Pressan - 07.10.1993, Blaðsíða 15

Pressan - 07.10.1993, Blaðsíða 15
Fimmtudagurinn 7. október 1993 S K OÐ A N I R DAS KAPITAL STJÓRNMÁL Ein samfelld hrakfallasaga Lýst eftirframtíð Síld og loðna eru af lax- fiskaætt. Lax er að sjálfsögðu einnig af sömu ætt. Þessir fisk- ar eiga fastan sess í íslenskri þjóðarsál. Laxinn er fiskur heildsala og karlmennsku. Forstjórar og fyrirmenn þessa lands hverfa til fjalla í upphafi sumars og engar alvarlegar ákvarðanir eru teknar fyrr en veiðitíma lýkur. Aflinn var ekki nægur. Því hófu fyrir- mennirnir laxeldi. Það er ein samfelld hrakfallasaga. Síldin er fiskur rómantíkur og ásta. Áður fyrr veiddist síldin á sumrum fyrir Norð- urlandi. Ungmenni fóru norður að vinna við síldar- söltun og í verksmiðjum. Unga fólkið felldi hugi saman og gekk að eiga hvert annað. Listmálarar máluðu síldar- stúlkur við vinnu og gerðu ímynd þeirra ódauðlega. Síld- arspekúlantar áttu síldarplön- in. Þeir veltu milljónum um sumarið en á þorranum voru þeir komnir á hausinn og þá borðuðu þeir plokkfisk. En síldin hvarf og sjómenn- irnir fundu annan fisk. Það var loðnan. Loðnan er tákn kynorku. Austurlandabúar telja að hrogn loðnunnar auki þeim þrá og orku til ásta. Þess vegna eru loðnuhrogn verð- mæt útflutningsvara. Þessir fiskar hafa mikil áhrif á allt þjóðlíf og verðskulda sérstaka umföllun. Hér verður aðeins íjallað um síld og loðnu. Síldveiða er fyrst getið í Eg- ilssögu. Skallagrímur var fyrsti fslendingurinn sem stundaði síldveiðar. Síðan liggja síld- veiðar niðri í tíu aldir og hefj- ast ekki aftur fyrr en á síðustu öld. Veiðar voru þá stundaðar fyrir Norður- og Austurlandi. Norðmenn höfðu þá frum- kvæði að veiðunum og kenndu íslendingum veiðiað- ferðir. í fyrstu var síldin ein- ungis söltuð. Markaðir fyrir saltaða síld voru í Norður-Evrópu og við Eystrasalt. En þjóðir við Eystrasalt eru fátækar. Því miður hafa aðrar þjóðir ekki vanist á síldarneyslu, því síld er herramannsmatur. Við fs- lendingar skiljum vel að aðrar þjóðir skuli ekki borða síld. Við fúlsum við henni. Síldariðnaðurinn er hin fyrsta íslenska stjóriðja. Fyrstu síldarverksmiðjurnar voru í eigu útlendinga. íslendingar byggðu sína fyrstu síldarverk- smiðju á Hesteyri í Jökulfjörð- um. Síldarverksmiðjur, sem íslendingar byggðu, voru oft byggðar á stöðum, þar sem öll byggð er nú lögst af, í „Blóð- rauðu sólarlagi“. Síldarverk- smiðjurnar voru byggðar upp að vori og ef vel gekk var verk- smiðjan búin að borga sig upp eftir tvær vertíðir. Ekki voru allar verksmiðjur til fjár. Á Skagaströnd, sem átti að heita Höfðakaupstaður, var byggð samkvæmt sósíalískum áætl- unarbúskap síldarverksmiðja. Síldin hvarf úr Húnaflóa áður en verksmiðjan var tilbúin og hefur sú verksmiðja aldrei borgað neitt. En hver er staða mjöliðnað- arins í dag? Verð á mjöli og lýsi hefúr haldist óbreytt í ís- lenskum krónum í tæp tíu ár. Þess er ekki að vænta að slík raunverðlækkun skili verk- smiðjum miklu upp í stofn- kostnað. Það er von að ein- hver spyrji hví þessi afurð hef- ur fallið svo mjög í verði á heimsmarkaði. Skýringin á því er einkum sú, að landbún- aður í Evrópu á í kreppu, eins og landbúnaður á fslandi, og borgar ekki sem fyr. En þrátt fyrir breyttar að- stæður telja þeir, sem með síldarverksmiðjur hafa að gera, að allar aðstæður séu óbreyttar frá því fyrir þrjátíu árum. Þegar verksmiðja hefur orðið ónýt hefúr verið byggð önnur í hennar stað fyir tvö- faldar tryggingabætur og verksmiðjan orðið baggi á eig- endum sínum. Dæmi um slíkt ævintýri er Krossanesverk- smiðjan við Ákureyri. En síldin hvarf og síldar- verksmiðjur heita í dag loðnu- verksmiðjur. Loðnuveiði hófst fyrir alvöru árið 1965. For- sendumar fyir þeim veiðum voru þær að síldin hafði skilið eftir báta og verksmiðjur, sem nýttust til loðnuveiða og - vinnslu. Arðsemi loðnuveið- anna hefúr aldrei verið neitt í líkingu við það sem síldin gat gefið af sér. Forsendur veið- anna hafa stundum verið þær að Japanir hafa keypt fryst loðnuhrogn, sem eru mjög verðmæt að þeirra mati. Hafa þá loðnuverksmiðjur verið eins og sorpeyðingarstöðvar fyir loðnufrystinguna. Víst er að loðnuveiði og -vinnsla er ekki forsenda hagvaxtar á næstu ámm. Brýnasta verkefni í mark- aðsmálum í dag er sala á síld- ar- og loðnuafurðum til manneldis. Þar er þó nægt hráefni. Höfundar Das Kapital eru frammámenn í fjármála- og viöskiptakífi, en vilja ekki láta nafns getið Það greip mig einhver tóm- leikatilfinning þegar Davíð Oddsson forsætisráðherra lauk stefnuræðu sinni á Al- þingi íslendinga nú í vikunni. Og hún leið ekki hjá heldur ágerðist þegar ég íhugaði bet- ur hvað forsætisráðherra hafði í raun verið að segja þjóðinni. Stefnuræðan var hefðbundin rakning á hagtölum mánaðar- ins, blönduð hæfilegri gagn- rýni á síðustu ríkisstjórn, að ógleymdri slettu af skömmum til handa stjórnarandstöð- unni. I stefnuræðu forsætis- ráðherra var minnst á margt en fátt rætt vandlega. Líkt og þegar ungir drengir keppa í ræðulist í framhaldsskólum, þar sem formið skiptir öllu en innihaldið litlu, flutti Davíð Oddsson þjóðinni boðskap sinn eftir settum reglum ræðulistarinnar en þegar síð- asta orðinu sleppti hafa flestir heima í stofu vafalítið verið búnir að gleyma um hvað maðurinn var eiginlega að tala. Þannig var það líka eftir ræðukeppni í menntaskólan- um mínum hér áður fyrr. Innantóm orðin gleymdust strax. Kjörtímabilið er hálfnað og Davíð Oddsson hefur skipt um stíl. Mildur í fasi tjáði hann landsmönnum að öf- undarhyggja og stéttaátök væru af hinu vonda. Allir yrðu að sýna fórnarlund, jafnt í borg sem í sveit. Forsætisráð- herra hljómaði eins og talandi kyrralífsmynd í sunnudags- blaði Moggans, þar sem harmonía manns og náttúru er algjör, æðri máttarvöld nærri og erfiðleikar og amstur hversdagsins víðs fjarri. Rétt eins og fallegu myndirnar í Morgunblaðinu ætlaði for- sætisráðherra líklega að efla öryggis- og samkennd með landsmönnum — láta þeim líða vel. En litmyndirnar í Mogganum sýna sjaldan eða aldrei dekkri hliðar íslensks mannlífs og á sama hátt end- urspeglaði ræða Davíðs Odds- sonar ekki þann veruleika sem flestir íslendingar hrærast í. Þess vegna var ræðan óskiljan- leg venjulegu fólki líkt og þingkona ein benti á. Og það fer lítið fyir stefnu- mótun til framtíðar í ríkis- stjórn Davíðs Oddssonar. Menntun og uppfræðsla er léttvæg fundin. Vísindaiðkun og rannsóknir mæta afgangi. Þessir menn virðast ekki skilja að hugvitið verður í askana látið. Þessir menn virðast ekki skilja að vel menntuð þjóð er hugvitssöm þjóð. Ófrjóir og fúlir reyna þeir að selja sömu gömlu hugmyndirnar aftur og aftur. Þeir hafá ekki pólitískt ímyndunarafl til að kúpla sig út úr einstaklingshyggju síð- asta áratugar. Þeir hafa ekki pólitískt þor til að hrófla við stóreignafólki og skattsvikur- um þessa lands. Helmut Schmidt, fyrrver- andi kanslari Vestur-Þýska- lands, lét þau orð falla í heim- sókn hér á landi nýverið að Vesturlönd ættu enga al- mennilega leiðtoga nú um stundir, ekkert afburðafólk í pólitíkinni. Þar rataðist kansl- aranum fyrverandi satt orð á munn. Vera má að stjórnin lifi út kjörtímabilið og Davíð og Jón Baldvin steðji saman á Þingvöll í tilefni hálfrar aldar afmælis lýðveldisins 17. júní 1994. Það haggar þó ekki þeirri staðreynd að leiðtogar ríkisstjómar Islands eru menn gærdagsins. Þeir munu ekki hasla Islandi völl á nýrri öld. Þeirra tími er senn á þrotum. „Þráttfyrir breyttar aðstœður telja þeir, sem með síldarverksmiðjur hafa að gera, að allar aðstœður séu óbreyttar frá því fyrirþrjátíu árum. Þegar verksmiðja hef- ur orðið ónýt hefur verið byggð önnur í hennar staðfyrir tvöfaldar trygginga- bœtur og verksmiðjan orðið baggi á eig- endum sínum. “ „Forsœtisráðherra hljómaði eins og tal- andi kyrralífsmynd í sunnudagsblaði Moggans, þar sem harmonía manns og náttúru er algjör, œðri máttarvöld nœrri og erfiðleikar og amstur hversdagsins víðs fjarri.“ ODDUR Frœðsluþáttur um störf Alþingis „Sástu þennan þátt í gær- kvöldi, Ragnar? Afhverju var ekki mynd af mér? Ha? Get- urðu sagt mér það? Þetta er auðvitað gjörsamlega óóó- þooolandi.“ Það var notalegt, lesendur góðir, að heyra ljóðrænan vél- byssutaktinn í talandanum á Guðrúnu Helgadóttur skella á veggjum kaffistofunnar aftur. Það var mánudagsmorgunn, fyrsti þingdagur, og fyrsta verk þingsins að koma sér saman um ný þingsköp. Það var kallað að ná samkomulagi um betri þingstörf, en ef reynslan svíkur mig ekki var tilgangurinn að ná völdum af Mosfellssveitarkerlingunni með slæðurnar. Henni hefur lánast að klúðra svo óheyri- lega miklu á þessum sínum stutta valdatíma. Nema hvað; þarsem ég sat og saug kaffið mitt gegnum molann heyrði ég ekki betur en það væri komið óvænt strik í reikninginn. „Nja, þetta var nú bara sjónvarpsþáttur, Guðrún mín,“ sagði Ragnar Arnalds. „Sjónvarpsþáttur?“ Guðrún gaggaði einsog venjulega með áherslu á þriðja atkvæði. „BARA sjónvarpsþáttur? Veistu hvað það horfa margir á svona þátt, Ragnar? Hvað heldur þú að margir haldi núna að Rannveig Guð- mundsdóttir og Sturla ... Sturla ... æ, hvað hann heitir þarna sveitarstjórinn undan jökli. Það voru FJÓRAR myndir af Rannveigu í einum þætti, Ragnar. Vissirðu það? Rannveig í forsetastól, Rann- veig að lesa pappíra, Rannveig að koma heim, Rannveig þetta og Rannveig hitt. Guð hjálpi þér, Ragnar. Fólk held- ur að konan sé orðin forseti Alþingis. Og tvær myndir af sveitarstjóranum. Hvað hefur hann gert í þessari stofnun? Og endalausar myndir af „Nei, Ragnar Sigurðarson, ég lœt ekki teyma mig útí að gera eitthvert sam- komulag viöfólk sem notar hvert tæki- fœri til að gera lítið úr þeim sem hafa haldið þessari stofnun gangandi árum saman. Ég hefbara ekki geeeð í mér til þess. “ þessum Birni Bjarnasyni og spilltir kratadindlar. Afhverju vesalingnum honum Karli var ekki mynd afmér?“ Steinari. Fólk heldur að hér sé „Æ, láttu nú ekki svona, ekkert nema Moggaíhald og Guðrún mín. Þessi þáttur var gerður til þess að fræða fólk um störf þingsins.“ Ragnar var farinn að lita í kringum sig eftir betri félagsskap, en sá engan nema hina kerlinguna með slæðurnar, bóndann á Lómatjöm sem ég man aldrei hvað heitir. Ragnar dæsti. Guðrún færðist öll í aukana og ók sér í sætinu. „Vert’ekki svona barnaleg- ur, Ragnar. Heldurðu að það sé tilviljun að það sást varla einn þingmaður Alþýðu- bandalagsins í heilan klukku- tíma? Heldur þú að Hrafn Gunnlaugsson mundi láta framleiða þátt þar sem sæist hvað þingmenn Alþýðu- bandalagsins gera á Alþingi? Nei, Ragnar Sigurðarson, ég læt ekki teyma mig útí að gera eitthvert samkomulag við fólk sem notar hvert tækifæri til að gera lítið úr þeim sem hafa haldið þessari stofnun gang- andi árum saman. Ég hef bara ekki geeeð í mér til þess.“ Ég veit ekki hvemig Ragnari mínum tókst að greiða úr þessari sálarflækju sem sjón- varpið gerði okkur, en hitt veit ég að það tókst ekki að taka völdin af kerlingunni með slæðurnar. Það setur að mér ónot. Oddur þingvörður er hugar- fóstur dáikahöfunda, en efnisatriöi og persónur byggjast á raunveruleikanum. PRESSAN 15 Á UPPLEIÐ f RAGNAR STEFÁNSSON JARÐSKJÁLFTAFRÆÐINGUR Ver Rútskoj og gömlu kommana. Það þarf að minnsta kosti kjark til að velja alltaf vitlausan málstað. FRIÐRIK SOPHUSSON FJÁRMÁLARÁÐHERRA Tíu milljarða halli ár eftir ár eftir ár og hann er ennþá góði kallinn. Þetta leikur enginn eftir. SIGURÐUR B. STEFÁNSSON STÓRKAPELLÁN STÓR- STÚKUNNAR Berst gegn bjórhátíð. Ein- hver verður að gera þetta. Við hin fáum okkur öl. Á NIÐURLEIÐ í EINAR KÁRASON RITHÖFUNDUR Ver rörbútinn hennar Bera með kjafti og klóm. Beit Skagafanturinn úr honum bæði greind og kímnigáfú? ÞÓRJÓNSSON RITSTJÓRI TÍAAANS Laus við Steingrím, en ekk- ert breytist. Hvar er nýi Tíminn? GUÐMUNDUR ÁRNISTEFÁNSSON HEILBRIGÐISRÁÐHERRA Hann vill fá vitræna um- ræðu um biðlaun. Það felst í því að tala ekki um þessa aukamilljón sem hann er með í veskinu ffá Hafnar- fjarðarbæ.

x

Pressan

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Pressan
https://timarit.is/publication/298

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.