Pressan - 29.07.1993, Blaðsíða 47

OLINSKAR ATHUGASEMDIR
Fimmtudagurínn 29. júlí 1993
Markús Örn Antonsson
PRESSAN 47
Af ólínskum tilhneigingum „fréttaskýrandans“
„Svei mérþá. Birtist ekkj
Hrafn Jökulsson, vara- *
borgarfulltrúi Nýs vett-
vangs, á sjónarsviðinu
endurnýjaður í sjöun
eða áttunda himni og
skrifar hverja greinina á
fœtur annarri í Alþýja-
blað ogPressu undiryfir
varpi „stjórnmálalegra
fréttaskýringa “. “
Stjórnmálaaflið Nýr vett-
vangur markaði, að sögn
þeirra sem að því stóðu, ein-
stæð þáttaskil í íslenskri
stjórnmálasögu með fram-
boðinu í síðustu borgarstjóm-
arkosningum. „Af!ið“ varð til
eins og kunnugt er með afar
lauslegum, óformlegum, léttg-
eggjuðum tengslum
óánægðra komma, krata og
vinstra framsóknarliðs, ein-
staklinga sem voru og eru
leiðir á sjálfum sér og öðmm.
Ekkert var á þá hlustað í fyrri
vist og ekki tók betra við þegar
„aflið“ lét loks finna fyrir sér í
borgarmálaumræðunni.
Höfuðtilgangurinn með
þessu framboðsbrölti var
raunar að sameina vinstri
menn gegn Sjálfstæðisflokkn-
um og borgarstjóranum.
Óþarft er að minna á hversu
langt frá því marki Nýr vett-
vangur lenti að fengnum
dómi kjósenda. En með sína
tvo borgarfulltrúa hefur Nýr
vettvangur verið forystuafl
minnihlutans í borgarstjórn
Reykjavíkur í þrjú ár. Ólína
Þorvarðardóttir er búin að
taka út eldskímina sem fyrir-
liði minnihlutans og forystu-
maður fyrir „aflinu“. Samein-
ingarátakið hefur með öflug-
um hætti snúist upp í and-
hverfu sína. Hinn fámenni
minnihlutahópur fjögurra
flokka, sem nú situr andspæn-
is sjálfstæðismönnum í borg-
arstjórn, er sundurleitari en
nokkm sinni fyrr. Fráleitast af
öllu er þó að nokkur þeirra
myndi gangast við Ólínu sem
leiðtoga stjórnarandstöðunn-
ar eins ög hún kýs að kalla sig.
Jafnvel hin pólitískt munaðar-
lausa Kristín Á.-Ólafsdóttir
sver Ólínu af sér eins og nýlegt
tímaritsviðtal staðfesti.
Mál hafa nú skipast þannig
að fulltrúar nýja „aflsins" eru
báðir sprungnir á limminu
eftir þriggja ára setu í borgar-
stjórn. Þær Ólína og Kristín
eru á hröðu undanhaldi af
Nýjum vettvangi eftir margyf-
irlýst tilgangsleysi þriggja síð-
ustu ára í lífi þeirra. Ólína
taldi sig öðlast pólitískt ffarn-
haldslíf með því að tengjast
Alþýðuflokknum. Þó að fram-
boðsmál hans fyrir næstu
borgarstjórnarkosningar séu
að vonum næsta óljós enn er
það eitt víst að Ólína verður
ekki boðin fram. Það hefur
Ámundi framkvæmdastjóri
flokksins sagt. Hann er enda
afskaplega hneykslaður á „öllu
bullinu í Ólínu“, svo vimað sé
í athyglisverða Morgunblaðs-
grein hans fyrir skömmu.
Ólína hverfur því á svið ann-
arra hugðarefna sinna en pól-
itíkur, og Kristín vill setja upp
alvöruleikrit á splunkunýjum
vettvangi. Finito.
Nema hvað? Rennur ekki
einhverjum kalt vatn milli
skinns og hörunds og blóðið
til skyldunnar frammi fyrir
þessari hryggðarmynd og
mögnuðu reimleikum? Jú.
Svei mér þá. Birtist ekki Hrafh
Jökulsson, varaborgarfulltrúi
Nýs vettvangs, á sjónarsviðinu
endurnýjaður í sjöunda eða
áttunda himni og skrifar
hverja greinina á fætur ann-
arri í Alþýjablað og Pressu
undir yfirvarpi „stjórnmála-
legra fréttaskýringa". Þegar
betur er að gáð eru þetta þó
gatslitnar og gegnsæjar yfir-
breiðslur raunamædds vara-
manns Nýs vettvangs, sem
dúsað hefur á bekknum í heil
þrjú ár. Tilgangsleysið er líka
að buga hann.
Enn örlar dálítið á keppnis-
anda hjá Hrafni þó að ffarn-
herjarnir hafi gefist upp. 1 des-
ember flutti hann nefnilega
jómfrúrræðu sína í borgar-
stjóminni og var alveg ferlega
ólínskur í málflutningi. Hafði
svo sannarlega allt á hornum
sér og hamaðist á móti því að
fyrrum opinberir starfsmenn
mættu byggja sambýlishús í
Vesturbænum og að McDon-
alds veitingahúsakeðjan fengi
lóð fyrir fyrsta veitingastað
sinn hérlendis inni við Suður-
landsbraut. Ekkert stílbrot ffá
tóninum sem fyrirliðarnir
hafa gefið. Borgarfulltrúar Nýs
vettvangs eru greinilega ekki
komnir af mótþróaskeiðinu
eins og óskiljanlegur þvergirð-
ingur þeirra í hinum bestu og
mestu ffamfaramálum borg-
arbúa á síðari árum ber með
sér. Sú afstaða verður nánar
rifjuð upp seinna annars stað-
ar.
í „fréttaskýringum“ vara-
borgarfulltrúa Nýs vettvangs
talar hann nokkuð opinskátt
um hvemig honum sjálfum er
innanbrjósts effir hrakfarir og
uppdráttarsýki sem hefur sótt
svo á liðssveit hans, að hún
liggur í dauðateygjunum eftir
aðeins þrjú ár. Þar blika við
sólarlag örlögin köld.
Samkvæmt gömlum
kokkabókum hefur mönnum
reynst skammgóður vermir af
því að dreifa athygli ffá eigin
mistökum, svekkelsi og upp-
lausnarástandi í eigin herbúð-
um með uppdiktuðum sög-
um af missætti og ófarnaði í
röðum pólitískra andstæð-
inga. „Stjórnmálafréttaskýr-
andinn“ hefur verið nokkuð
iðinn við að draga upp þannig
myndir af borgarstjórnar-
meirihluta Sjálfstæðisflokksins
í Reykjavík. Slík „fréttaskýr-
ing“ er vægast sagt á finu máli:
ákaflega ótrúverðug. I meiri-
hlutahópnum er hreint eng-
inn að hætta, enginn að rekja
raunir sínar yfir tilgangsleys-
inu og enginn ágreiningur
uppi um framkvæmd þeirra
stefnumála sem Sjálfstæðis-
flokkurinn hefur sett á odd-
inn.
Sjálfstæðisflokkurinn stend-
ur fullkomlega sameinaður að
því að hrinda í framkvæmd
þýðingarmiklum og vinsælum
framfaramálum, ekki aðeins
og sviði verklegra fram-
kvæmda og umhverfisbóta,
heldur einnig með áherslum á
aukin gæði í innra starfi stofn-
ana borgarinnar, skóla, leik-
skóla og í þjónustu við aldr-
aða. Þetta er „stjórnmála-
fféttaskýranda“ Nýs vettvangs
hollt að hafa hugfast. Reynsl-
an af tilvistarkreppu hins nýja
stjórnmálaafls hefrir enn á ný ^
sýnt Reykvíkingum að slíku
upplausnarliði er ekki tíl neins
treystandi. Sama þótt Hrafn
Jökulsson gelti þegar Ólína
klípur í rófúna á honum.
Höfundur er borgarstjóri og
stundar „stjórnmálaskýringar“
í tómstundum
Ólína Þorvarðardóttir
Sleggjudómar gagnrýnandans
Ótrúlegasta fólk er haldið
fordómum í garð ákveðinna
tegunda bókmennta. Jafnvel
þeir sem fella dóma um verk
skálda og rithöfunda í krafti
hefðarheitisins „bókmennta-
gagnrýnandi“, gerast sekir um
fordóma. Þannig skín stund-
um í þá skoðun að afþreying-
arbókmenntir séu á einhvern
hátt „óæðri“ öðrum bók-
menntum; að sögulegur ffóð-
leikur, t.d. ævisögur, hafi
minna fagurffæðilegt gildi en
skáldskapur; að barnabók-
menntir séu lakari að gæðum
og skáldskap en aðrar bók-
menntir ... og svo mætti
áfram þylja dæmi um for-
dóma og athugunarleysi
sumra þeirra sem tjá sig um
bókmenntir.
Gegn slíkum fordómum er
fátt til ráða annað en að hvetja
fólk tfl þess að lesa aOar gerðir
bókmennta, og vona að augu
viðkomandi opnist fyrir því
að mælikvarðinn á góðar og
slæmar bókmenntir er hreint
ekki fólginn í ofangreindri
flokkun. Um það atriði eru
flestir bókmenntafræðingar
sammála.
Þefr sem gefa sig út fyrir að
„hafa vit“ á bókmenntum og
íjalla um þær í fjölmiðlum eru
þó ekki allir jafn vel lesnir —
því miður. Og það sem verra
er: Þeir láta þá staðreynd síst
aftra sér ffá því að hafa skoð-
un á því sem gefið er út. Eftir
flausturslegan lestur er sest við
skriftir, og dómar felldir án
rökstuðnings. Eitthvað þessu
líkt hefúr m.a. gerst í tvígang
hér á Pressunni, í „umfjöllun"
Kolbrúnar Bergþórsdóttur
um ævisögur.
Augljóst er af skrifúm Kol-
brúnar að hún hefur engan
áhuga á íslenskum ævisögum;
virðist álíta þær lakar bók-
menntir og velur þeim harla
óvirðuleg samheiti. Hugtök á
borð við „persónufróðleikur",
„sagnagildi“ eða „stílþrif'
virðast merkingarlaus í huga
hennar þegar ævisögur eru
annars vegar. Við því væri
raunar ekkert að segja, ef bók-
menntagagnrýnandinn hefði
fyrir því að jjalla um þær ævi-
sögur sem fá svo snautlega út-
reið hjá henni. En það gerir
hún ekki — því miður fyrir
hana, og ekki síður sagna-
flokkinn sjálfan sem óneitan-
lega á betra skilið.
Ekki alls fyrir löngu gerði
Kolbrún sér lítið fyrir og valdi
af handahófi nokkrar sundur-
lausar tílvimanir úr íslenskum
ævisögum. Með þessum til-
vitnunum voru verkin, við-
mælendurnir og höfundarnir
„jarðaðir" í einu allsherjar
„andlegu grafhýsi“ (muni ég
orðalagið rétt). Svo mjög gekk
fram af einum höfundanna —
Ingólfi Margeirssyni — að
hann ritaði ítarlega ádrepu
þar sem hann hélt uppi tíma-
bærum vörnum fyrir þennan
annars virta og vinsæla sagna-
flokk íslenskra bókmennta.
Klykkti hann út með því að
fúOyrða að Kolbrún Bergþórs-
dóttir hefði jarðað sína eigin
æru sem bókmenntagagnrýn-
andi. Harður dómur ... sem
því miður virðist þó ekki hafa
haft nein áhrif á gagnrýnand-
ann.
1 síðustu Pressu greinir Kol-
brún frá vinsaéldum nokkurra
bóka í útlánum bókasafna. í
flokki ævisagna trónir á
toppnum sögukorn nokkurt
er ég eitt sinn skrifaði um
Bryndísi Schram. En í skrifúm
Kolbrúnar Bergþórsdóttur
heitir sá flokkur einu nafni
„slúður". Þau tíðindi að sagan
um Bryndísi sé vinsælasta
ævisagan til útlána heita á
máli gagnrýnandans: „Slúðrið
blífur.“
Ég hlýt að viðurkenna að
m
speimu, siúdur—og
ð sæKir toiK
asatn
bc*» km

„Hversu lengi eiga
skrásetjarar og við-
mœlendur þeirra
að vera ofurseldir
sjálfumgleði og
greiningarleysi svo-
nefndra „gagnrýn-
enda“ sem láta
ekki einusinni svo
lítið að rökstyðja
mál sitt?“
14! hjr ' ' ' 4

sem bókmenntaffæðingi, ævi-
söguritara og ekki síst lesanda
þykir mér illt ef rithöfundar
og lesendur þurfa að sitja
undir öðrum eins sleggju-
dómum. Við nánari umhugs-
un finnst mér einnig fráleitt
að láta þeim ósvarað, ekki síst
þegar sami gagnrýnandinn
kemst upp með það æ ofan í
æ að kasta til höndum með
þessum hætti. Hvers eiga ís-
lenskar ævisögur og höfúndar
þeirra að gjalda? Hversu lengi
eiga skrásetjarar og viðmæl-
endur þeirra að vera ofúrseld-
ir sjálfumgleði og greiningar-
leysi svonefndra „gagnrýn-
enda“ sem láta ekki einusinni
svo lítið að rökstyðja mál sitt?
Maður fer að efast um að þeir
hafi lesið bækurnar að neinu
gagni, eða lagt í nokkuð sem
heitið getur greining eða nán-
ari skoðun.
Rithöfúndum sæmir síst að
kveinka sér undan gagnrýni.
Það ætla ég heldur ekki að
gera og tek því eins og hverju
öðru hundsbiti ef Kolbrúnu
Bergþórsdóttur líkar ekki það
sem ég hef sett á bók. En ég
hlýt að gera þá lágmarkskröfu
til manneskju sem titlar sig
„bókmenntagagnrýnanda“ að
hún lesi, greini og loks rök-
styðji umfjöllun sína um þau
ritverk sem lögð eru undir
hverju sinni; að hún gagnrýni í
orðsins fýllstu merkingu. Þá
sjálfsögðu kröfu á hver einasti
rithöfúndur ... og hver einasti
lesandi. Þá þykja mér það ill
örlög fyrir heilan sagnaflokk ef
hann á að gjalda þess í um-
fjöllun að fjölmiðlungi mislík-
ar við fáeinar bækur.
Að lokum þetta: Hlutverk
gagnrýnandans er öðrum
þræði þjónustuhlutverk; það
felur í sér faglega úttekt á til-
teknu efhi sem lesendur eiga
að hafa aðgang að. Gagnrýni á
að vera upplýsandi jafnt fyrir
lesendur sem rithöfunda. Því
hlutverki bregðast alltof marg-
ir íslenskir gagnrýnendur.
Megi Kolbrúnu Bergþórsdótt-
ur bera gæfu til þess að kom-
ast úr flokki þeirra hið fyrsta,
yfir í hóp hinna sem standa
með reisn undir nafni.
Með fullri vinsemd,
Ólína Þorvarðardóttir
Höfundur er íslenskufræöingur
og ævisöguritari.