Pressan - 16.09.1993, Blaðsíða 15

S KOÐA N I R
Fimmtudagurinn 16 september 1993
PRESSAN 15
DAS KAPITAL
STJÓRNMÁL
Stjórnir, nefndir og ráð
Hvar er kjötið?
„Mjög er misjafnt hve mikil upphefð þykir að stjórnarsetu í
hlutafélögum. Mestþykir upphefðin í stjórn hf. Eimskipafélags
íslands. Úrþeirri stjórn komast menn ekki nemafyrir náð
guðs. “
Lýðræði er það, að allir fái
að ráða. En lýðræði er mjög
óhentugt fyrirkomulag og því
hafa mennirnir íundið upp
fulltrúalýðræði. Dæmi um
það er að öll þjóðin kemst
ekki fyrir í Alþingishúsinu,
þess vegna kjósum við 63 fúil-
trúa í lýðræðisleik og þeir sjá
um lýðræðið. Fulltrúarnir í
lýðræðisleiknum skipta með
sér verkum.
Mest upphefð þykir að
verða forsætisráðherra, svo
kemur utanríkisráðherra og
næstur honum er fjármála-
ráðherra. Tign annarra ráð-
herra fylgir svo aldursröð
þeirra. Einn fúlltrúi í lýðræð-
isleiknum, sem aldrei varð
ráðherra en gegndi starfi for-
seta sameinaðs þings, m.a. við
lýðveldisstofnun, taldi að
æðsti starfi á Alþingi væri
embætti forseta þingsins, og
ofar ráðherraembætti.
Kjaradómur úrskurðaði
fyrir ári, að starf forseta þings-
ins væri ígildi starfs ráðherra.
En lýðurinn mótmælti þeim
úrskurði og því er embætti
þingforseta einungis virðing-
arstaða og fundarstjóm.
Leikendurnir í lýðræðis-
leiknum skipta svo ýmsum
störfum á milli sín og sinna
manna í kosningum innan
þingsins. Það þykir veruleg
upphefð að hljóta kosningu í
Landsdóm, sem var stofnaður
1905, en dómurinn hefur
aldrei komið saman. En laun
og áhrif fylgja bankaráðssæt-
um. Alþingi kýs nefnilega
bankaráð ríkisbankanna.
Hlutverk bankaráða ríkisvið-
skiptabankanna er að ráða og
reka bankastjóra, setja þeim
erindisbréf og fylgja því síðan
eftir að bankastjórar starfi eftir
erindisbréfi. Bankaráð Seðla-
banka tekur einungis við um-
sóknum um starf Seðlabanka-
stjóra en viðskiptaráðherra
skipar bankastjóra.
Málefnum atvinnurekstrar í
þessu landi er yfirleitt skipað í
hlutafélagsform. Samkvæmt
hlutafélagalögum ber hluthöf-
um að kjósa stjóm á hluthafa-
fundi. Hlutafélög eru ekki lýð-
ræðisleg, því upphæð hlutafjár
ræður afli atkvæða. Stjórnin
fer með æðsta vald í hlutafé-
lögum á milli hluthafafunda.
Hlutverk stjórna er að annast
málefni hlutafélagsins og sjá til
þess að skipulag þess og starf-
semi sé í því horfi sem hlut-
hafar geta vænst. Stjórnin
ræður ffamkvæmdastjóra til
að annast daglegan rekstur og
ber honum að fara eftir þeim
fýrirmælum, sem stjómin gef-
ur honum. Hinn daglegi
rekstur tekur þó ekki til ráð-
stafana, sem eru óvenjulegar
eða mikilsháttar. Auk þess
ræður hluthafafundur endur-
skoðanda, sem getur verið op-
inber sýslunarmaður og heitir
þá löggiltur endurskoðandi, til
að fylgjast með bókhaldi og
fjárreiðum hlutafélagsins.
Stjóm hlutafélags skiptir með
sér verkum og kýs stjómin sér
formann. Undirbýr hann
fundi stjórnar og stjórnar
þeim. Stjórnin samþykldr for-
sendur rekstraráætlunar og
síðan áætlunina í heild. Að
lokum fylgist stjórnin með því
að reksturinn sé innan marka
áædunarinnar.
Oftast eru stjórnarmenn
jafnframt hluthafar. En oft em
fengnir utanaðkomandi menn
til stjórnarsetu. Kröfur til
þeirra hljóta að vera mjög
miklar, því þeir hljóta að taka
sæti í stjórnum vegna sér-
þekkingar sinnar.
Mjög er misjafnt hve mikil
upphefð þykir að stjórnarsetu
í hlutafélögum. Mest þykir
upphefðin í stjórn hf. Eim-
skipafélags Islands. Úr þeirri
stjórn komast menn ekki
nema fyrir náð guðs.
En starf stjórnar í hlutafé-
lögum og virkni þeirra er að
mestu hulið þoku í íslenskum
hlutafélögum, svo ekki sé tal-
að um stjórnir samvinnufé-
laga. Fæstir stjómarmenn gera
sér ljósa þá ábyrgð, sem hvílir
á herðum þeirra. Stjórnar-
menn í Kaupfélagi Svalbarðs-
eyrar héldu að þeirra hlutverk
væri að ábyrgjast lán kaupfé-
lagsins. Ætli stjórnarmenn í
Miklagarði hafi gert sér gein
fýrir því að stjórnendur þess
fyrirtækis væm að taka út vör-
ur löngu eftir að fyrirtækið var
orðið gjaldþrota og á þann
hátt valda viðskiptamönnum,
sem trúðu því að stjóm félags-
ins væri ekki sjón-, ráð- og
rænulaus, verulegu tjóni?
Eða hvað með stjórn Haf-
skips hf. I þeirri stjórn var
samankomið landslið nýríkra
íslenskra viðskiptajöfra. Auk
hefðbundinnar verkskiptingar
í stjórninni voru starfandi
stjórnarnefndir og enginn
vissi neitt og sungu Áfram
kristsmenn, krossmenn ...
Það þykir einnig fínt að fá
til stjórnarsetu í hlutafélögum
æðstu embættismenn ríkisins
auk þungaviktar stjórnmála-
og athafnamanna. Slík stjórn
sat í Almenna bókafélaginu
hf. og allt kom fyrir ekki. Fé-
lagið gaf út bækur sem ekki
seldust og félagið gekkst undir
nauðasamninga. Slíkar stjórn-
ir heita snittustjórnir.
En hættulegast er þó þegar
þungaviktarmönnum er
smalað saman í stjórnir líkn-
arfélaga og sjálfseignarstofn-
ana. Hætt er við að stjórnar-
menn í Landakotsspítala hafi
ekki haft minnstu hugmynd
um sjúkrahúsrekstur og því
dagaði spítalann uppi eins og
tröll.
Höfundar Das Kapital eru frarrv
mámenn i fjarmála- og viöskip-
talifi, en vilja ekki láta nafn
síns getið
Sjálfsagt eru flestir búnir að
gleyma prófkjörsbaráttu
Walters Mondale og Garys
Hart 1984 sem snerist um það
hvor þeirra hlyti útnefningu
sem forsetaefni demókrata-
flokksins í Bandaríkjunum.
Lítil saga úr þeirri árangurs-
lausu baráttu geymist þó í
minni. Umbúðirnar voru
glæsilegar hjá Hart og mark-
aðssetningin óaðfmnanleg. I
herbúðum varaforsetans fyrr-
verandi ríkti vonleysi og ring-
ulreið. Þá var það að einum
kosningastjóranum datt í hug
að snúa vinsælli hamborgara-
auglýsingu upp á Hart. Aug-
lýsingin var um konu sem
kemur inn á skyndibitastað og
þykir lítið kjötbragð af ham-
borgaranum. Húsmóðirin
lætur ekki þar við sitja heldur
rífúr sundur brauðið og spyr
með þjósti: Hvar er kjötið?
Herbragðið sem vann á Hart
var sem sagt að klifa á spurn-
ingunni: Hvar er kjötið?
Hvert er innihaldið?
Skipulagður skyndibiti
Meistarakokkurinn Úlfar
Eysteinsson hafði við orð í til-
efni af opnun veitingastaðar
McDonald’s að skyndibita-
staðir á íslandi væru of dýrir
og seldu miklar umbúðir utan
um lítinn mat. Og þegar for-
sætisráðherra var að úða í sig
umbúðunum utan um litla
kjötbitann á McDonald’s
mátti þar sjá líkingu við ríkis-
stjórn Davíðs Oddssonar:
Hvar er kjötið í stjórnarham-
borgaranum? Er ríkisstjórnin
orðin að umbúðum utan um
ekki neitt?
Við munum það öll að rík-
isstjórnin er skipulagður
skyndibiti. Fyrir kosningar
samdi Davíð Oddsson við Jón
Baldvin Hannibalsson um
samstarf Sjálfstæðisflokks og
Alþýðuflokks og effir að hafa
haldið því leyndu fyrir kjós-
endum varð stjómin til á örfá-
um dögum í einkasamtölum
flokksleiðtoganna í Viðey.
Stoðkerfið í stjórninni, sjálf
beinabyggingin, var trúnaðar-
samband Davíðs og Jóns
Baldvins. Kjötið á beinin var
álver á Keilisnesi, EES og for-
tíðarþrá eftir viðreisnarstjórn
krata og íhalds á sjöunda ára-
tugnum.
Álverið var jarðað með pól-
itískri útför Jóns Sigurðssonar,
EES hefur þróast í lönguvit-
leysu og viðreisnardraumur-
inn er orðinn að martröð. Það
er ekkert kjöt orðið eftir á
beinunum. Og sjálft stoðkerf-
ið er að bresta.
Tveir þverbrestir
Fyrsti alvarlegi bresturinn
kom þegar Jón Baldvin
Hannibalsson lýsti því yfir að
hann hefði lent „í minniUuta“
þegar ríkisstjómin felldi geng-
ið í annað sinn síðastliðið vor
svo að ráðherrar kæmust í
sumarfrí fýrir „aðgerðakvab-
bi“. Forsætisráðherra samdi
við andskota sinn og flokks-
bróður í sjávarútvegsráðu-
neyti um ráðstafanir í sjávar-
útvegsmálum og stillti svo
krötunum upp við vegg.
Skinkumálið er annar þver-
bresturinn. Að sumu leyti er
þar um að ræða rökrétt svar
krata við niðurlægingunni í
gengisfellingarmálinu. Al-
þýðuflokkurinn hittir Sjálf-
EINAR KARL
HARALDSSON
stæðisflokkinn fyrir þar sem
hann er veikastur og ósam-
ræmið mest milli milli ffjáls-
ræðiskenninga hans og vernd-
arstefnu. Samúðin er með
íhaldinu í þessu máli. Það var
síðasta ríkisstjórn sem gerði
búvörusamninginn undir for-
ystu Alþýðubandalagsmanna
með dyggum stuðningi Al-
þýðuflokks og Framsóknar-
flokks. Sjálfstæðismenn komu
þeir sitja áfram í ríkisstjórn-
inni undir óbreyttu landbún-
aðarkerfi. Þeir hafa eiginlega
sjálfir vísað sér í kosningar, en
Davíð Oddsson fer einn með
þingrofsvaldið vegna þess að
Jón Baldvin gleymdi að semja
um þann þátt í viðreisnar-
rómantíkinni úti í Viðey.
Hér hafa verið nefnd tvö
mál þar sem augljós trúnaðar-
brestur hefúr orðið milli odd-
vita ríkisstjórnarflokkanna.
Það mætti nefna fjölmörg
fleiri mál, „Smugumálið" og
heimsókn Peresar til dæmis,
þar sem greinilega hefúr kom-
ið í ljós að þeir eru hættir að
tala saman í ríkisstjórninni.
Ekki þarf að fjölyrða um
„Allt annað en stöðugleiki mun einkenna
hið pólitíska haust. Tveggjaflokka traust
stjórn eins og lagt var upp með í Viðey
hefur reynst vera tcetingslið. Það er ekki
einu sinni hakkabuffí stjórnarhamborg-
aranum. Þaðfá engar umbúðir falið.“
þar hvergi nærri. Framkvæmd
þeirra á búvörusamningnum
er hinsvegar gagnrýnisverð og
sýnir vel hverskonar liðleskjur
eru þar á bæ.
Það er alveg ljóst að samn-
ingurinn hefúr gífúrleg áhrif á
kjör og stöðu bænda og vegna
hans ganga nú meiri breyting-
ar yfir bændastéttina, sam-
keppnisstöðu búvörugreina
og útflutningsmál búvöru en
nokkru sinni hefur gerst áður.
I framhaldinu kemur svo
GATT-samningurinn, sem
mun rýmka innflutnings-
heimildir á búvöru. Það eru
aftur á móti engin rök fyrir
því að íslendingar rjúfi vernd-
armúra um búvörufram-
leiðslu sína hraðar en aðrar
þjóðir, meðal annars vegna
þess að við erum stórinnflytj-
endur landbúnaðarvöru.
Ekki einu sinni
hakkabuff
Allt þetta vita kratar en gera
samt hreina kosningaárás á
landbúnaðarkerfið til að
koma Sjálfstæðisflokknum í
skammarkókinn. Vandi þeirra
er sá að þeir munu sjálfir
lenda í skammarkróknum ef
það að stóru málin, fjárlaga-
hallinn, skuldasöfnun þjóðar-
búsins, skipulagsvandi at-
vinnulífsins, atvinnuleysið og
vaxandi félagslegt misrétti, eru
öll í uppnámi hjá ríkisstjórn-
inni. Allir vita að fjárlaga-
frumvarpið, sem farið er í
prentun, er ekki annað en
grín, og enginn virðist taka
það alvarlega nema Jóhanna
Sigurðardóttir félagsmálaráð-
herra. Ákvörðun hennar um
að opna víglínur út fyrir sitt
ráðuneyti og neita stuðningi
við fjárlagafrumvarpið gæti
veri upphafið að varnar-
bandalagi um velferð og
menntun. En hún gæti líka átt
það til að lýsa yfir vopnahléi
eftir að fjárlögin hafa verið
endursamin á haustþinginu
og afgreidd með tugmilljarða-
halla í desember.
Allt annað en stöðugleiki
mun einkenna hið pólitíska
haust. Tveggja flokka traust
stjórn eins og lagt var upp
með í Viðey hefur reynst vera
tætingslið. Það er ekki einu
sinni hakkabuff í stjórnar-
hamborgaranum. Það fá eng-
ar umbúðir falið.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Alþýðubandalagsins.
á UPPIEIÐ
f
SVEINN ANDRISVEINSSON
FORMAÐUR UMDÆAAANEFNDAR
Hann á kannski möguleika
í prófkjöri sjálfstæðismanna
þegar hann er búinn að
fjölga kjósendum um
nokkra tugi þúsunda.
SIGHVATUR BJÖRGVINSSON
FYRRUM HEILBRIGÐISRÁÐHERRA
Hann fer að líta út eins og
móðir Theresa í saman-
burði við Guðmund Árna.
JÓN BALDVIN HANNIBALSSON
UTANRIKISRAÐHERRA
Tókst loks í þessari viku það
sem alltaf hefúr mistekist
áður: að vinna áróðursstríð
um danska skinku og losna
við Jóhönnu í leiðinni.
Á NIÐURLEIÐ
ÁRNISIGFÚSSON
FORAAAÐUR SKOLAAAALARAÐS
Sendir út auglýsingabæk-
linga fyrir milljónir, en svo
er prófkjörinu ffestað þar til
eftir áramót.
JÓHANNA SIGURÐARDÓTTIR
FELAGSMALARAÐHERRA
Það verður ekki langlífur
pólitíkus sem sækir helst
stuðning til Ömma, Benna
Davíðs og SUJ.
JÓN SIGURÐSSON
FYRRVERANDI VIÐSKIPTARAÐ-
HERRA ENN Á FERÐ
Flutti ffumvarp um ný inn-
flutningslög, en man ekki
ffekar en aðrir um hvað þau
eru.