Pressan - 07.10.1993, Síða 16

E R L E N T
16 PRESSAN
Fimmtudagurinn 7. október 1993
Léku á KGB
Dulmálssérfræöingi Sovésku leyniþjónustunnar tókst á ævintýralegan hátt
að flýja land ásamt konu og barni, með dyggri aðstoð Leyniþjónustu Banda-
ríkjanna, CIA. Sovétmenn töldu víst að fjölskyldan hefði verið myrt, en
komust að því tíu árum síðar að hún lifði góðu lífi í Bandaríkjunum.
Þegar Victor Sheymov,
dulmálssérfræðingur sovésku
leyniþjónustunnar KGB, hvarf
sporlaust í Moskvuborg árið
1980, ásamt konu sinni Olgu
og fimm ára dóttur þeirra El-
enu, var gengið út frá því sem
vísu innan KGB að Ijölskyldan
hefði verið myrt. Það kom því
sem reiðarslag þegar fréttist
tíu árum síðar að Sheymov-
fjölskyldunni hefði tekist að
flýja land með hjálp erkióvin-
arins, bandarísku leyniþjón-
ustunnar CIA, og lifði góðu
lífi í Bandaríkjunum. Á dög-
unum kom út vestanhafs bók-
in Tower of Secrets, þar sem
Victor Sheymov lýsir ævin-
týralegum flóttanum og því
hvernig honum tókst á lygi-
legan hátt að losna úr heljar-
greipum sovésku leyniþjón-
ustunnar.
Þrettán ár eru nú liðin frá
því að Victor og Olga
Sheymov gerðust bandarískir
ríkisborgarar. Þau hafa komið
sér vel fyrir í nágrenni Wash-
ingtonborgar; Victor starfar
sem viðskiptaráðgjafi og sinn-
ir auk þess sérverkefnum fyrir
bandarísku ríkisstjórnina og
eiginkona hans vinnur sem
listakona. Sem dulmálssér-
fræðingur sovésku leyniþjón-
ustunnar hafði Sheymov
geysilega þýðingarmiklu hlut-
verki að gegna innan KGB.
Hann var sérfróður á sínu
sviði og sá því um að hanna
allt dulmálskerfi leyniþjónust-
unnar. Sheymov var einn ör-
fárra háttsettra manna sem
gjörþekktu alla innviði KGB
og því má nærri geta, að yfir-
mönnum sovésku leyniþjón-
ustunnar hafi ekki verið
skemmt þegar í ljós kom að
hann hafði svikið málstaðinn.
Sheymov var í upphafi hlið-
hollur KGB, en líkt og með
marga aðra sömu kynslóðar
snerist liugsjón hans með ár-
unum upp í megnustu andúð
og fyrirlitningu á stjórnarhátt-
um í Sovétríkjunum. Dul-
málssérfræðingurinn átti
glæsta framtíð fyrir sér innan
KGB, því enda þótt hann væri
aðeins 33 ára að aldri höfðu
menn þegar augastað á hon-
um í æðstu stöðu leyniþjón-
ustunnar. Sýnt var að KGB
myndi aldrei sleppa hendinni
af Sheymov. Honum varð því
ljóst að vildi hann komast
burt yrði hann að láta sig
hverfa þegjandi og hljóða-
laust. En hvernig?
Sheymov datt það eina rétta
í hug: Leita á náðir bandarísku
leyniþjónustunnar CIA. Sök-
um þess að hann hafði aðgang
að mikilvægum leynilegum
upplýsingum var hann hafður
undir reglulegu eftirliti KGB
og því hafði hlerunarbúnaði
verið komið fyrir á heimili
hans og í bílnum. Ráðabrugg-
ið varð því að fara ffam ann-
ars staðar. Sheymov þurfti oft
að ferðast á vegum vinnunnar
og gat hann komið því svo
fyrir, að hann átti erindi til
bækistöðva KGB í Varsjá í
Póllandi. Þar tókst honum að
sannfæra menn um nauðsyn
þess að hann skoðaði banda-
ríska sendiráðið í Varsjá utan-
ffá og athugaði hversu vel CIA
væri tækjum búin til hlerunar.
Öryggisvörður ffá KGB fylgdi
SHEYMOV LflUMflST ÚT UM SALERNISGLUGGANN. Mynd úr bókinni Tower of Secrets.
uðu sér og fjölskyldu sinni að
komast úr landi, útveguðu
þeim hæli í Bandaríkjunum
sem pólitískum flóttamönn-
um og tryggðu þeim örugga
framtíð. CIA-menn gengu
þegar að skilyrðum hans, enda
gerðu þeir sér ljóst að upplýs-
ingar þær sem Sheymov byggi
yfir væru með þeim mikilvæg-
ustu sem leyniþjónustunni
hefðu áskotnast í kalda stríð-
inu. Þeir lögðu á ráðin og
spurði einskis.
Eftir þetta hitti Sheymov
CIA-menn ótal sinnum í
Moskvu til að undirbúa þaul-
skipulagðan flóttann. Á tÚsett-
um degi tóku þau hjónin lest-
ina út úr Moskvu, sem var
ekki óvanalegt. Á leiðinni
brugðu þau sér í dulargervi og
klæddu dótturina í strákaföt.
Flóttinn var ævintýralegur en
um síðir komust þau til
Tékkóslóvakíu, þar sem CIA-
engar eigur með sér og skilja
við heimilið eins og von væri
á þeim á hverri stundu. Þann-
ig var ísskápurinn troðfullur
af mat til helgarinnar, þvotta-
vélin í sambandi og allt á sín-
um stað þegar KGB-menn
bönkuðu upp á degi síðar, til
að grennslast fyrir um
Sheymov. Þeir sáu ekki
ástæðu til að koma afiur.
Byggt á New York Times
Magazine.
Sheymov að sendiráðinu, þar
sem hann þóttist heltekinn
áhuga á móttökubúnaði
Bandaríkjamanna, en var í
raun að virða fyrir sér stað-
háttu.
Kænskubragöið bjarg-
aði þeim
Sheymov varð að finna leið
til að komast óséður í sendi-
ráðið og aftur til baka. Um
kvöldið stakk hann upp á því
við öryggisvörðinn, sem fylgdi
honum hvert fótmál, að þeir
færu að sjá mynd sem verið
var að sýna í borginni. f
þrengslunum fýrir utan sýn-
ingarsalinn missti öryggis-
vörðurinn sjónar á Sheymov,
sem greip tækifærið og lét sig
hverfa inn á salerni. Hann
vissi að hann hefði um eina og
hálfa klukkustund til umráða.
Sheymov tókst að dýrka upp
gluggann á salerninu, setti á
sig alpahúfú og kliffaði út. Þar
náði hann í leigubíl sem ók
honum í snarhasti á áfanga-
stað.
Uppi varð fótur og fit í
bandaríska sendiráðinu þegar
dulmálssérfræðingur sovésku
leyniþjónustunnar bankaði
upp á. Sheymov hét starfs-
mönnum CIA-leyniþjónust-
unnar mikilvægum upplýs-
ingum gegn því að þeir hjálp-
VlCTOR OG OLGA SHEYMOV, DULBÚIN í WASHINGTON. Þeim tókst hið ótrú-
lega; að snúa á KGB og fara huldu höfði í tíu ár.
ákváðu að hittast í Moskvu að
nokkrum vikum liðnum.
Sheymov náði aftur í kvik-
myndahúsið rétt í þá mund
sem myndinnni var að ljúka,
kliffaði inn um salernisglugg-
ann og mætti öryggisverðin-
um í anddyrinu. Sheymov
gerði sér upp mikla vanlíðan
og sagðist illa haldinn af
magakveisu og vörðurinn
menn biðu þeirra og komu
þeim til Vínarborgar um borð
í flugvél, sem flutti þau til
New York. KGB-mönnum
heima í Moskvu datt ekki
annað í hug en fjölskyldan
hefði verið numin á brott og
myrt og var það kænsku
Sheymovs að þakka, að aldrei
var leitað að þeim. Fjölskyldan
gætti þess nefnilega að taka
Slegist um leifar
Austur-Þýskalands
Hver hefði trúað því fýrir fýrir örfáum árum
að menn ættu einhvern tímann eftir að slást
um eigur harðstjóranna í fyrrum Austur-
Þýskalandi? Berlínarmúrinn var þó ekki fýrr
fallinn en safnarar víða um heim tóku að falast
eftir öllu því sem minnti á liðna tíma. Síðan
hefur ekki linnt látunum svo uppboðshaldarar
í Berlín hafa haft í nógu að snúast. Allt er keypt
sem á einhvern hátt minnir á offíki kommún-
istastjórnarinnar. Þó er ekkert eins eftirsóknar-
vert og hlutir úr eigu Eriehs Honecker, fýrrum
líiðtoga Kommnústaflokksins, svo og nánustu
samstarfsmanna hans. Víst er að ekki skortir
eigurnar, en fýrir utan feiknin öll af orðum og
heiðursmerkjum er að finna ógrynnin öll af
skrautmunum sem útbúnir voru við öll „hátíð-
leg“ tækifæri. Meðal þess má nefna líkan af
MIG-orrustuflugvélum, eftirlíkingu af marka-
staur á landamærum Vestur- og Austur-Þýska-
lands og táknræna marmarastyttu, sem
Kommúnistaflokkurinn lét útbúa í tilefni þess
að Berlínarmúrinn var risinn. Þá má ekki
gleyma kínverskum vösum, handmáluðum
postulínsdiskum og öðru því sem flokkurinn
ERICH HONECKER, FYRRUM LEIÐTOGI flUSTUR-ÞÝSKfl-
LANDS. Safnarar girnast nú allt sem áður var í eigu hans.
lét árita á stóraffnælum austur-þýska alþýðu-
lýðveldisins, DDR. Síðasta minnismerki þeirrar
tegundar er handofið gólfteppi sem gert var á
fjörutíu ára affnæli DDR, 1989, skömmu áður
en múrinn féll. Eins og menn vita náðu komm-
únistar aldrei að halda upp á fimmtíu ára af-
mælið.
Foreldrar varaðir við
veiðimönnum I skólum
Óvenjulegt mál hefur vakið athygli í Frakk-
landi, þar sem græningjar og dýravemdarsinn-
ar hafa fundið sig knúna til að vara foreldra við
skotveiðimönnum í grunnskólum landsins.
Ástæðan er nýtt kynningarátak ffanskra skot-
veiðimanna á „dásemdum“ veiðimennskunn-
ar, þar sem athyglinni er fýrst og ffemst beint
að yngstu kynslóðinni. Markmið Frönsku skot-
veiðisamtakanna, sem telja rúmlega 1,7 millj-
ónir félagsmanna, er að stórauka áhuga al-
mennings á skotveiðum og hvar er betra að
hefja sóknina en einmitt hjá ómótuðum,
áhrifagjörnum ungmennum? Veiðimennirnir
ákváðu að leggja snörur sínar fýrir börnin í
skólum landsins, meðal annars með því að
halda fýrirlestra um hina göfugu íþrótt skot-
veiði. Þá létu þeir gera sérstaka náttúrulífsmynd
umlukta dýrðarljóma, þar sem sögupersónan,
lítil stúlka, fær full tilhlökkunar að fara með
góðvini sínum á dýraveiðar. Eins og við var að
búast brugðust græningjar og dýraverndar-
sinnar í Frakklandi ókvæða við þegar ljóst var
hvað vakti fyrir drápurunum og hófn fullir
heiftar harða baráttu gegn áróðri þeirra í skól-
um. Og andstæðingum veiðimannanna tókst
heldur betur að vekja á sér athygli með uppá-
tæki sínum. Á sértilgerðum límmiðum og
DANGER
SKÝR SKILABOÐ TIL FORELDRA. Frönskum
skotveiöimönnum ekki vandaöar kveöjurnar.
veggspjöldum, sem sýna barn hörfa undan
veiðimanni, eru skilaboðin til foreldra enda
skýr: Foreldrar - Hætta - Veiðimenn í skólan-
um.
Hagnast á óförum
Naomi Campbell
Bandaríska stór-
fyrirsætan Naomi
Campbell var held-
ur betur óheppin á
tískusýningu hjá
bresku pönkdrottn-
ingunni Vivienne
Westwood á dög-
unum, eins og ffægt
er orðið, en málið
vakti svo rnikla at-
hygli að menn hafa
ákveðið að gera sér
það að féþúfu. Sem
kunnugt er rigsaði
Campbell sjálfsör-
ugg að vanda ffam
sýningargólfið á
himinháum skóhæl-
um frá Westwood
en þá vildi ekki bet-
ur til en svo að hún
missteig sig og datt.
Óhappið fór að
sjálfsögðu ekki
framhjá neinum
viðstaddra, allra síst
ljósmyndurum, sem
skemmtu sér hið
besta og hikuðu auðvitað ekki við að birta
myndir af óhappinu. En Campbell gafst ekki
ÞU TRYGGIR EKKIEFTIR A. Myndln sem notuö
veröur í auglýsingu tryggingafyrlrtækisins.
upp og á næstu sýningu
Westwood var hún affur
mætt til leiks í trölla-
skónum ógurlegu. Það
var þó alveg sama hvað
hún einbeitti sér, henni
tókst ekki að halda jafn-
væginu og því endaði
hún í gólfinu eins og í
fýrra skiptið. Þriðja og
síðasta tískusýningin var
óumflýjanleg en hún
lukkaðist betur og
Campbell tókst að staul-
ast fram sýningargólfið
án teljandi vandræða.
Málið vakti skiljanlega
mikla athygli og það ætl-
ar breska tryggingarfýrir-
tækið Prudential Insur-
ance nú að notfæra sér.
Fyrirtækið hefur því
keypt höfundarréttinn
að einni ljósmyndinni
sem sýnir fýrirsætuna á
leiðinni í gólfið, og
meiningin er að nota
hana í auglýsingaherferð
fyrirtækisins á komandi
ári. Ef að líkum lætur verður slagorðið: Þú
tryggir ekki eftir á.