Pressan - 25.04.1991, Blaðsíða 20

20
FIMMTUDAGUR PRESSAN 25. APRÍL 1991
EF- EKK.I
Höröur Jónasson
nýyrðasmiöur:
Sveitarstjórinn
sagöi að Hvolsvöllur
væri náttúrukær
staður, staöur í sátt
og samlyndi viö
landið ... svo má
líta á einstaklinga
og segja t.d. að
Saddam Hussein sé
ekki náttúrukær
maður.
llítjjlU’
tolcnoliiu*
{tjóðSögttv
Hann var þjóðþekktur
poppari úr Keflavík í einni
vinsælustu hljómsveit
landsins. Eitt sinn er hljóm-
sveitin var að spila á Reyð-
arfirði hitti hann unga konu
sem honum fannst fýsilegt
að sofa hjá. Kona þessi var
gift sjómanni á staðnum og
þaö vildi svo vel til að bát-
urinn sem eiginmaðurinn
var á átti að leggja frá landi
um það leyti sem ballið var
búið.
Popparinn og sú reyð-
firska ákváðu því að drífa
sig strax heim í rúm og
reyna bólfimina. Pau höfðu
ekki verið lengi að þegar
útihurðin var opnuð og
mátti heyra að þar var hús-
bóndinn á ferð. Smá vélar-
bilun hafði orsakað tveggja
tíma töf og vildi sjómaöur-
inn nota tækifærið til að
heilsa upp á ástkæra eigin-
konu sína.
Keflvíkingurinn brást
skjótt við og náði að læsa
sig inni í fataskápnum í her-
berginu áður en sjómaður-
inn birtist. Konan lá hins
vegar allsnakin í rúminu og
féll eiginmaðurinn fyrir
henni um leið.
Næstu stundarfjórðunga
mátti popparinn þola að
kúra í loftlausum skápnum
og hlusta á ástaratlot þeirra
hjóna. (Úr popparasögum)
Hann var þekktur sjar-
mör í vinsælasta tríói
landsins. Er hann var að
skemmta á Norðfirði eitt
haustið komst hann í
skyndikynni við gifta konu
á staðnum. Ákváðu þau að
bregða sér heim til hennar,
þar sem þau töldu víst að
eiginmaðurinn mundi
ílengjast annars staðar.
Aðdragandi þessa hafði
ekki farið framhjá forvitn-
um Norðfirðingum sem
horfðu á eftir „parinu"
heim. Eftir á að hyggja kom
forvitnin sér vel, því þegar
þau höfðu verið að í rúminu
í töluverða stund bankaði
tillitssamur nágranni á
„Hættu að ríða Bugga.
Bjössi er að koma heim."
(Úr popparasögum)
Palli gat stundum verið
ansi erfiður, ekki síst þegar
hann var búinn að drekka
óhóflega mikið ofan í pill-
urnar sem hann þurfti að
neyta daglega. Einhverju
sinni lagðist hann bjargar-
laus í drullugu götuna og
hljóðaði:
„Ég sé ekki neitt. Ég er
blindur. Ég sé ekki neitt!"
Lögreglumaðurinn á
staðnum þekkti kauða og
vissi upp á hár hvernig átti
að bregðast við i slíku til-
felli. Hann fékk lánaða
brennivínsflösku hjá nær-
stöddum og hélt henni fyrir
framan Palla, sem reisti sig
upp hið snarasta og teygði
sig eftir flöskunni, og náði
fullri heilsu og sjón á nýjan
leik. (úr fyllirissögum)
Hördur Jónasson heitir
madur og er Samvinnuskóla-
genginn sölumadur. Og ný-
yrdasmidur, þ.e. hann býr til
ný ord og hugtök. Hann er
höfundur orðanna fíkill, án-
ingarfarþegar, náttúrukœr
og jarðlyndur. „Eg er Þingey-
ingur og í minni fjölskyldu
kom ekki annað til greina en
að vanda máliö," segir Hörð-
ur. „Það er fullorðna fólkið
og fólkið í sveitinni sem mér
finnst að hafi besta valdið á
íslenskri tungu. Sá sem ekki
kann sitt móðurmál er ekki
sjálfstœður einstaklingur."
Kveikjan að nýyrðasmíð-
inni var þegar hann bjó til
orðið fíkill 1976 eða 1977.
„Þá var mikið talað um „dóp-
ista", í færri tilfellum um eitur-
lyfjaneytendur. Kosturinn við
orðið fikil er að það er ekki
sértækt og hægt að bæta
framan við það eftir þörfum.
Þannig hefur Jóna Ingibjörg
talað um kynlífsfíkla. Jón Ótt-
ar talar í bók sinni um senu-
fíkla, um þá sem sífellt vilja
vera í sviðsljósinu og Kristinn
R. Ólafsson í Madríd talaði í
pistli um fótboltafíkla."
Flugleiðir notuðu mikið
orðið „stop-over" farþegar
og það fannst Herði ekki
nógu gott. „1986 hafði ég
samband við Svein Sæ-
mundsson, þáverandi blaða-
fulltrúa fyrirtækisins, og
benti honum á orðið áningar-
farþegar. Hann tók mjög vel í
það og notaði orðið í auglýs-
ingu skömmu síðar."
Umhverfisvænn er orð sem
er að ryðja sér til rúms, en
hefur ekki náð hylli allra.
„Prófarkalesari á DV hafði
samband við mig, fannst orð-
ið ekki alltaf hitta í mark. Þá
lagði ég til orðin náttúrukær
og jarðlyndur. Þessi orð eiga
við hluti, menn eða staði og
annað sem ekki veldur skaða
í umhverfinu. Sveitarstjórinn
á Hvolsvelli sagði t.d. nýverið
að Hvolsvöllur væri náttúru-
kær staður, staður í sátt og
samlyndi við landið, þar sem
engin spilling fer fram á um-
hverfinu. Svo má líta á ein-
staklinga og segja t.d. að
Saddam Hussein sé ekki nátt-
úrukær maður."
Flest nýyrði koma flatt upp
á fólk, segir Hörður. „Það
þarf að venjast þeim og fjöl-
miðlar hafa gott tækifæri til
að móta framvinduna. Þeir
verða þá að vera sannverðug-
ir. Það er auðvelt að tapa mál-
inu ef við höldum ekki vöku
okkar. Mér finnst t.d. áber-
andi hversu margir unglingar
í Reykjavík eiga erfitt með að
tjá sig. Þá vantar orðaforð-
ann og réttu orðaröðina. Það
mætti vekja áhuga þeirra á ís-
lenskunni, þannig að sam-
viskan banki þegar slett er.“
Jafnframt því að vera
áhugasamur um ylhýra og
ástkæra móðurmálið er
Hörður mikill náttúruunn-
andi. „Ég hef áhuga á nátt-
úruvernd, útivist og laxveiði.
Ég vil sjá landið okkar hreint
og taert." Þá fylgist Hörður vel
með stjórnmálunum. Að-
spurður hvort stjórnmála-
menn væru honum að skapi
hvað málfarið snerti sagði
Hörður þá standa sig misjafn-
lega. „Það má heyra slettur
hjá hinum mætustu stjórn-
málamönnum. í umræðum
frambjóðenda Reykjaness-
kjördæmis talaði til dæmis
einn um „konkret dæmi". Þú
ert sjálfur að sletta í þessu
viðtali, segir „akkúrat" inn á
milli. Þær eru margar slett-
urnar," sagði Hörður.
SJÚKDÓMAR OG FÓLK
Spaugstofan og Rónaframboöiö
er alkóhólismi hlægilegur?
ÓTTAR
GUÐMUNDSSON
Fáir sjónvarpsþættir hafa
notið meiri vinsælda en
grínþættir Spaugstofunn-
ar. Þeir félagar hafa birst á
laugardagskvöldum og
skemmt þjóðinni með öfga-
kenndum eftirlíkingum af
þekktum og óþekktum ein-
staklingum í þjóðfélaginu.
Margar persónur Spaugstof-
unnar hafa orðið mjög vin-
sælar og lifa eigin lífi í þjóð-
arvitundinni. Þegar sagt er
um einhvern mann að hann
líkist Ragnari Reykás vita
allir við hvað er átt. I kosn-
ingafárinu undanfarnar vik-
ur fylgdist ég grannt með
Spaugstofunni og hafði gam-
an að sumu en leiddist ann-
að. Spaugstofan fékk mikinn
tíma í kosningadagskrá rík-
issjónvarpsins meðan beðið
var eftir nýjum tölum og
spám. Aðalgrín þeirra félaga
upp á síðkastið hefur verið
hið svokallaða Rónafram-
boð. Ótal svipmyndir hafa
birst í þáttunum af orðræð-
um hinna svokölluðu róna á
Arnarhóli sem standa fyrir
framboðinu. Þeir eru klædd-
ir Hekluúlpum og hafa an-
kanaleg höfuðföt og ræða
um stefnumál sín og slagorð
með flösku í hendi. Þessir
rónar í ímynd þeirra Spaug-
slofumanna eru sífullir og
hamingjusamir náungar
sem ætíð hafa svör á reiðum
höndum og kalla sig sjálfa
„utangarðstækna". Þeir tala
drafandi röddum um áfengi
og nota það og styrkleika
þess til viðmiðunar um flest
svið mannlegs lífs. Öðru
hvoru syngja þeir léttan
brag og stíga dans eins og
Sammy Davis og Dean
Martin. A kosninganóttina
voru þeir óvenju plássfrekir
og komu ítrekað fram við
ýmsar aðstæður. Þeir sungu
saman og keyrðu síðan kjós-
endum sínum á kjörstað.
Þeir voru vel fullir við þá
iðju og keyrðu því á staura
og annað sem á vegi þeirra
varð. En rónarnir voru alltaf
jafn kátir og hressir.
Þetta grín væri svo sem í
lagi ef ekki væri verið að
henda gaman að einhverju
/nesta þjóðarböli íslendinga
fyrr og síðar. Ég leyfi mér að
gera ráð fyrir því að forsvars-
menn Rónaframboðsins eigi
að vera alkóhólistar úr hópi
útigangsmanna í Reykjavík.
Slíkir menn eru ekki ýkja
fjölmennir lengur á götun-
um en fyrir nokkrum árum
voru þeir mun fleiri og settu
sterkan svip á bæjarlífið.
Þeir héldu til á Arnarhóli
eða í Hafnarstræti og virtust
ekki tilheyra þessu mennt-
aða velferðarþjóðfélagi sem
reynt hafði verið að byggja
upp í þessu landi. Ég sá
þessa menn á götunum öll
mín uppvaxtarár í Reykjavík
en velti því aldrei fyrir mér
hverjir þeir væru eða af-
hverju líf þeirra væri jafn
ömurlegt og raun bar vitni.
Löngu síðar fór ég að vinna
við meðferð alkóhólista og
kynntist þá mörgum þessara
manna persónulega og ör-
lögum þeirra. Enginn þeirra
valdi sér það hlutskipti að
vera utangarðs í þjóðfélag-
inu og fórna lífi sínu á altari
Bakkusar konungs. Þessir
menn áttu sér allir drauma
og framtíðarvonir einhvern
tíma í fyrndinni sem drukkn-
uðu í alkóhóli og urðu því að
engu. Lífssaga þeirra var
mannlegur harmleikur, saga
endurtekinna ósigra, endur-
tekinnar niðurlægingar og
ógæfu sem aldrei virtist aetla
að taka neinn endi. Ótal
sinnum var reynt að snúa
við blaði, hætta að drekka,
fara í meðferð eða út á sjó en
allt mistókst og fór á versta
veg. Undir lokin áttu þeir sér
enga von lengur um mann-
sæmandi líf og gáfu því allt
upp á bátinn. Þeir létu hverj-
um degi nægja sína þjáningu
og römbuðu um götur og
stræti ogslógu peninga. Þeir
dvöldust síðan langdvölum
á flótta frá raunveruleikan-
um í faðmi vímunnar. Afeng-
ið varð einasti huggarinn
sem hægt var að hverfa til.
Lífið varð einn samfelldur
nöturlegur eltingaleikur við
brennivín, slá fyrir flösku
eða sprittglasi, drekka sig
fullan og láta fyrirberast á
slóðum útigangsmanna,
reyna síðan að fá að sofa á
Farsótt eða hjá lögreglunni.
Á vetrum fóru sumir þeirra á
Gunnarsholt eða í Víðisnes
eða dvöldust í borginni og
drukku eins og áður. Sumir
dóu drottni sínum undir ein-
hverjum gömlum báti í fjöru-
borði eða á leiði i gamla
kirkjugarðinum.
Þessi ömurlega mynd af
útigangsmönnum eða rón-
um Reykjavíkur er óralangt
frá þeirri skopmynd sem
þeir Spaugstofumenn draga
upp af Boga róna og félög-
um hans sem una kátir og
fullir við sitt. Ekki veit ég
hver er hugsunin bak við
þessa persónusköpun sem
er ótrúlega fjarlæg fyrir-
myndunum. Sjálfum finnst
mér alkóhólismi útigangs-
manna jafn lítið hlægilegur
og aðrir mannlegir harm-
leikir eins og banaslys í um-
ferðinni eða alvarlegir ban-
vænir sjúkdómar. í þættin-
um var auk þess hent gaman
að ölvunarakstri. Ölvunar-
akstur er eitthvert alvarleg-
asta vandamálið í umferð-
inni á íslandi. Ófáar fjöl-
skyldur eiga um sárt að
binda vegna slysa sem hlut-
ust af ölvuðum ökumönnum
sem dómgreindarlausir ön-
uðu út í umferðina og urðu
valdir að alvarlegum slysum.
Mér fundust þeir kallarnir í
Rónaframboðinu ótrúlega
ófyndnir í þeim atriðum þar
sem þeir áttu ölvaðir að
keyra fólki á kjörstað. í raun
mætti á sama hátt gera
skemmtilega svipaða þætti
um aðra sjúkdóma og mann-
lega eymd og gera grín að
öðrum harmleikjum fjöl-
skyldnanna. Þannig væri til-
valið að gera skemmtiþætti
um fórnarlömb umferðar-
slysa, krabbameinssjúklinga
eða fólk í hjólastólum. Það
er sagt að Viktoría drottn-
ing hafi einhvern tíma setið
og horft á einhverja
skemmtikrafta sem henni
þóttu heldur klénir. Eftir
nokkra stund stóð hún upp
og gekk út og mælti meðan
hún strunsaði á dyr: „We
are not amused". Hið sama
get ég sagt. Mér var ekki
skemmt á kosninganóttina.
Þessir þættir voru smekk-
leysan og dómgreindarleys-
ið uppmálað og skemmdu
annars ágætt starf og per-
sónusköpun sömu manna.