Tíminn Sunnudagsblað - 04.03.1962, Qupperneq 11

Leifar flíkur úr netludúk, sem fannst í gröf frá bronsöld yngri
átti að taka tunnu, sem var opin í
báða enda, hvolfa henni yfir glóðar
ker, sem stráð hafði verið á brenni-
steini, og láta reykinn af þessu leggja
upp í gegnum flikina á meðan hún
var að þorna. — Þetta hefur þó varla
verið gert nema hjá mjög fínu fólki.
Netludúkar þeir, sem notaðir voru
á Norðurlöndum á .átjándu öld og
fram á hina nítjándu, voru oftast er-
lendur varningur.
Þeir voru upprunnir í Austurlönd-
um, þótt þeir væru raunar víða unnir,
einkum í Mið-Evrópu. Þó er kunnugt,
að í Napoleonsstyrjöldunum voru lök
og klútar ofnir úr netluþræði í Dan-
mörku, jafnvel svo tugum álna skipti
á sama heimili á einu ári. En slíkt
framtak þótti líka svo mikils virði,
að það var verðlaunað. Árið 1917
voru enn til í einkaeign á Jótlandi
lök úr netludúk, talin nálega hundrað
ára gömul, og komst hið síðasta af
þessuin lökum í þjóðminjasafnið
danska fyrir tuttugu árum.
Fleiri heimildir eru um það frá
nítjándu öld, að ofið væri úr netlu-
þræði í ýmsum afskekktustu byggðar-
lögum í Danmörku, Noregi og Sví-
þjóð, og hefur sá siður að líkindum
verið arfur frá fortíðinni.
í vöruþurrðinni í heimsstyrjöldinni
fyrri vei'tti danska stjórnin fé til
þess að netlum væri safnað og gerð
tilraun með að hagnýta þær. Illa gekk
þó fyrst í stað að feygja stönglana,
án þess að trefjarnar skemmdust.
Loks tókst þó að fá úr netlunum efni
í sæmilegt seglgarn. En um svipað
leyti lauk styrjöldinni, og tilraunirnar
voru látnar niður falla.
Enginn veit, hve langt er síðan far-
ið var að nota trefjar úr netlum, en
margt bendir til þess, að það hafi
#
tíðkazt aftur 1 fornesikju, svo sem
ráða má af bronsaldardúknum, sem
áður hefur verið nefndur. Sumir telja,
að endur fyrir löngu hafi þráður í
net verið spunninn úr þeim, og sé
til þess að rekja nafn jurtarinnar.
Ætla verður, að notkun jurta eins
og netlu, hörs og hamps hafi hafizt
með þeim hætti, að frumstætt fólk
fléttaði sér einhvers konar muni úr
seigum stönglum þeirra. Síðar hefur
verið farið að losa bastið eða trefj-
arnar úr stönglinum. Loks hefur þar
komið, að farið var að rækta slíkar
jurtir til þessara nytja.
4
Netlan var þó ekki aðeins nytjuð
til vefnaðar á Norðurlöndum. Heim-
ildir eru um það, bæði frá Noregi og
Svíþjóð, að ungar jurtir voru notaðar
til matar á vorin, líkt og hvönn. Og
hér þarf þó ekki að leita til löngu
liðins tírr.a, því að netla fæst enn á
torgum í Svíþjóð, og netlusúpa og
netlugrautur er þar víða alkunnur
matur. í nýlegum, dönskum mat-
reiðs'lubókum eru einnig leiðbeining-
ar um það, hvernig sjóða eigi netlu-
súpu.
Og það eru fleiri en Norðurlanda-
þjóðir, sem matreitt hafa netluna.
Þegar Pétur mikli kom til Nýborgar
á Falstri árið 1716, gekk liðið af skip-
um hans á land, gerði elda niðri á
str'öndinni og hengdi þar yfir kalla.
Stálu þeir öllu, sem hönd á festi og
brunnið gat, til þess að kasta á eld-
ana, en í katlana létu þeir netlur, sem
þeir tíndu og söxuðu, ásamt saltaðri
síld. Þegar þetta hafði soðið eins og
þeim likaði, héldu þeir á skipsfjöl
með katlana.
Það er og alkunna, að netla hefur
þótt ágætt fóður handa skepnum, og
netlur eru jafnvel saxaðar handa
kalkúnaungum, sem vanda þarf mat-
gjöf við meðan þeir eru smáir.
Þá hefur netla nokkuð verið notuð
til litunar. Úr rótinni fæst grænn og
gulur litur með ýmsum blæbrigðum,
eftir því hvað er soðið með r'ótunum.
Mesta athygli vakti þessi jurt þó um
skeið vegna lækningamáttar, er þá
var talið, að hún væri gædd. Og hvað
sem um það er, þá hafa nýlegar rann-
sóknir leitt í Ijós, að fáar jurtir eru
jafnauðugar að ýmsum næringarsölt-
um og fjörefnum.
Danskt netludúkslak, sem var hundrað ár i einkaeign
T í M I N N
SUNNUDAGSBLAÐ
35