Pressan - 25.04.1991, Blaðsíða 24

24
FIMMTUDAGUR PRESSAN 25. APRÍL 1991
Einkennin eru ad eydileggja fyrir
þér ánœgjuna af lífinu. Þetta lítur
ekkert sérlega illa út, er ekkert
verra en hjá flestum öörum, en
engu ad sídur þá nýtur þú ekki
lífsins eins og þér finnst þú œttir
ad gera. Þú átt í sífelldurn vand-
rœdum á vinnustad, ert alltaf aö
nöldra í fjölskyldunni eöa ert hald-
irm kvíöa fyrir ótrúlegustu hlutum
sem þú rœöur ekki viö. Ágerist
einkennirt gerist þaö einn daginn
aö þú hreinlega getur ekki meira.
Þú veröur aö gera eitthvaö t mál- .
inu. En hvaö? Ekki er endalaust
hœgt aö stóla á œttingja og vini,
sem hafa nóg meö sig, og eru auk
þess of flœktir í þín mál til aö geta
litiö á þau óhlutdrœgt. Vœri ekki
nœr aö leita til sérfrœöinga í sál-
ar- og tilfinningaflcekjum, jafnvel
áöur en einkennin eru farin aö há
þér verulega? En þá vaknar líka
sú spurning hvort sálfrœöingar og
geölœknar geti hjálpaö og þá
hvernig. PRESSAN haföi samband
viö nokkra einstaklinga sem hafa
haft kynni af slíkum sérfrœöingum
og baö þá um aö segja frá reynslu
sinni.
Þeir sem PRESSAN ræddi við
voru flestir sammála um það að
einn helsti kosturinn við að ræða
við sálfræðing væri sá, að hann
væri óvilhallur aðili, sem ekki
tengdist lífi þeirra á nokkurn ann-
an hátt. Þannig gætu þeir rætt við
sálfræðinginn, eða geðlækninn, án
þess að hafa áhyggjur af því að
þeir væru að særa einhvern eða
gera lítið úr sjálfum sér með því
að ræða tilfinningamál sín opin-
skátt.
RELLAÐI í FJÖLSKYLDUNNI
Einn þeirra sem PRESSAN rœddi
viö, fertugur deildarstjóri í stóru
fyrirtœki hér í bœ, sem ekki vill
láta nafns síns getiö, ákvaö aö
fara til sálfrœöings vegna þess aö
hann vildi laga þaö sem hann
taldi vera galla í fari sínu.
,,Ég var ekki ánægður með
hegðunarmynstur mitt og því
hvernig ég brást við áreiti. Ég
hafði áhuga á að bæta mig og
leiðrétta og vildi prófa að leita til
sálfræðings. Gerði það reyndar í
framhaldi af því að hafa sótt nám-
skeið í hópefli. Það vakti mig til
umhugsunar um að sálfræðingur
gæti hjálpað mér.
Ég var óánægður með það sjálf-
ur — og aðrir — hvað ég var upp-
stökkur og hætti til að gera mér
rellu út af smámunum. Ég vildi
laga þetta en tókst ekki að gera
það sjálfur. Ég var viss um að ég
hlyti að gera eitthvað rangt og
það kom í ljós að það var rétt þeg-
ar ég ræddi við sálfræðinginn.
Mér fannst mikið atriði að hann
var ekki inni i mínu lífi. Það er
mikilvægt að geta talað við ein-
hvern sem ekki er nákominn, svo
maður er ekki að særa neinn né
lítillækka sjálfan sig.
Ég gekk fyrst til sálfræðingsins
einu sinni í viku í tvo mánuði og
síðan einu sinni í mánuði í dálít-
inn tíma. A milli þess sem ég fór
til hans geymdi ég í huga mér at-
riði sem komu upp til að ræða við
hann. Síðan reyndum við að finna
út hvað það væri sem ég gerði
rangt og leiðrétta það.
Ég stóð mig til dæmis yfirleitt
ágætlega í vinnunni. Brást rétt við
vandamálum sem þar komu upp í
samskiptum við starfsfélagana og
öðru, en sökkti mér engu að síður
of djúpt í hlutina og tók það út
heima. Núna tek ég minna inn á
mig það sem gerist í vinnunni. Ég
set það í meiri fjarlægð og hef
miklu meira þanþol alls staðar."
MÉR TEKST AÐ LEIÐRÉTTA
MIG ÁÐUR EN ÞAÐ ER
UM SEINAN
Reyndi sálfrœöingurinn aö rekja
þetta hegöunarmynstur til atvika
úr bernskunni?
,,Já, það var reynt að heimfæra
það upp á bernskuna. Þetta
mynstur hafði fylgt mér þaðan og
lýsti sér þannig að ég var alltaf
með stein í maganum yfir að
þurfa að segja eitthvað við ein-
hvern, en geta það ekki, eða
kunna það ekki. En það getur ver-
ið rökrétt að láta aðra vita af því
ef maður er pirraður, ef það er
gert á réttan hátt. Og þannig losn-
ar maður við steininn."
Hvenœr fórstu aö sjá árangur?
„Fyrstu tvær til þrjár vikurnar
var sáralítill árangur, en síðan
varð ákveðinn vendipunktur. Allt i
einu var ég kominn yfir einhvern
hól og allt fór að ganga í rétta átt.
Það sem ég hef fengið út úr
þessu er að ég þekki sjálfan mig
betur. Ég á auðveldara með að
forðast það að detta inn í ákveðið
hlutverk sem ég vil ekki vera í.
Mér tekst að leiðrétta sjálfan mig
áður en það er um seinan."
GÆTI DREGIÐ ÚR
SJÁLFSMORÐUM
Herdís Hallvarðsdóttir tónlistar-
maður þjáðist af „vanlíðan í bak
og fyrir" eins og hún orðar það
þegar hún leitað fyrst til geðlækn-
is fyrir tólf árum, þá rúmlega tví-
tug.
„Vanlíðanin einkenndist af
svefnleysi, þunglyndi, hræðslu og
vonleysi, og lífið var einfaldlega
eins ömurlegt og það gat verið,"
segir Herdís. „Ég held reyndar að
þessi aldur, 21—22 ára, sé krísu-
punktur hjá mörgum, eins og tölur
um sjálfsmorðstíðni sýna. Og
menn ættu tvímælalaust að prófa
að leita sér hjálpar líði þeim illa.
Ungt fólk um tvítugt er oft ekki
búið að finna út hvað það vill gera
við sjálft sig í lífinu, en er undir
miklu álagi að standa sig. Það er
orðið fullorðið, en ekki búið að
losa sig frá foreldrum sínum og
veit ekki hvernig það á að um-
gangast þá. Þannig getur ungt fólk
sokkið í þunglyndi, þó það búi við
það sem má kalla eðlilegar að-
stæður."
VÆRI DAUÐ í DAG HEFÐI ÉG
EKKI LEITAÐ HJÁLPAR
„Ég bjó sjálf við aðstæður sem
voru hvorki betri né verri en
gengur og gerist. En ástæðan fyrir
því að ég beið með að leita að-
stoðar þar til mér var farið að líða
mjög illa var sú að maður dylur
tilfinningar sínar og svo er mjög
óþægilegt að kryfja sálarkirnuna.
En ég væri áreiðanlega dauð í dag
hefði ég aldrei reynt að leita hjálp-
ar.
Ég byrjaði á að vera í einkavið-
tölum í þrjú til fjögur ár með einni
innlögn á geðdeild Borgarspítal-
ans, en varð lítið betri. Kannski
var ástæðan sú að læknirinn hent-
aði mér ekki eða að ég þurfti á
meiri meðferð að halda en einn
tíma í viku. Allan þennan tíma var
ég á lyfjum, en komst að þeirri
niðurstöðu eftir fjögur ár að ég
hefði ekki áhuga á að taka lyf alla
ævi og það var merkur áfangi í
minni meðferð. Ég hætti á lyfjun-
um og innritaði mig á Borgarspít-
alann við Eiríksgötu. Þar fer fram
hópmeðferð og er þetta besti skóli
sem ég hef farið í á ævinni. Þarna
neyðist maður til að treysta hinum
í hópnum, láta ekki vaða yfir sig,
né vaða yfir aðra. Og þarna fór
mér fyrst að líða betur. Ég tók
þátt í þessari hópmeðferð í eitt og
hálft ár, en hef síðan verið í einka-
viðtölum einu sinni í viku.“
GOTT AÐ RÆÐA VIÐ AÐILA
SEM ÞEGIR YFIR ÞVÍ SEM
HONUM ER TRÚAÐ FYRIR
„Hópmeðferðin reyndist mér
mjög vel, en yfirleitt er þó hægt
að laga allt með viðtölum. Því
leiðin til að leysa hnútana, sem
eru á sálinni, er að tala. Og þá er
gott að geta rætt við kunnáttufólk,
hlutlausan aðila, sem þegir yfir
því sem honum er trúað fyrir. Því
það er svo vonlaust að láta sér
líða illa alla ævi, þegar maður
þarf þess ekki.
Maður er kannski að draga á
eftir sér hluti úr fortíðinni, sem er
vel hægt að ræða. Og eftir því
sem maður kafar dýpra og kljáist
við erfiðari mál, það er eins og að
kanna ókunnug lönd, maður lærir
af því og verður sterkari fyrir vik-
ið.
Ég hef líka lært á þessu að of-
gera mér ekki með vinnu, eigi
mér að líða vel, og ætla mér ekki
of mikið, því þá er svo mikil hætta
á að maður uppfylli ekki þær kröf-
ur sem maður gerir til sjálfs sín.“
Hvaö œtlaröu aö halda lengi
áfram í viötölum, Herdís?
„Þangað til fortíðin hættir að
bíta mig í hælana."
VILDI KYNNAST
SJÁLFUM MÉR BETUR
Hann er rúmlega þrítugur alkó-
hólisti, búinn aö vera edrú í tíu ár
og vill ekki segja til nafns síns
vegna tengsla sinna viö AA-sam-
tökin.
„Ég byrjaði að ganga til sálfræð-
ings einfaldlega vegna þess að
mig langaði til að líða betur. Ég
var reyndar búinn að vera sex ár i
AA-samtökunum þegar ég fór til
hans fyrst, en þau samtök hafa
gert mikið fyrir mig. Sálfræðingur-
inn hefur aftur á móti hjálpað mér
að kryfja mál til mergjar, sem ekki
er gott að gera of fljótt eftir með-
ferð.
Ég hef tilhneigingu til að fá létt
þunglyndis- og kvíðaköst, auk
þess sem sjálfsvirðingin var lítil,
eins og oft hjá börnum alkóhól-
ista, en ég kem úr alkóhólistafjöl-
skyldu. Þegar ég byrjaði að fara til
sálfræðingsins var ég líka mjög
spenntur og átti erfitt með að ein-
beita mér. Með því að ræða við
hann hef ég kynnst sjálfum mér
og mínum tilfinningum betur. Mér
líður betur og kvíðinn hefur
minnkað.
í byrjun fór ég til hans vikulega,
en núna fer ég bara annað slagið,
kannski einu sinni annan hvern
mánuð. Mér finnst mikilvægt að
halda sambandinu, því það er gott
að hafa einhvern í sínu lífi sem
maður getur sagt allt.“
OF MIKIL VINNA GETUR
LEITT TIL ÞUNGLYNDIS
Þaö er sagt aö þriöjungur fólks
lendi einhverntíma á cevinni í al-
varlegri sálarkreppu. Þaö veit líka
hvert mannsbarn í landinu, aö hér
snýst allt um aö vinna sem mest,
oft til aö eiga fyrir nœstu útborgun
af lánum, en líka viröist þaö vera
greypt í hugarfariö, aö menn séu
varla gjaldgengir í þjóöfélaginu
nema þeir vinni minnst tíu til tólf
stunda vinnudag. í öllu vinnuœö-
inu gefa menn sér auövitaö engan
tíma til aö rœkta sjálfa sig og
skilja svo ekkert af hverju þeir eru
daprir og leiöir. Finnst tilveran grá
og svo segja kunningjarnir bara:
,,Dríföu þig upp úr þessu, maöur,"
og bceta viö i huganum: „Vertu
ekki meö þennan aumingjaskap."
„Ég fór að finna fyrir mikilli
þreytu, svefnleysi og fleiri byrjun-
areinkennum þunglyndis, um
hálfu ári áður en þetta varö slæmt
og ég leitaði til læknis," segir
Gunnar Kvaran, sellóleikari. „Eftir
á að hyggja sá ég að ég var búinn
að ofreyna mig á vinnu í mörg ár
og hafði ekki lært að hvíla mig
nógu mikið á milli til að hlaða
batteríin. En geri maður það ekki
tæmist orkan, bæði andleg og lík-
amleg.“
VEX í AUGUM AÐ ÞURFA AÐ
FARA ÚT í BÚÐ
„Það er ólýsanleg reynsla að
fara í gegnum svona veikindi, en
ég fór niður í geðlægð, eða þung-
lyndi, sem er mér ekki eðlislægt.
Því fylgir vanmáttarkennd, sjálfs-
traustið hverfur, allt verður
ómögulegt og sjálfsímyndin fer
forgörðum. Allt samband mitt við
umhverfið litaðist af þessu og varð
erfitt. Allt vex manni í augum,
jafnvel einföldustu hlutir eins og
þeir að þurfa að skrifa sendibréf
eða fara út í búð.
Ég hélt fyrst að ég gæti hrist
þetta af mér með meiri vinnu,
sem var auðvitað alrangt. Hefði
ég þekkt einkennin hefði það
kannski forðað mér frá því að
verða veikur. En hvorki ég né aðr-
ir í minni fjölskyldu áttuðu sig á
því sem var að gerast, svo mér fór
hríðversnandi, þar til ég varð að
hætta að vinna. Og þá fyrst leitaði
ég til læknis. Fyrst heimilislæknis
og síðan geðlæknis, en þá var
þetta komið á það stig að ég varð
að leggjast inn á sjúkrahús. Þar
var ég i þrjár vikur.
Meðferðin tók í allt fjóra mán-
uði. Ég fór í viðtöl til læknis, þar
sem ég ræddi mín vandamál, auk
þess sem mér voru gefin lyf og
síðan raflost. Lækningin gerðist
síðan mjög skyndilega og ég veit
ekki hvað hafði þar mest áhrif.
Líklega hefur allt þetta hjálpast
að, að ógleymdum fyrirbænunum,
sem ég tel vera mjög sterkt afl og
geta lyft grettistaki."