Tíminn Sunnudagsblað - 04.03.1962, Page 12

Hver sá ferðamaður, sem leið á
11 m þjóðveginn milli Reykjavíkur
og Akureyrar, kemst ekki hjá því
að veita athygli reisulegum garði
vestan Hörgár, skammt frá Hörg-
árbrú. Einna bezt nýtur útsýnis
þangað af Moldhaugahálsi, um þaö
bil, sem skilur Þelamörk og Krækl-
ingahlíð og sveigt er inn til Akur-
eyrar. Þó að ekki væri fyrir annaö
en það, sem staður þessi er í dag
í höndum núverandi ábúenda, þá
mundi fáum heilskyggnum manni
verða litið undan, er sjónum hans
mætti sú staðarlega reisn þar, sem
blasir vió hverjum vegfaranda.
En varla mundi forvitni ferða
manns minnka við það, ef hann
vissi, að á þessum stað var fyrrum
eitt mesta höfuðból Norðanlands,
setið af rikum bændahöfðingjum
og síðar munkaklaustur í hálfa
þriðju öld, enn síðar aðsetur æðsta
valdsmanns á Norður- og Austur-
landi, skólastaður, sem á sér stutta
en merka sögu og loks vígslubisk-
upssetur.
Möðruvallaklaustur
Möðruvellir i Hörgárdal koma
lítt eða ekki við sögu fyrr en liðið
er nokkuð á þjóðveldistímann, en
þá búa þar ýmsir höfðingjar, sem
kunnir eru úr íslandssögu. En
nokkru eftir þjóðveldisöld, eða árið
1296, verða mikil þáttaskil í sögu
Möðruvalla. Þá sat sá biskup á Hól-
um, er Jörundur hér, Þorsteinsson.
Beitti hann sér fyrir stofnun
tveggja klaustra á Norðurlandi ná-
lega samtímis, Reynistaðaklausturs
og Möðruvallaklausturs í Hörgár-
dal. Var biskup sjálfur æðsti stjórn-
andi beggja klaustranna, þ.e. ábóti,
en setti príor til þess að gegna
helgisiðum og klausturlifnaði á
Möðruvöllum og ráðsmann til bess
að stýra fjármálum staðarins. Ekki
var þessi skipan þó í fullu sam-
ræmi við kirkjulög og ákvæði Ág-
ústinsreglu, sem klaustrið var af,
en þetta stofnskrárákvæði Jörund-
ar biskups um valdaskiptingu í
Möðruvallaklaustri, átti þó eftir að
fá fulla staðfestingu síðar, og mun
ekki hafa verið út af því breytt
nema þann stutta tíma, sem Lár-
entíus biskup lét undan munkum
um þetta atriði og siðar verður vik-
ið að. Jafnan mun klaustrið hafa
verið fámennt, svo sem’ fleiri ís-
lenzk klaustur, og hafa bræður ef
til vill aldrei farið fram úr 5 að
tölu, og stundum munu þeir hafa
verið færri.
Hér er þess ekki kostur að rekja
sögu Möðruvallaklausturs að gagni
þau rúm 250 ár, sem það átti eftir
að standa. Margt gerðist þar þó
sögulegt og ekki allt með sóma. Ar-
ið 1316 bar það til tíðinda á Möðru-
völlum, að klaustrið brann, svo og
kirkjan, „og týndust þar allar
klukkur og allur kirkjuskrúði. Féll
þar þá niður klausturlifnaður, en
Auðun biskup lét skipa bræðrum á
prestavistir." í þessu sambandi eru
nafngreindir fimm bræður (munk
ar) og frá því sagt, að einn hafi
orðið prestur i Lögmannshlíð, ann-
ar á Víðivöllum, tveir fluttust að
Hólum og önduðust þar, og sá
fimmti, Ingimundur Skútuson, gekk
1 klaustur í Noregi.
Auðun biskup gaf bræðrum að
sök, að þeir hefðu í ölæði kveikt í
klaustrinu, og hefur því ekki talið
fært að byggja þar klaustur að
nýju yfir slíkan drykkjumunkalýð.
en tekjur allar af Möðruvöllum
gengu til Hóla. Liggur þetta mál
niðri í sjö ár. er þá er Lárentíus
kunnir kirkjunnar menn, Jón Skál-
holtsbiskup og Þorlákur ábóti í
Þykkvabæ, skipaðir til þess að
dæma um Möðruvallamál. Verða
lyktir í svipuðum anda og erki-
biskup hafði úrskurðað áður, og
skyldi allt fært til þess horfs, sem
Jörundur biskup, stofnandi klaust-
ursins, ákvað í fyrstu um stjórn
og reglu þess. Tveir af Möðruvalla-
munkum voru nú látnir, þeir Þor-
björn og Brandur, en eftir lifðu
Ingimundur, Þorgeir og Þórður.
Möðruvallaklaustur var síðan byggt
upp að nýju eftir 10 ára auðn, og
var Þorgeir munkur skipaður príor,
en Þorkell nokkur Grímsson ráðs-
maður. Virtist nú allt vel horfa, en
ekki liðu nema nokkrir mánuðir,
MÓDRUVELLIR
Kálfsson orðinn biskup á Ilólum og
tók við öllum staðarmálum svo sem
forveri hans, Auðun biskup, hafði
við þau skilið, þar á meðal Möðru-
vallastað i brunarústum og munk-
um tvístruðum heima og erlendis.
Árið 1323 var Lárentíus biskup
staddur í Noregi og tók þá vígslu.
Ingimundur munkur bar þá fram
kæru á hendur biskupi og Hóla
stað fyrir erkibiskupi vegna þess,
að klaustur hafði ekki verið reist
að nýju á Möðruvöllum og taldi
það brigð á stofnskrá klaustursins.
Það er eftirtektarvert, að ekki er
þessu máli hreyft fyrr en að Auð-
uni biskupi látnum, og sýnist svo
sem sakargift hans um íkveikju
munkanna hafi veriö á rökum reist
og þeir ekki treystst til að sækja á
hann um endurreisn staðarins. En
um leið og nýr biskup kemur til,
hugsa þeir til hreyfings, að
minnsta kosti Ingimundur munkur.
Má vera, að hann hafi verið öðr-
um munkum saklausári um svall
og íkveikju og því talið sér óhætt
að reka málið við erkibiskup. Lár-
entíus bar fyrir sig sömu ástæður
og hann taldi Auðun biskúp hafa
gert, en kvaðst annars mundu lúta
úrskurði erkibiskups um málið. Var
úr^kurður erkibiskups á þá leið, að
skylt væri að byggja upp klaustríð,
en bræður þá, sem sannir yrðu að
brennunni, skyldi reka í harðasta
klaustur.
Líða svo þrjú ár, að ekkert er að-
hafzt í málinu, en þá kemur Ingi-
mundur munkur til íslands með
bréf erkibiskups, og eru tveir valin-
þar til munkar tóku enn aö gera
uppsteit gegn biskupi, og var krafa
þeirra nú sú, að príor skyldi fara
með fjárráðin, jafnframt þvi sem
hann stjórnaði helgihaldi. Jón Skál
holtsbiskup studdi munka i þess-
ari kröfu, og lét Lárentius biskup
undan henni í bili, en skaut þó
málinu til endanlegs úrskurðar
erkibiskups. Meðan beðiö vai úr-
skuröarins, tóku munkar sjálíir að
séi öll staðarforráð á Möðruvöll-
um, ei\. ekki tókst betur til en svo,
að þeir urðu uppiskroppa bæði urrí
mat og hey, enda héldu þeir sig
rikmannlega um skeið og höfðú
um sig fjölmenni, og varð af mik-
ill kostnaður.
Lárentíus biskup hafði livorki
um það mörg orð né stór, en tók
staðinn meö valdi, skipaði þar
nýjan pnor og ráðsmann með hon-
um og beið úrskurðar erkibiskups.
Vorið eftir, 1329 barst bréf erki-
biskups og kórsbræðra, og var sá
úrskurður á lagður, að allt skyldi
standa svo sem Lárentíus biskup
vildi. Hafði biskup hina mestu
sæmd af framgöngu sinni, en
munkar þeim mun meiri vansæmd.
Skildist Lárentíus biskup að lokum
vel við Möðruvallaklaustur og gaf
bræðrum þar 10 hundruð, segir sagan.
Eins og sjá má af þessari frá-
sögn, hefur klausturbragur, agi og
stjórn á Möðruvöllum verið rneð
slíkum endemum um þessar mund-
ir, að furðu gegnir, og væri sagan
lengur rakin, mætti segja frá fleiri
viðburðum, sem benda til þess, að
losarabragur hafi enn haldizt í
36
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ