Pressan - 29.07.1993, Blaðsíða 16

F R E TT I R
16 PRESSAN
Fimmtudagurinn 29. júlí 1993
Getur enginn rannsakað Mikson-málið skammlaust?
Klén rannsókn Eistlend
inga é ferli Miksons
Eistneskir sagnfræöingar í þjónustu forsætisráöherrans fara á hundavaði yfir Mikson-málið og skila afar götóttum niðurstöðum.
Niðurstöður eistnesku
sagnfræðinganna Margus
Kastehein og Lauri
Lindström, sem könnuðu
mál Evalds Miksons, öðru
nafni Eðvalds Hinrikssonar,
fyrir forsætisráðherra Eist-
lands, ganga þvert gegn skjöl-
um sem fyrir liggja í málinu,
en einnig þvert á yfirlýsingar
Miksons sjálfs. Sagnfræðing-
arnir virðast ekki hafa kynnt
sér lykilgögn í málinu og yfir-
leitt kastað til hendi við verk-
ið.
Staðfesta veruna í Om-
akaitse
Þór Jónsson, blaðamaður í
Svíþjóð, bað Mart Laar for-
sætisráðherra um eintak af
skýrslunni, sem ekki hefur
verið birt opinberlega. Sem
svar barst honum bréf frá
sagnfræðingunum tveimur,
þar sem þeir rekja feril Mik-
sons og niðurstöður sínar í
málinu. Bréf sagnfræðinganna
er athyglisvert bæði vegna
þess, sem í því er, og hins, sem
hvergi er nefnt.
Sagnfræðingarnir staðfesta
að Mikson hafi verið foringi í
eistnesku Omakaitse-sveitun-
um (heimavarnarliði eða fast-
istasveitum, eftir því hvemig á
málið er litið) sumarið 1941,
en því hefur Mikson sjálfur
neitað. Kastehein og
Lindström leggja ekki út af
veru Miksons í Omakaitse;
þeir segja Omakaitse hafa bar-
izt við Sovétmenn og í sum-
um tilfellum rekið þá af hönd-
um sér áður en Þjóðverjar
komu. Þeir nefna hins vegar
ekki skýrslur þýzka hersins ffá
sumrinu 1941, þar sem greini-
lega kemur ffam að það voru
Omakaitse-sveitirnar sem
framkvæmdu aftökur á gyð-
ingum og pólitískum föngum.
Upplýsingar í þýzku skýrsl-
unum koma heim og saman
við ffamburð eistneskra vitna
í rannsókn í máli Miksons og
annarra sem sovézk yfirvöld
stóðu fyrir árið 1961. Þá rann-
sókn segja sagnfræðingarnir
hafa verið hlutdræga og
ómarktæka, en gögn úr sam-
bærilegum rannsóknum hafa
verið notuð í tugum réttar-
halda yfír stríðsglæpamönn-
um á Vesturlöndum. Fyrir því
liggja meðal annars orð þá
vestur-þýzkra dómsyfirvalda,
að gögnin hafi í alla staði verið
nákvæm og aldrei reynzt föls-
uð, en Þjóðverjar nýttu sér
mjög rannsóknir Sovétmanna
á stríðsglæpum.
Sagnffæðingarnir gefa ekki
til kynna hvort þeir hafa
kynnt sér skýrslur þýzka hers-
ins eða reynslu annarra af so-
vézkum rannsóknum.
Undanfarna mánuði hafa

birzt í eistneskum blöðum les-
endabréf frá afkomendum
fólks sem varð á leið Miksons
sumarið 1941. Frásagnir
þeirra eru í aðalatriðum sama
eðlis og vitnisburðir í rann-
sókn KGB. Ef þeir vitnisburð-
ir eru falsaðir virðist fólk því
einnig hafa haft fyrir því að
segja börnum sínum og
barnabörnum sömu skrök-
sögurnar af Mikson og það er
sagt hafa logið upp fyrir rétti
árið 1961.
Sannanir um handtökur,
fangelsanir ogyfir-
heyrslur
Sagnfræðingarnir staðfesta
einnig að Mikson hafi verið
yfirmaður í njósna- eða upp-
lýsingadeild eistnesku öryggis-
lögreglunnar haustið 1941.
Þeir segja sannanir liggja fýrir
um að hann hafi fyrirskipað
28 handtökur og fangelsanir
og einnig yfirheyrt fanga sjálf-
ur. Mikson hefur neitað að
hafa haft heimild til að gefa út
handtökuskipanir. Við rann-
sókn í Svíþjóð árið 1946 sagð-
ist hann aldrei hafa verið við-
staddur yfirheyrslur og svipuð
ummæli viðhafði hann í
blaðaviðtölum hérlendis á síð-
asta ári.
Kastehein og Lindström
segja að í að minnsta kosti ell-
efu tilfellum hafi Mikson
handtekið
fólk sem ekki
FAGOR
FAGOR FE83
Magn af þvotti 4,5kg
Þvottakerfi 17
Þeytivinda 850/500
Afgangsraki 63%
Hitastillir ’-90°C
Rúmmál tromlu 42 1
Hraðþvottur
Áfangaþeytivinda
Sjálfvirkt vatnsmagn °
Hæg vatnskæling
Barnavernd
Sjálflireinsandi dæla 0
SUMARTILBOÐ
GEJtÐ FE83 - STAÐGREITT KR.
KR. 50500 - MEÐ AFBORGUNUM
RONNING
SUNDABORG 15
SÍMI Ó8 58 68
var gefið neitt
að sök annað
en að vera
gyðingar.
PRESSAN
hefur áður
birt ljósrit af
þessum skjöl-
um þar sem
stendur með-
al annars;
Sakargiftir:
gyðingur.
Þetta síðastnefnda er at-
hyglisvert í ljósi þess að eftir
að sagnffæðingarnir gáfú eist-
neska forsætisráðherranum
skýrslu sína lýsti hann yfir að
Mikson hefði ekki gert neitt á
hluta gyðinga. Sagnfræðing-
arnir virðast heldur ekki hafa
reynt að fylgja þessari upp-
götvun sinni eftir, sem þó
hlýtur að teljast lykilatriði í
rannsókn á meintum stríðs-
glæpum.
I sumum tilfellum vísa
sagnffæðingarnir til frásagna
Miksons sjálfs um hvað hann
aðhafðist hjá öryggislögregl-
unni í Tallinn. Þær ffásagnir
— eins og þær koma fram í
sjálfsævisögu hans og blaða-
viðtölum -— hafa reynzt í
bezta falli mótsagnakenndar
og í sumum tilfellum bein
ósannindi.
Kastehein og Lindström
segjast byggja niðurstöður sín-
ar á skjölum úr Ríkisskjala-
safninu í Tallinn. Forstöðu-
maður safnsins staðfesti við
Þór Jónsson að sagnfræðing-
arnir hafa aldrei rannsakað
skjölin þar, heldur létu nægja
að panta afrit af möppum
merktum Mikson. Þar er að
finna 28 handtöku- og fang-
elsisfyrirskipanir Miksons, að
þeirra sögn, en af öðrum sam-
tímagögnum í safhinu má sjá
að deild Miksons handtók
þúsundir á þessum haust-
mánuðum 1941.
Vantar lykilgögn
Þessi atriði og önnur benda
til þess að sagnfræðingarnir
hafi kastað til höndunum við
þetta verk og varla uppfyllt
lágmarkskröfur sem gera
verður til sagnfræðilegrar út-
tektar á svo viðamiklu máli.
Ekki er gerð nein tilraun til að
bera eistnesku skjölin (þau
sem tvímenningarnir segjast
taka mark á) saman við gögn
Evald MlKSON Sagnfræöingarnir staöfesta aö hann hafi handtek-
iö og yfirheyrt fólk fyrir þaö eitt að vera gyðingar, en láta hjá
líða önnur lykilatriði í rannsókn sinni.
sem er að finna í Ríkisskjala-
safninu í Tallinn, skjalasafni
öryggislögreglunnar í Finn-
landi, Ríkisskjalasafninu í
Stokkhólmi og Þjóðskjalasafn-
inu í Washington. Þannig
vantar samhengi í umfjöllun
þeirra og tilraunir til að rann-
saka tiltekin atriði í ljósi þess
sem komið hefur ffam annars
staðar.
Niðurstöðum sagnffæðing-
anna fylgir stutt æviágrip
Miksons, sem gefur líka til
kynna að þeir hafi annaðhvort
ekki kynnt sér feril hans ýtar-
lega eða kjósi að sleppa til-
teknum atriðum. Þeir segja til
dæmis að Mikson hafi flúið
land skömmu eftir að Þjóð-
verjar slepptu honum úr haldi
haustið 1943; hið rétta er að
þá gekk Mikson til liðs við
leyniþjónustu þýzka hersins
og vitni eru á lífi sem muna
eftir honum að störfum fýrir
Þjóðverja í Aðalfangelsinu í
Tallinn árið 1944. Öll gögn í
málinu sýna enda að Mikson
flúði ekki til Svíþjóðar fýrr en
haustið 1944, þegar Sovét-
menn lögðu Eistland aftur
undir sig.
Kastehein og Lindström
nefna að Mikson hafi verið
tvisvar verið refsað fýrir aga-
brot á meðan hann gegndi
störfum í öryggislögreglunni.
Lögregluskýrslur sýna að í
annað sinnið misþyrmdi
hann gengilbeinu á veitinga-
stað og einnig að honum hafi
verið refsað fyrir drykkjuskap.
Endurskoðun sögunn-
ar?
Skrif sagnfræðinganna ber
greinileg merki þess pólitíska
geðklofa sem einkennir inn-
anlandsstjórnmál í Eistlandi
(og reyndar öðrum Eystra-
saltsríkjum) eftir fall sovézka
heimsveldisins. Greinileg til-
hneiging er til þess að endur-
meta stöðu þeirra, sem unnu
með Þjóðverjum, í ljósi þess
að þeir börðust um leið gegn
sovézkum kúgurum þessara
smáþjóða. I því sambandi má
minna á nýlega lausn dæmdra
stríðsglæpamanna úr fangelsi í
Litháen, en þeir voru kallaðir
„fómarlömb Sovétmanna" og
sumir hylltir sem þjóðhetjur.
Viðbrögð á Vesturlöndum
neyddu litháísk stjórnvöld til
að endurskoða þessa ákvörð-
un.
Þessa sá líka stað í viðtali
sem forsætisráðherra Eist-
lands átti við ísraelskan blaða-
mann fyrir skömmu og
PRESSAN greindi ffá í síðustu
viku. Hann fullyrti að ekki
hefðu nema svo sem 20 Eist-
lendingar starfað með nazist-
um á styrjaldarárunum. Þetta
er fjarri öllum sanni, enda
sýna samtímaheimildir að
óvíða tóku innfæddir meiri
þátt í grimmdarverkum Þjóð-
verja en í Eystrasaltsríkjunum
og í Úkraínu.______________
Karl Th. Birgisson
Fyrirspurn í Borgarróði í tilefni af frétt PRESSUNNAR
Borgarstjóri tók sér alræðisvald
Stsonnc Swasdónit, btoðcmoð^ ttæguétes
Fékk ódýrt húsnæði hjá
Á borgarráðsfundi þann
20. júlí síðastliðinn lögðu
borgarfulltrúarnir Sigrún
Magnúsdóttir, Guðrún ög-
mundsdóttir, Sigurjón Pét-
ursson og Ólína Þorvarðar-
dóttir fram fyrirspurn um
íbúðir við Tjarnargötu í eigu
Reykjavíkurborgar. Tilefnið
er frétt PRESSUNNAR þar
sem athygli var vakin á að
Súsanna Svavarsdóttir,
blaðamaður á Morgunblað-
Frétt PRESSUNNAR um 25
þúsund krónu íbúðina sem
Markús Örn útvegaði Súsönnu
Svavarsdóttur.
inu, hefði samkvæmt ákvörð-
un borgarstjóra fengið inni í
mjög ódýrri íbúð við Tjamar-
götu í eigu borgarinnar.
í fýrirspurn borgarfulltrú-
anna er farið ffam á upplýs-
ingar um hve margar íbúðir
borgin eigi við þessa götu,
hvernig þær séu nýttar,
hversu margar þeirra séu
leigðar út ffá skrifstofu borg-
arstjóra og hvaða aðilar það
eru sem leigja þær.
„Kveikjan að þessari fyrir-
spum er auðvitað sú vitneskja
að þama skuli búa fjölmiðla-
kona sem er ekkert á flæði-
skeri stödd. Það eiga ekki að
vera neinar íbúðir fýrir utan
kerfið. Að mínu viti eiga allar
leiguíbúðir borgarinnar að
fara í gegnum Félagsmála-
stofnun“, sagði Sigrún Magn-
úsdóttir borgarfulltrúi í sam-
tafi við PRESSUNA.
„Fólk hringir í mann og er
á götunni. Við borgarfulltrúar
getum ekkert gert nema bent
fólki á að það verði að láta
skrá sig og tala við félagsráð-
gjafa. Borgarstjóri hefur affur
á móti tekið sér alræðisvald,
að minnsta kosti í þessu ein-
staka máli.“