeldisstöð, laxa-
sláturhús og nokkur einbýlishús í kringum stöðina.
Stjórn hennar þarf að ákveða hvort hún vill leysa þessar
eignir til sín eða lána fyrirtækinu meira til þess að það
geti haldið áfram rekstri, í veikri von um að grundvöllur
finnist undir reksturinn einhvern tíma í framtíðinni.
Laxeldisstöðin stendur langt frá annarri byggð — svo
langt að reisa þurfti íbúðarhúsnæði undir starfsmenn
hennar. Það er því hæpið að rökstyðja fjárausturinn með
því að menn hafi verið að treysta atvinnu í einhverju
byggðarlagi. í raun væri nær að segja að Byggðastofnun
hafi reist nýja byggð. Hún bjó því til nýtt vandamál til
viðbótar við þau sem hún hafði fyrir.
Byggðastofnun er því orðin nokkurs konar sjálfstætt
lífkerfi — hún býr til vandamál sem hún glímir síðan við
að leysa.
Smáþjóðirnar
HANNES
HÓLMSTEINN
GISSURARSON
Þessa dagana notar friðar-
verðlaunahafi Nóbels og met-
söluhöfundur Iðunnar, Míkha-
íl Gorbatsjov, hervald gegn
varnarlausum smáþjóðum
við Eystrasalt. Skyldu þeir
Heimir Pálsson og Steingrím-
ur Hermannsson nú vera eins
hrifnir af Gorbatsjov og á
blaðamannafundinum forð-
um, þegar bók hans um pere-
strojku var kynnt? Hvað sem
því líður hygg ég að draga
megi þrjár ályktanir af at-
burðunum í Eystrasaltsríkj-
unum.
Fyrsta ályktunin er al-
menns eðlis: Þær breytingar.
sem hafa þrátt fyrir allt orðið
til bóta í Ráðstjórnarríkjun-
um síðustu ár, hafa ekki orðið
fyrir skyndileg sinnaskipti
valdhafa heljjur vegna van-
getu þeirra til þess aö halda
uppi fyrri kúgun. Kremlverj-
ar hafa ekki breyst í lýðræðis-
sinna heldur hafa þeir neyðst
til að slaka á klónni. Við Vest-
urlandamenn ættum af þeim
sökum að láta okkur meiru
skipta hvað Kremlverjar gera
og geta heldur en hvað þeir
segja og hugsa. Hugleiðingar
um áætlanir þeirra og yfirlýs-
ingar varða miklu minna en
beinharðar staðreyndir um
hernaðarmátt þeirra og fyrri
gerðir. Á meðan þessir menn
ráða tröllslegum hernaðar-
tækjum verðum við Vestur-
landamenn að vera á varð-
bergi.
Önnur ályktunin varðar
okkur íslendinga. Hún er sú
að við höfum verið miklu
heppnari með nágranna en
flestar aðrar smáþjóðir. Við
vorum lengi undir stjórn
Dana, sem voru mildir og
góðviljaðir nýlenduherrar,
þótt þeim væru stundum mis-
lagðar hendur. Hverjir hafa
aðrir skilað aftur dýrgripum
eins og Danir handritunum?
Við höfðum ekki heldur und-
an miklu að kvarta á meðan
við nutum verndar breska
flotans, enda eru Bretar al-
þekkt menningar- og mann-
úðarþjóð. Um miðja öldina
lentum við loks á áhrifasvæði
Bandaríkjamanna, sem hafa
ætíð komið fram við okkur
sem heiðursmenn. Þeir hafa
aldrei notað sér það að þeir
hafa her í landinu, auk þess
sem við höfum stórgrætt á
þeim eins og áður á Bretum,
hvort sem það hefur orðið
okkur til góðs eða ekki.
Þriðja ályktunin varðar
okkur íslendinga líka. Hún er
sú að smáþjóðir verða að
eiga öfluga bandamenn. Þær
mega alls ekki einangrast á
alþjóðavettvangi. Harmleik-
ur Eystrasaltsþjóðanna
þriggja er sá að enginn kem-
ur þeim til varnar þegar á
þær er ráðist. Nú er allt á
hverfanda hveli. Kalda stríð-
inu er lokið, nýtt stórveldi er
að verða til í Evrópu, og
Bandaríkjamenn eru ekki lík-
legir til að axla endalaust
sömu byrðar og áður. Við ís-
lendingar þurfum að hugsa
okkar gang. Þótt við séum
best komnir í áframhaldandi
varnarsamstarfi við Banda-
ríkjamenn er ekki víst að við
eigum þess ætíð kost. Verð-
um við ekki að hugsa í fullri
alvöru til frekari tengsla við
Evrópubandalagið?
Höfundur er lektor i stjórn-
málafræði við Háskóla Islands.
DÓMSDAGUR ER í NÁNDI ALLIR SPÁDÓMAR RÆTAST! DÓMSDAGUR ER í NÁND!
TEIKNING: ÓMAR STEFÁNSSON
Hvers á Kaninn ad gjalda?
Um leið og styrjöldin mikla
hófst við Persaflóa tók ísland
undir sig stökk á landakort-
inu. Við héldum nokkur að
þetta væri eyja nyrst í Atl-
antshafi, sögð útvörður Evr-
ópu í landafræðibókum,
byggö þjóð af norrænum
uppruna. En það breyttist allt
með Persaflóastríðinu, ef það
hefur ekki alltaf verið della,
Island er ennþá eyja, en
miklu sunnar og vestar en
haft var fyrir satt, stödd miðja
vegu milli Stóra-Bretlands og
Bandaríkjanna. Og þjóðin
vaknar brosandi á hverjum
morgni, ennþá svolítið feim-
in, en innilega stolt af að hafa
verið fermd inní samfélag sið-
aðra, menningarsvæðið sem
kennt er við sax og angl.
Núna er árið sem við feng-
um Skæ og Sé-enn-enn.
ENGIN LEIÐINDI
Þetta er ekki í fyrsta sinn
sem landið bregður undir sig
betri fætinum. En nú var
hraðinn allur annar en oftast
áður, og við losnuðum alveg
við þann seigdrepandi ófögn-
uð sem einusinni var algeng-
ur undanfari hálfvolgra
breytinga. Hver man ekki eft-
ir rifrildunum, blaðagreinun-
um, fundahöldunum, félaga-
samtökunum, þingsályktun-
artillögunum, ríkisstjórnar-
kreppunum og menningar-
vitamótmælunum? í gamla
daga var þessu hellt yfir okk-
ur í sífellu áður en nammið
kom, svona einsog refsing á
undan glæpnum. Nú eru sem
betur fer aðrir tímar, og ekki
verið að tefja sig á smámun-
um.
Aðeins einn maður er nóg
til að breyta núna. Engar
blaðagreinar með og á móti.
Engir langdregnir umræðu-
þættir í útvarpinu. Engir
þyrrkingspésar ofan úr há-
skóla eða úr rithöfundafélag-
inu. Ekkert vafstur og vesen
fram og aftur á alþingi.
Einn maður. Ein hetja sem
færir þjóð sinni nýjungarnar
glóðvolgar.»
Páll Magnússon hefur skráð
nafn sitt gullnu letri í póesíu-
bók íslensku þjóðarinnar.
Nokkrir ruglukollar eru
auðvitaö nöldrandi útí horni
af gömfum vana og minni-
máttarkennd hinna vanmátt-
ugu. Til dæmis hefur einhver
kverúlantaklúbbur sem kall-
ar sig íslenska málnefnd ver-
ið að kvaka, og ennþá leynast
í skúmaskotum Moggans örfá
hjárænueintök tautandi
dróttkvæðaslitrur á milli þess
sem þeir reyna að ná magáls-
leifunum úr efrigómi.
Sem betur fer tekur enginn
mark á þessu gengi. Páll
Magnússon hefur lagt horn-
steininn. Nú rísa háir salir.
LEIÐRÉTTUM MISTÖKIN
En af hverju takmarka sig
við tvær stöðvar og eingöngu
þessar fréttir — sem hvoreðer
eru heldur drungalegar? Eru
ekki fleiri takkar á kassan-
um?
Við þurfum auðvitað að
halda landvinningum okkar
áfram. Og leiðrétta forn mis-
tök í menningarsögunni.
Fyrst við þurfum stríðsfréttir
er aldeilis upplagt að hreinsa
út eina rásina fyrir gamlan
kunningja, sem áður yljaði
hjörtunum. íslenska hersjón-
varpið í Keflavík. Stöð þrjú á
Útnesjum. Sú sama og eitt-
sinn var að ósekju hrakin
brott af hinum íslenska skjá.
Hvers á Kaninn eiginlega
að gjalda?
En við skulum fyrir alia
muni ekki upphefja leiðindi
út af þessu. Engar blaða-
greinar eða þingræður. Páll
Magnússon gerir þetta fyrir
okkur þegar vel stendur á.
Höfundur er blaðamaður og is-
lenskufræðingur.