Pressan - 22.12.1992, Blaðsíða 15

ÞRIÐJUDAGUR PRESSAN 22. DESEMBER 1992
15
STJÓRNMÁL GUÐMUNDUR EINARSSON
Málþóf, stríðni eða ofbeldi?
Af hvcrju ertu með svona stór-
an munn amma mín?
Það er af því að ég þarf svo
mikið að tala.
Af hverju talar þú svona lengi
amma mín?
Það er af því ég hef svo ntikið
um málin að segja.
Þingmenn viðurkenna aldrei að
þeir séu í málþófi. Þeir segjast allt-
af vera að ræða á málefnalegan
hátt um það sem er á dagskrá.
Stundum er málþóf stríðni. Þá
er það eins og til að krydda tilver-
una svolítið. Eins og þegar litlu
strákarnir eru að atast í stóru
strákunum, hleypa úr dekkjunum
á hjólunum þeirra eða fela fyrir
þeim boltann. Það vekur spennu
og hlátur og er tilbreyting, en gerir
svo sem ósköp lítið til.
En stundum er rnálþóf ofbeldi.
Þegar þingmenn raða sér á mæl-
endaskrána og tala í tvo eða þrjá
klukkutíma hver koma þeir í veg
fyrir að þingræðið komist leiðar
sinnar. Þetta er alveg sams konar
ofbeldi og þegar franskir bændur
leggja dráttarvélum og mykju-
dreifúrum í götu saklausra vegfar-
enda. Þá er málþóf vinnubrögð
þeirra sem ekki virða leikreglurn-
ar.
Alþingi Islendinga hefur nú
varið samanlagt meiri tíma í að
ræða um EES heldur en öll þjóð-
þing EFTA-landanna samaníagt.
Er það vegna þess að íslenskur
þingmaður sé að meðaltali sex
sinnum lengur að hugsa en kollegi
hans í EFTA? Eða er það vegna
þess að málið sé sex sinnum
flóknara fyrir Islendinga en hina?
Nei. Kannski er það vegna þess
að íslenskir þingmenn verða sex
sinnum meiri fylupokar í stjórn-
arandstöðu og hugsa sex sinnum
minna um hagsmuni heildarinn-
ar.
Grunnástæða málþófs er auð-
vitað skortur á félagsþroska. Mál-
þóf er úrill vinnubrögð þeirra sem
ekki fá að komast í liðið. I málþófi
Grunnástæða mál-
þófs er auðvitað
skortur áfélags-
þroska. Málþófer
úrill vinnubrögð
þeirra sem ekkifá að
komast í liðið. í mál-
þófi brýstfram ör-
vœnting og ergelsi
þeirra sem var hafn-
að. Þeir eru ekki í
stjórn, þeir komust
ekki í liðið.
brýst fram örvænting og ergelsi
þeirra sem var hafnað. Þeir eru
ekki í stjórn, þeir komust ekki í
liðið.
Svona var þetta líka í barna-
skóla. Þegar búið var að velja
bestu mennina í fótboltaliðið
skiptust þeir sem eftir voru í tvo
hópa. Annar hópurinn lét sér það
sæmilega lynda. Hinn hópurinn
fór í fýlu, henti grjóti og fór út í
sjoppu að reykja þótt það væri
bannað.
Þetta ættu menn að muna þeg-
ar þeir kveikja á Sýn og horfa á
málþófið. Þegar Ólafúr Ragnar fer
í ræðustól, mælskan lyftir honum
og hann svífur á þöndum vængj-
um eins og dömubindin, þá er
það af andstyggilegheitum en ekki
andagiff.
Og þegar Páll Pétursson ræðst
úr launsátri þinghelginnar að
starfsheiðri embættismanns og
dylgjar um heilindi hans þá er það
ekki afþví að Páll hafi vit á málinu
heldur er hann vitlaus af pirringi
yfir því að vera ekki í stjórn.
Já, en amma. Af hverju er kom-
inn svartur blettur á tunguna á
þér?
Það er af því að ég var að tala
um EES-málið.
Já, en amma. Af hverju eru eyr-
un á þér orðin svona löng?
Það er af því að ég var að tala
um EES-málið.
Já, en amma. Af hverju ertu
orðin tannlaus?
Það er af því að ég gnísti svo
mikið tönnum yfir því að vera í
stjórnarandstöðu.
Höfundur er aðstoðarmaður
Mskiptaráðherra
T R Ú M Á L
Heiðinjól
Það er spaugilegt þegar kirkj-
unnar menn og íslendingar, sem
telja sig kristna, boða að fólk eigi
að vera sérstaklega prútt og siða-
vant á jólum. Þeir segja að fólk
hafi gleymt boðskap jólanna sem
sé fæðing frelsarabarnsins sem
taki á sig syndir okkar syndugra
fæddra manna. En ef það er
reyndin að jólin nú til dags gangi
út á gjafir, nautnir, sprell og svall
þá eru þau að færast nær uppruna
sínum, sem er heiðinn. Upp úr
siðaskiptum gerðu kristnir kirkj-
unnar menn fyrst alvöru úr því að
rjúfa tengsl mannsins við hringrás
náttúrunnar og um leið sjálfan sig,
en það er manninum eðlilegt að
haga sér á vissan hátt eftir árstím-
um og setur það svip á hinar ýmsu
hátíðir sem flestar eru fornar og
um leið heiðnar því eingyðistrúar-
brögð hafa stutta sögu.
En maðurinn er hluti af náttúr-
unni og það er eins og það sé ein-
hvers konar innbyggt erfðaminni í
honum, því um leið og tökin voru
linuð virðist jóla- og nýárshátíðin
hafa færst nær fyrra horfi áður en
hátíðinni var breytt í alvarlega og
drungalega trúarhátíð leiðind-
anna þar sem öll skemmtun var
Jitin hornauga. En hvernig voru
jólin áður fyrr?
Eins og mörgum er kunnugt er
uppruni jólanna frá þeim hátíðum
í kringum vetrarsólstöður þegar
menn reyndu með helgiathöfnum
að toga sólina upp aftur, því þeir
töldu að eftir hverjar sólstöður
fæddist ný sól, hin eilífa endurnýj-
un. Fæðingu sólar var því fagnað
ffá Indlandi til Mexíkó og einkum
voru hátíðahöld mikil meðal
fjallaþjóða um þetta leyti þar sem
lítt sást til sólar.
Á Norðurlöndum hefur þetta
líklega verið svipað en síðan þró-
ast út í að vera einnig hátíð drauga
og vætta, samanber jólasveina, at-
hafnasemi álfa og annarra vera úr
andaheimum um þetta leyti, og
síðan var þetta frjósemishátíð
með ákuryrkjunni þar sem sólin
Freysfull var drukkið
til árs ogfriðar á
þessum tíma enfrið-
ur merkir ást og
frjósemi sbr.friðill,
frilla ogfrygð, það
má hafa í huga þegar
landsmenn óska
hver öðrum árs og
friðar.
hefur með jarðargróður að gera.
f hinni heiðnu Róm var desem-
berhátíðin Satúrnalía haldin í
kringum 17. desember. Var þá
mikið svallað og duflað og snerist
hin venjulega samfélagsskipan þá
við svo að húsbændur þjónuðu
þrælum sínum o.s.frv. Þetta virð-
ist gilda á fleiri stöðum þar sem jól
og áramót eru tími stjómleysis og
eimir ennþá eftir af þessu í dag
með sprellinu og svallinu á gaml-
árskvöld og þrettándanum og
fólki virðist ennþá verða hugsað
til smælingjanna yfir hátíðimar. I
Róm var síðan nýárshátíð fyrsta
janúar samkvæmt júlíanska tíma-
talinu, en þá var skreytt með
greinum, gjafir gefnar, dansað og
sungið á götum úti. Síðar kemur
sólguðinn Myþra er fæðist 25.
desember og er sá dagur því til-
einkaður hinni ósigrandi sól. Þeg-
ar Kristur yfirtók Mýþra var það
talin hin argasta heiðni að halda
upp á fæðingu holdsins og upphaf
jarðnesks lífs Krists, því eina fæð-
ingin var fæðingin til eilífs lífs, lík-
lega dauðinn.
En það var pólitík kaþólsku
kirkjunnar að laga sig að aðstæð-
um til að ná vinsældum og ekki
var hægt að taka hátíðirnar frá
fólkinu og því var hagkvæmt að
láta ljósið eina, Jesúm, fæðast
þann 25. í stað sólarinnar.
Menn eru ekld alveg sammála
um hvenær norrænir menn héldu
jól en það var einhvern tíma um
þetta leyti. Deilt er um uppruna
orðsins en tvær líklegar tilgátur
hafa komið fram, annars vegar að
það merki hið eilífa hjól eða það
komi frá Óðinsnafninu Jólni. Lagt
var upp úr því að bmgga mikið öl
fyrir jól og höfðingjar lögðu metn-
að sinn í að veita vel í mat og
drykk. Jólaveislur stóðu dögum
saman. Þrælar nutu jafnréttis og
drukku með bónda sínum. Freys-
dýrkun hefúr verið nokkur á jól-
um og eimir eftir af því í danska
jólasvíninu enn í dag og fleiri
heiðnum minnum; jólatré og
greinum sem gætu táknað Mjöt-
við eða Yggdrasil og jólakettinum
hennar Freyju svo örfá dæmi séu
tekin.
Freysfull var drukkið til árs og
friðar á þessum tíma en friður
merkir ást og ffjósemi sbr. friðill,
frilla og frygð, það má hafa í huga
þegar landsmenn óska hver öðr-
um árs og ffiðar. Því er líklegt, að
óheft samband kynjanna hafi við-
gengist um þessar hátíðir til að
styrkja sólina og auka frjómátt
jarðar fyrir komandi vor.
Sumir telja að dans og leikir,
lflct og vikivaki, hafi fyrst komið til
Norðurlanda á 12. öld, eins og
önnur innflutt alþýðumenning
sem rímur nefnast. Þessu hefur
verið mótmælt og heimildir eru
um dansa meðal Gota o.fl. á 5. öld
og norrænar hellaristur virðast
sýna dansa, enda væri undarlegt
ef norrænir menn einir þjóða
hefðu ekki getað tekið sporið.
Adam frá Brimum talar um
svæsna dansa og blautlega söngva
við Freysblót en eins og áður er
sagt er talið að Freyr hafi verið
blótaður á jólum. Göltum hafi ver-
ið fórnað, magnaður upp hring-
dans og öflug kynlífsveisla jafnvel
bundið endahnútinn.
Ekki breyttist mjög mikið við
kaþólskan sið og jólagleðin eða
vökunætur hafa líklega haldist hér
snemma í kaþólskum sið er fólk
fór til tíða á jólanótt og neyddist til
að húka í kirkjunni alla nóttina.
Ástæða þess að dansleikir voru
haldnir í kirkjum var að þær voru
stærstu húsakynnin á þeim tíma
og er þjóðsagan um dansinn í
Hruna gott dæmi um það. Er talið
að þá hafi verið dansað, etið,
drukkið óspart og farið í leiki.
Svipaðir leikir voru stundaðir í
nágrannalöndum okkar á þeirn
tíma. Þótt ytri helgisiðir hafi ekki
lifað hér þá var það alls staðar
kænskubragð kirkjunnar að leyfa
sem flestum siðum að haldast en
tengja þá dýrlingum í stað hinna
fornu guða. En við siðaskiptin var
allt svoleiðis helgi- og hátíðahald
stranglega bannað.
Jólagleðin var villt og agalaus
og sérstaklega var kátt á áttunda
dag jóla og á þrettándanum. Þá,
eins og nú, var fýrri hluti jólanna
innan fjölskyldunnar en fjölda-
samkomur seinni hlutann. Fólk
safnaðist þá á stærri bæina og
steig hringdans. Leikir voru við-
hafðir, ástaljóð kveðin og marg-
háttuð skrípalæti höfð í frammi
samfara mikilli drykkju eins og
klerkur einn lýsti þessum fögnuði.
Dansinn var talinn seiðandi og
hættulegur ungu fólki, enda hætta
á að tröll og aðrar óvættir seiddu
til sín fólk um þessar nætur. Sam-
ræði fólks var fjörugt og gekk einn
leikurinn út á skamvinnar gifting-
ar sem entust aðeins út gleðina.
Páll Vídalín taldi þessi kvæðalæti
og dansleikina leifar hátíðarsiða
heiðinna manna. Það er því ekki
undarlegt að í kjölfar píetismans í
upphafi átjándu aldar skyldi yfir-
valdið banna allar skemmtanir.
Heimildir eru samt um jólagleði
langt framyfir miðja öldina og
hófst gleðin á þriðja í jólum og
stóð langt ffarn á nýár.
En sumt af þessu hljómar enn
kunnuglega. Þetta blundar í okkur
og jafnvel mætustu borgarar um-
turnast um jól og áramót og
hömluleysi virðist frekar umbor-
ið, þótt kirkjunni takist ennþá að
halda rólegum hátíðleika fyrstu
tvo dagana á meðan fólk er að
hvfla sig eftir jólaösina.
Hötundur er Ijóðskáld og ásatrúarmaöur '■
U N D I R
Ö X I N N I
Hálft prósent af
heildartekjum
kirkjunnar fer til
bágstaddra. Er
það ekki helst til
lítið Geir?
„Þetta er ósanngjarn saman-
burðurog villandi notkun á
tölum.Tekjustofnar kirkjunnar
eru markaðir, þannig að ekki
er hægt að taka af þeim til
annarra nota. Kirkjan hefurfáa
og litla sjóði til almennra
nota."
- Er það þá ekki nokkuð sem
þörferáaðbreyta?
„Ég reikna með að þróunin
verði áfram sú að verkefni,
sem áður töldust sameigin-
leg, færist í auknum mæli til
kirknanna. Með þvi móti eykst
frelsi þeirra til að ráðstafa tekj-
um sínum. Þetta hefur verið
þróunin á undanförnum ár-
um og ég reikna ekki með að
frá henni verði horfið. Það er
forsenda þess að friður riki á
milli ríkis og kirkju að starfs-
reglur breytist í samræmi við
breytta tíma."
- Hafið þið prestar ekki orðið
varir við stóraukna þörf á að-
stoð við bágstadda?
„Aðstoð þarf ekki öll að vera
undir kirkjulegum formerkj-1
um. Við erum með gamlar og
grónar hjálparstofnanir, á
borð við mæðrastyrksnefnd,
þar sem þjóðkirkjufólk lætur
gott af sér leiða eftir tiltækum
leiðum. Aðstoðin er allt frá því
að vera persónubundin sam-
hjálp upp í skipulagðar stofn-
anir og nær allt er þetta hjálp-
arstarf kirkjunnar fólks, enda
95 eða 96 prósent lands-
manna í þjóðkirkjunni. Söfn-
uðurnir sjálfir stuðla síðan að
aðstoð sem eðlilega fer ekki
hátt og kemur ekki fram í því
dæmi sem þið setjið upp. Ég
vara við þessari aðferð sem
þið notið."
- Eftir sem áður hafa tekjur
þjóðkirkjunnar aukist veru-
lega, en bein aðstoð hennar
við bágstadda verið takmörk-
uð. Þú átt sem sé von á að það
breytist?
„Eins og ég sagði á ég von á
að sjálfstæði kirkna í fjármál-
um aukist, en hitt er annað
mál að söfnuðir eru misstórir.
Það er ekki sama hvort rætt er
um 100 manna söfnuð eða
söfnuð með 8 til 10 þúsund
manns, en án vafa breytist
margt þegar kirkjurnar fá sjálf-
ar í auknum mæli að ráðstafa
tekjum sínum."
PRESSAN greindi frá því í síðasta
blaði að einungis um 7 til 8 millj-
ónir af tekjum kirkjunnar rynnu
til hjálparstarfs vegna bág-
staddra. Heildartekjur kirkjunn-
ar eru um 1.650 milljónir á þessu
árl. Sr. Geir Waage er formaður
Perstafélags Islands.