Pressan - 11.07.1991, Blaðsíða 12

FIMMTUDAGUR PRESSAN 11. JÚLf 1991
300 MILLJARDA KLAFI
Á KOMANDIKYNSLÚDOM
Til viðbótar við 100 milljarða skuldir við útlönd og eigendur spariskírteina
skuldar ríkissjóður hátt í 200 milljarða vegna risagata á helstu sjóðum ríkisins.
Um sídustu áramót skuldadi ríkis-
sjódur tœpa. 60 milljarda í erlend
lán og eru skuldir ríkisfyrirtœkja
eöa -sjóöa þá ekki taldar meö. Uti-
standandi spariskírteini hans voru
þá rúmlega 38 milljaröar. Saman-
lagt nam skuld ríkissjóös gagnvart
útlöndum og almenningi rétt tœp-
um 100 milljöröum.
En þetta eru langt frá því að vera
allar skuldir ríkissjóðs. Á undan-
förnum misserum hefur komið í ljós
að hver ríkissjóðurinn á fætur öðr-
um er götóttur. Þannig vantar 62
milljarða í byggingarsjóði ríkisins,
21 milljarð í Lánasjóð íslenskra
námsmanna og 58 milljarða í Lífeyr-
issjóð opinberra starfsmanna og eru
þá aðeins þrír þættir af ríkiskerfinu
taldir.
Heildarskuldir ríkissjóðs eru því
hátt í 300 milljarða. Þessi mikla
skuldsetning mun hafa afgerandi
áhrif á íslenskt þjóðlíf á næstu árum
og áratugum.
Eftir að hafa trúað því í marga ára-
tugi að þeir væru ríkasta þjóð í
heimi eru íslendingar að vakna upp
við að hugsanlega muni þeir verða
ein af fátækustu þjóðum Evrópu um
næstu aldamót. Ástæðan liggur
meðal annars í því að á undanförn-
um áratugum og þá sérstaklega á
nýliðnum áratug hefur þjóðin tekið
gríðarlega fjármuni að láni. Þessir
fjármunir hafa ekki verið notaðir til
fjárfestinga sem geta gefið arð held-
ur að langstærstum hluta til neyslu.
Komandi kynslóðir munu þurfa
að standa skil á þessum neyslulán-
um. Þær munu því þurfa að borga
hærri skatta en búa eftir sem áður
við minni velferð en þær kynslóðir
sem nú eru upp á sitt besta.
En þessi mikla skuldsetning tak-
markar einnig möguleika þjóðar-
innar til að auka hagvöxt og auð-
velda sér með því að standa skil á
þessum skuldum. Ríkisgeirinn er
þegar orðinn það skuldsettur að
hann er orðinn líkur íslensku fyrir-
tæki. Skuldirnar eru orðnar það
miklar að líkur benda til að láns-
traust ríkissjóðs standi ekki undir
umtalsverðum fjárfestingum til
framkvæmda sem gætu bætt stöð-
una.
58 MILLJARÐA LÁN SEM
HVERGI VAR SKRÁÐ
Samkvæmt tryggingafræðilegu
mati á Lífeyrissjóði opinberra starfs-
manna vantar 58 milljarða króna í
sjóðinn til að hann geti staðið við
skuldbindingar sínar. Þessi fjárhæð
er rúmlega helmingur af fjárlögum
yfirstandandi árs.
Þetta gat er tilkomið sökum þess
að ríkið hefur alltaf greitt minna til
sjóðsins en það hefði þurft ef ætlun-
in væri að sjóðurinn stæði undir sér.
Ef það væri hins vegar ætlunin
þyrfti framlag ríkisins til hans að
vera margfalt á við það sem það er
í dag, eða allt að 5 milljörðum á ári.
í raun hefur ríkið tekið lán hjá
sjóðnum eins og það hefur gert hjá
öðrum lífeyrissjóðum. Munurinn er
hins vegar sá að þegar aðrir lífeyris-
sjóðir hafa lánað til byggingarsjóð-
anna hafa sjóðirnir fengið skulda-
bréf í hendurnar og lánin verið færð
inn sem skuldir í reikninga bygging-
arsjóðanna. Lán ríkisins hjá Lífeyris-
sjóði opinberra starfsmanna hafa
hins vegar hvergi verið skráð.
Þó menn hafi rennt grun í að þessi
skuld væri orðin óheyrilega há vissi
enginn fyrir víst hversu há hún var
fyrr en tryggingafræðilegt mat á
sjóðnum fór fram fyrir skömmu.
Þetta mat var gert vonum seinna því
í lögum um sjóðinn segir að slíkt
mat skuli fara fram eigi sjaldnar en
á fimm ára fresti.
HVER OPINBER
STARFSMAÐUR Á TÆPAR
3 MILUÓNIR INNI
HJÁ ÞJÓÐINNI
Samkvæmt ofangreindu mati
skuldar þjóðin Lífeyrissjóði opin-
berra starfsmanna 58 milljarða. Það
jafngildir rétt tæpri milljón á hverja
fjögurra manna fjölsky ldu í landinu.
Opinberir starfsmenn eru rúmlega
20 þúsund. Það lætur því nærri að
hver þeirra eigi 2,8 til 2,9 milljónir
inni hjá sjóðnum umfram það sem
hann hefur efni á.
Þessi 58 milljarða skuld er tilkom-
in vegna þeirra lífeyrisréttinda sem
opinberir starfsmenn hafa þegar
áunnið sér. Ef lögum um lífeyrissjóð
þeirra verður ekki breytt mun hún
halda áfram að vaxa.
Þó lífeyrissjóðurinn sé kominn vel
til ára sinna má rekja stærstan hluta
af þessari skuld til tveggja síðustu
áratuga. Á því tímabili hefur opin-
berum starfsmönnum fjölgað gríð-
arlega. Með áframhaldandi fjölgun
þeirra mun ástand sjóðsins því ekki
bara versna heldur mun vandinn
margfaldast frá ári til árs.
21 MILLJARÐUR GLATAÐUR
HJÁ LÁNASJÓÐNUM
í nýlegri úttekt ríkisendurskoðun-
ar á Lánasjóði íslenskra náms-
manna kom fram að sjóðurinn á nú
útistandandi um 25 milljarða. Ef
meta á hversu mikið af þeim fjár-
munum muni skila sér til baka
reiknar ríkisendurskoðun strax með
um 20 prósenta afföllum eða að 5
miiljarðar tapist vegna andláts lán-
takenda eða að þeir hafi náð há-
marksaldri áður en lánin eru að
fullu endurgreidd.
Ríkisendurskoðun reiknaði síðan
niður mismun á vaxtagreiðslum
sjóðsins til lánardrottna sinna og
vaxtatekna sjóðsins. Það er kunnara
en frá þurfi að segja að þær eru eng-
ar þar sem námsmenn greiða ekki
vexti af námslánum. Þessi saman-
burður leiddi í Ijós að af 25 milljarða
skráðri eign væri ekki hægt að
reikna með nema 4 milljörðum af
þeirri fjárhæð sem raunverulegri
eign. Afgangurinn gengi upp í afföll
og greiðslu á vöxtum af þeim lánum
sem sjóðurinn hefur tekið til að geta
endurlánað námsmönnum án
vaxta.
Samkvæmt þessu á lánasjóðurinn
því ekki 25 milljarða. Miðað við nið-
urstöður ríkisendurskoðunar er
eign hans ekki nema 4 milljarðar.
Það er þegar búið að eyða afgangin-
um eða 21 milljarði.
VANTAR 62 MILLJARÐA í
BYGGINGARSJÓÐINA
Þegar ríkisendurskoðun gerði út-
í þessu dæmi ríkisendurskoðunar
var ekki reiknað með neinu fram-
lagi frá ríkissjóði heldur miðað við
að sjóðirnir stæðu undir sér. Til að
vega upp vaxtatap þeirra vegna
lágra útlánsvaxta þyrfti ríkissjóður
að leggja til 460 milljónir á ári í 15
ár til Byggingarsjóðs ríkisins og 370
milljónir á ári í 26 ár til Byggingar-
sjóðs verkamanna.
Þessar fjárhæðir miðast við að út-
lánum sjóðanna yrði hætt. Þetta er
því ekki kostnaður almennings við
að halda þeim gangandi heldur
greiðslur hans vegna þeirra lána
sem þegar hafa verið veitt. Ef kom-
Skuldsetning ríkissjóðs
Erlend lán
I 59 milljarðar
Svnilegar skuldir
Krá miðjum síðasla áralug
hcfur ríkissjóður vcrið rckinn
mcð halla og l'yrir lánsl'é. Á
undanlornum áralugum hal'a
crlendar skuldir ríkissjóðs
slóraukisl og úlgáfa sjóðsins á
spariskírtcinum margfaldasl.
Ósvnilegar skuldir
Á sama tíma og ríkissjóður
hcfur lekið a1 meira af lánum í
úllöndum og hjá
sparifjárcigcndum innanlands
hafa hlaðisl upp margvíslegar
skuldbindingar hjá sjóðum
ríkisins. Þeir sjóðir scm hér
cru sýndir eru aðcins hluli
þcss vanda.
Spariskírteini
38 milljarðar
58 milljarðar
Lífevriss)6ður
opinberra
starfsmanna
Lánasjóðurinn
62 milljarðar
Bvggingarsióðirnir
tekt á byggingarsjóðum ríkisins
kom einnig í ljós að þar var risastórt
gat. í niðurstöðum úttektarinnar,
sem gerð var síðastliðið haust, kom
fram að þó gamla húsnæðiskerfinu
yrði lokað (sem síðar var gert)
mundi vanta um 62 milljarða í sjóð-
ina þegar þeir yrðu gerðir upp árið
2028. Þó hafði verið reiknað með að
vextir í kerfinu yrðu hækkaðir upp
í 5 prósent (þeir eru 4,7 prósent í
dag).
andi kynslóðir vildu byggja upp nýj-
an sjóð yrðu þær að gera það með
greiðslum umfram þessar fjárhæðir.
STAÐAN VERRI EN ÁÐUR EN
SJÓÐIRNIR VORU STOFNAÐIR
Þessir sjóðir, Lífeyrissjóður opin-
berra starfsmanna, Lánasjóður ís-
lenskra námsmanna og byggingar-
sjóðir ríkisins, eru hluti af undirstöð-
um þess velferðarkerfis sem íslend-
ingar hafa staðið í trú um að þeir
hafi byggt upp. Þegar staða þeirra er
skoðuð kemur hins vegar í ljós að
staða þjóðarinnar er líkast til verri
en áður en þessum sjóðum var kom-
ið á fót. í stað þess að byrja á núlli
þarf þjóðin að burðast með afleið-
ingar gríðarlegrar fyrri neyslu.
Hér að ofan var tekið dæmi af Líf-
eyrissjóði opinberra starfsmanna.
Þó það sé sá lífeyrissjóður sem býð-
ur upp á bestu lífeyrisréttindin er
staða annarra lífeyrissjóða ekki
miklu betri. Þó raunvextir hafi
hækkað á undanförnum áratug og
tekist hafi að bæta lítillega það risa-
gat sem tímabil neikvæðra vaxta
skildi eftir sig er enn langt í land
með að sjóðirnir geti staðið við þær
væntingar sem þeir, sem í þá greiða,
gera til þeirra. Samkvæmt sam-
þykktum þeirra er heimilt að skerða
lífeyrisgreiðslur ef sjóðurinn stend-
ur ekki undir þeim. Ríkið hefur hins
vegar gengist í ábyrgð fyrir að líf-
eyrisgreiðslur opinberra starfs-
manna verði ekki skertar.
Mismunur á lífeyrisréttindum op-
inberra starfsmanna og annarra
stétta á því eftir að vaxa, þó almenn-
um launþegum þyki hann nógur í
dag.
RISAGÖT Á VELFERÐARKERFI
FYRIRTÆKJANNA
Nú vinnur ríkisendurskoðun að
úttekt á tveimur af máttarstólpum
annars velferðarkerfis, velferðar-
kerfis fyrirtækjanna. Að beiðni Dav-
íðs Oddssonar er stofnunin að
kanna stöðu Framkvæmdasjóðs ís-
lands og Byggðastofnunar.
PRESSAN hefur nokkuð fjallað
um stöðu Framkvæmdasjóðs en
hann er fyrir löngu orðinn gjald-
þrota vegna áhættulána til fiskeldis
og taps á dótturfyrirtæki sínu, Ála-
fossi. Við úttekt ríkisendurskoðunar
mun án efa koma í ljós að sjóðurinn
á útistandandi fleiri vafasöm lán en
til þessara greina.
Sjálfsagt mun svipað koma í ljós
við úttektina á Byggðastofnun.
Munurinn á henni og Fram-
kvæmdasjóði er hins vegar sá að
Framkvæmdasjóði var ætlað að
hafa einhver viðskiptaleg sjónarmið
að leiðarljósi en Byggðastofnun hef-
ur alltaf verið tæki stjórnmála-
manna til að dreifa fé í ýmis gælu-
verkefni.
Fyrir utan þessa tvo sjóði eru
margir af öðrum máttarstólpum vel-
ferðarkerfis fyrirtækjanna illa
staddir, til dæmis sjóðir landbúnað-
arins, að ógleymdum sjálfum Lands-
bankanum.
Komandi kynslóðir þurfa því ekki
bara að standa undir þeirri velferð
sem við höfum notið á undanförn-
um árum, heldur þurfa þær líka að
greiða fyrir stórkostleg viðskipta-
ævintýri okkar.
Gunnar Smári Egilsson
J