Pressan - 20.01.1994, Page 12

Geimverur í Brussel
1
K '0S0' BRÉF FRÁ BRUSSEL
i 1 MAGNÚS
__ A r| ÓLAFSSSOIM
■
Islendingar gera sér sennilega
ekki alltaf grein fyrir stærðar-
hlutföllunum hér í Brussel.
Tökum dæmi úr kolaiðnaðinum:
Nýjustu tölur sýna, að styrkir Evr-
ópubandalagsins til þessarar at-
vinnugreinar nema meira en 400
milljörðum íslenskra króna á ári
eða nálægt heildarútgjöldum ís-
lenska ríkisins í heil fjögur ár. Þeir
hljóta því að vera fjölmargir, sem
hafa atvinnu sína af kolanámu-
greftri — eða hvað? Nei, reyndar
ekki. Þeir eru ekki nema 144.000,
sem er nálægt fjöldanum á íslenska
vinnumarkaðinum. Einföld deOing
gefúr okkur, að meðalstyrkurinn
frá Brussel á hvern vinnandi mann
í kolagreftri er nálægt 3 milljónum
íslenskra króna — skattfrjálsar —
og eru þá sölutekjurnar ótaldar.
Það þætti ekki slorlegt að reka fýr-
irtæki á Islandi á slíkum kjörum.
íslendingar gera sér e.t.v. ekki
heldur grein fyrir þeim flóknu við-
fangsefhum, sem embættismanna-
stéttin í Brussel þarf að takast á við.
Tökum dæmi frá Evrópuþinginu:
Á morgun, föstudaginn 21. janúar,
mun þingið fjalla um háalvarlega
skýrslu um geimverur, skráningu á
þeim og meðhöndlun. Þar er lagt
til að komið verði á laggirnar sér-
stakri stofnun á Italíu — með fjár-
magni ffá Brussel — til að stunda
geimverutalningar fýrir Evrópu-
bandalagið. Tillagan er vel studd af
vönduðum sönnunargögnum og
vafalaust verður henni vel tekið.
Verði tillagan samþykkt opnast
sennilega möguleikar fyrir snjalla
íslendinga að beita sér fyrir stofnun
öflugs útibús á Snæfellsjökli, því
hvar er betra að telja geimverur en
þar sem þær boða komu sína — og
milljónir munu streyma á nesið ffá
kjötkötíunum héðan.
Ástæða þess, að ég nefni þessi
tvö dæmi um viðfangsefni í Brus-
sel, er einföld: Þetta er einmitt það,
sem samningurinn um evrópska
efnahagssvæðið (EES) fjallar EKKI
um. Hann fjallar ekki um, að ís-
lenskir skattborgarar taki þátt í
umdeilanlegum fjárveitingum til
kolaverkefha í Þýskalandi eða til
geimverutalningarstöðva á ftalíu.
Frelsishugtakið hefur tvær
hliðar
EES fjallar um allt annað og
meira: Samningurinn fjallar urn
hvort okkur íslendingum sé leyft,
eða ekki, að stunda atvinnu okkar
og viðskipti hvar og hvernig sem
okkur sýnist, en þó með sann-
gjörnum kröfum um heiðarleika
og vandaða viðskiptahætti. Með
EES er hindrunum rutt í burtu,
múrar felldir og landamæri opnuð
fyrir fólk, fjármuni, vörur og þjón-
ustu. Með EES er verið að gera
okkur kleiff að eiga samskipti við
aðra Evrópubúa á einfaldan og
skýran hátt, og auðga þannig bæði
menningar- og viðskiptalíf okkar.
Með samningnum komum við
einnig til með að auðgast í verald-
legum skilningi — um það hefur
aldrei verið deilt, enda annað úti-
lokað hjá þjóð sem á allt sitt undir
erlendum viðskiptum. Meðan
sumir hagnast koma hins vegar
aðrir til með að tapa þótt heildar-
summan sé jákvæð. Hvemig hver
og einn fer út úr þessu dæmi er þó
lítið hægt að segja um svo skömmu
effir að samningurinn tók gildi.
Við verðum einfaldlega að bíða og
sjá þróunina á næstu misserum.
Það ætti að gefa okkur góðan byr,
að íslensk fýrirtæki (og samtök
þeirra) hafa verið einstaklega iðin
við að átta sig á breytingunum,
taka þátt í að móta þær og setja sig
í stellingar til að notfæra sér þær.
Við getum því lagt af stað inn í EES
með nokkurri bjartsýni.
Samningurinn um EES gefúr
okkkur hinar almennu leikreglur.
Hann gefur okkur frelsi til að haga
málum okkar eftir eigin geðþótta
— án stöðugra afskipta misgóðra
stjórnvalda. En hugtakið frelsi hef-
ur tvær hliðar: Við viljum frelsi fýr-
ir okkur sjálf, en á sama tíma vilj-
um við ekki að frelsi annarra bitni
á okkur. Þess vegna þurfum við
ekki aðeins frelsi til að lifa eins og
við viljum, heldur einnig kerfi til að
vernda þetta ffelsi til að fá að vera í
friði fyrir öðrum. Tökum einfalt
dæmi: íslenskur iðnaðarmaður,
sem hefur leyfi til að starfa í Þýska-
landi, hefði lítið við það frelsi að
gera ef allir þarlendir starfsbræður
hans fengju 500 kr. launauppbót
ffá ríkinu fyrir hvem unninn tíma.
Slík ríkisafskipti myndu skekkja
samkeppnisaðstöðu okkar manns
og væm brot á hinum almennu
leikreglum um heiðarlega sam-
keppni, enda gætu hinir innfæddu
notað styrkinn til að undirbjóða fs-
lendinginn.
Andstaða byggð á misskiln-
ingi
Til að fylgjast með því að hinar
almennu leikreglur séu virtar á EES
og að ffelsishugtakinu sé ekki mis-
þyrmt hefur verið komið á laggirn-
ar sérstakri Eftirlitsstofnun EFTA
(ESA). Á þeim bæ hafa menn feng-
ið vald í hendurnar til að grípa inn
í atburðarás, sem þeir telja að sé
ekki í anda ffelsis, sanngimis og
góðrar hegðunar. Þetta vald er það
óvenjulegt og mikið, að ég tel rétt
að menn sperri eyrun þegar nafn
ESA ber á góma. í raun skiptir eng-
in stofhun erlendis okkur íslend-
inga meira máli en einmitt ESA.
flún getur bannað eða leyft marg-
víslegar aðgerðir bæði einstakra
fyrirtækja sem og íslenska ríkisins,
telji stofhunin slíka aðgerð í sam-
ræmi eða ósamræmi við samning-
inn um EES. Komist ESA að þeirri
niðurstöðu, að kaup eins fýrirtækis
á öðru þrengi um of að ffjálsri
samkeppni á viðkomandi markaði
getur stofhunin fýrirskipað að
kaupin gangi til baka — og þeirri
niðurstöðu verður að hlíta. Komist
ESA að þeirri niðurstöðu, að vöru-
gjald á heimilistæki sé ekki í anda
samningsins um EES, þá verður
fjárrnálaráðherra að leggja gjaldið
niður. Þannig mætti lengi telja.
Slíkt erlent vald hefur verið
óþekkt á íslandi um langt árabil.
Einmitt vegna þessa valds hafa
menn sett sig á móti EES. En sú
andstaða er þó byggð á alvarlegum
misskilningi: Valdinu er ekki beitt
til að skerða ffelsi, heldur einmitt
hið gagnstæða, til að tryggja ffelsi.
Á sama hátt og íslendingar ætlast
til þess að þeir séu verndaðir á er-
lendri grundu fýrir yfirgangi út-
lendinga, þá verðum við að hlíta
þeim reglum sem settar hafa verið,
m.a. af okkur sjálfúm. Það er gjald-
ið, sem við greiðum fýrir ffelsið og
verndun þess.
Samningurinn um EES fjallar
þannig um raunverulegt ffelsi, en
ekki óraunverulegar geimverur.
,yÁ morgun, föstudaginn 21. janúar.
mun Evrópuþingið fjalla um háal-
varlega skýrslu um geimverur,
skráningu á þeim og meðhöndlun.
Þar er lagt til að komið verði á
laggirnar sérstakri stofnun á Ítalíu
— meðfjármagni frá Brussel — til
að stunda geimverutalningar fyrir
Evrópubandalagið. “
s
Oðaverðbólga í skákveröld
S K Á K
ILLUGI
JÖKULSSON
Skákstig eru farin að skipta æ
meira máli í skákheiminum og þarf
ekki að fara um það mörgum orð-
um. Með mikilli fjölgun skákiðk-
enda í veröldinni undanfarinn ára-
tug hefur sterkum skákmönnum
líka fjölgað mikið og orðið hefur
vart eins konar verðbólgu í stigaút-
reikningnum sem margir hafa
áhyggjur af. Sú var tíðin að ungir
og upprennandi skákmenn áttu sér
ekkert æðra takmark, utan það að
verða heimsmeistari, en að ná
2.600 stigum en þar með taldist
viðkomandi skákmaður kominn í
flokk hinna allra bestu, „ofurstór-
meistarar“ voru þeir gjarnan kall-
aðir sem höfðu að jafnaði 2.600 stig
eða fleiri. 2.700 stig hafði enginn
nema í besta falli heimsmeistarinn
og stigamet Fischers, 2.785, virtist
óínáanlegt. Nú er hins vegar svo
komið að Garrí Kasparov heims-
meistari hefur hæst náð 2.815 stig-
urn, Karpov hefur hæst komist í
2.760 (í júlí á síðasta ári) og á stiga-
listanum sem gefinn var út um ára-
mótin eru, auk Kasparovs, fimm
skákmenn með 2.700 stig eða
meira — Karpov 2.740, Anand
2.715, ívantjúk og Kramnik 2.710,
Sjírov 2.705. Auk þeirra náði Gelf-
and 2.700 stigum fýrir fáeinum
misserum og Kamsky er aðeins feti
ffá marki; hann hefur nú 2.695 stig.
Fyrir tíu árum voru sautján skák-
menn með 2.600 stig eða fleiri. Fyr-
ir þremur og hálfu ári voru þeir 32.
Nú eruþeir56.
Höfundur skákstigakerfisins var
Arpad Elo, ungverskur stærðffæð-
ingur sem bjó í Bandaríkjunum.
Hann lést fýrir skömmu og alveg
ffam í rauðan dauðann varði hann
kerfi sitt með kjaffi og klóm; hélt
því sem sé ffam að í sjálffi reikn-
ingsaðferðinni væri engin innbyggð
„verðbólga“ — skýringin á geysi-
legri fjölgun stigahárra skákmanna
lægi einfaldlega í fjölgun skák-
manna almennt og aukinni skák-
iðkun. Strax og stigaháum skák-
mönnum fjölgar að ráði draga þeir
aðra skákmenn á eftir sér upp
stigalistann af því þá er um fleiri
stig að keppa, mót þeirra stiga-
hæstu verða öflugri (tölulega séð,
a.m.k.) og góður árangur tryggir
mikla hækkun. Þá hefur hrun Sov-
étríkjanna haft áhrif á Elo-skák-
stigalistann eins og annað í heimi
hér. Meðan aðeins fáum útvöldum
skákmeisturum þar eystra var leyft
að keppa á alþjóðlegum mótum
voru heilir herskarar geysisterkra
skákmanna stígalágir eða stigalaus-
ir en strax og þeir fengu tækifæri til
að tefla að ráði æddu þeir upp
skákstigalistann. Af þeim 56 skák-
mönnum sem hafa meira en 2.600
stig er 31 upprunninn í Sovétríkj-
unum.
Skák-stigin eru reiknuð út sam-
kvæmt forsendum og formúlu sem
Elo gaf sér eftir að hafa fýlgst með
skákmótum í nokkra áratugi. Þau
byggjast á þeim einfalda grunni að
standi tiltekinn skákmaður sig bet-
ur en ætla mætti, samkvæmt með-
alstigum andstæðinganna, þá
hækkar hann á stigum en lækkar
ella. Elo bjó til töflu sem sýnir við
hverju má búast; skákmaður sem
hefur 20 stigum minna en meðal-
stig andstæðinganna á að fá 47%
vinninga gegn þeim en sá sem hef-
ur 20 stigum meira 53%; ef 50 stig-
um munar eru prósentutölurnar
43 og 57 og síðan koll af kolli. Ef 70
stigum munar eru prósenturnar 40
og 60; ef munurinn er 100 stig 35%
og 65%. 150 stiga munur þýðir að
sá stigalági þarf ekki nema 30%
vinninga til að halda skákstigum
sínum en sá stigahái á sama hátt
70% - annars glatar hann stigum.
Ef 200 stigum munar er um að
ræða 24% og 76%.
Þetta skýrir hvers vegna mjög
stigaháir skákmenn eru tregir til að
tefla á mótum sem eru ff emur veik.
Ef Garry Kasparov tefldi til dæmis
við tíu sterkustu skákmenn íslend-
inga (sem hafa að meðtaltali
2.497,5 stig) munar 302,5 stigi á
honum og Islendingunum. Sam-
kvæmt töflu Elos á Kasparov að
hljóta 85% vinninga gegn svo
„veikum“ andstæðingum. Hann
má gera þrjú jafntefli en ef hann
missir niður fleiri vinninga fer
hann að tapa stígum. Ef við gerum
nú ráð fýrir að fjórir íslenskir skák-
menn næðu jöfnu gegn heims-
meistaranum og einum tækist að
sigra hann fengi Kasparov aðeins
70% vinningshlutfall, eða sjö vinn-
inga. Hann átti samkvæmt töflu El-
os að fá 8,5 vinninga (85%) og nú
er raunverulega vinningatalan
dregin ffá þeirri áætíuðu og síðan
margfaldað með 10 — svona: 8,5 -
7,0 = 1,5 *10 = 15. Kasparov hefúr
tapað 15 stigum á viðureigninni.
Athugið að í þessu dæmi skiptir
engu máli hvort Kasparov tapaði
fýrir stigahæsta íslendingnum (Jó-
hanni Hjartarsyni með 2.595 stig)
eða þeim stigalægsta (Helga Áss
Grétarssyni með 2.390). Það eru
heildarárangur og meðalstig sem
gilda, ekki úrslit í einstökum skák-
um. Mjög gróf þumalputtaregla
hljóðar raunar svo að hver hálfur
vinningur sem er umffam (eða
vantar upp á) áætíaðan árangur
þýði 5 stíg í plús eða mínus, hversu
margar skákir sem tefldar eru á til-
teknu móti.
Garry Kasparov gæti leyft sér að gera jafntefli við þrjá af tíu stiga
hæstu skákmönnum íslands. Síðan færi hann að tapa stigum í
stórum stíl.
12 PRESSAN FIMMTUDAGURINN 20. JANÚAR 1994