Tíminn Sunnudagsblað - 13.01.1963, Blaðsíða 12

Jörðin gekk í bylgjum og bað-
stofurisið sat á grjótdyngju
Sandstormarnir, sem ruku inn
yfir Landið og Rangárveliina,
þegar þeir voru hvað atkvæða-
mestir, voru eins konar vasaút-
gáfa af nöfnum sínum á Sahara,
þótt svartir væru. Menn kunnu
engin ráð við þessum mold-
svörtu og aðsópsmiklu gestum,
þegar þeir geystust innan af af-
réttum og gerðu ýmist að reka
grasið undan sér eða leggjast á
það.
Fyrsti bóndinn, sera reyndi að
setja sandinum stólinn fyrir dyrnar,
var Eyjólfur í Hvammi. í» Hvammi
var tvíbýli, og Vilhjálmur Ólafsson
ólst upp hjá mótbýlismanni Eyjólfs,
Jóni Gunnarssyni, sem kvæntist móð-
ur Vilhjálms. Vilhjálmur segist hafa
hjálpað til að hlaða grjótgarðana, sem
Eyjólfur lét gera til þess að sporna
við sandinum. Fellisvorið svokallaða
árið 1882 urðu ógurlegir sandbyljir
á Landi og Rangárvöllum. Þetta varð
áður en Vilhjálmur var kominn til
sögunnar í þessum heimi, en hann
heyrði fólkið oft tala um ,,fellisvcrið“
og sandbyljina, þegar hann var að
vaxa úr grasi.
— Hann rauk upp u,n sumarmálin
með aftakaveðri, stanzlausri norðan-
hríð og sandbyljum. Veðrið stóð á
aðra viku og var helzt ekki út farandi
til þess að^Jjjarga fénaði. Ég heyrði
Hver aldan af annarrl
valf að bænum. SkárSsfJall-
ið klofnaði, óg brekkurnar
, féllu fiiður á jafnsléftu.
Hann • var þrifinn upp úr
. . ' V..-'
. rúminu, og sterkar hendur
fleygðu honi/fn út um bað-
stofiigluggann.

fólkið segja, að þá hefði verið ljótt
um að litast, þegar veðrið lægði, fé
lá dautt og grafið undir snjó og
sandi. Þáð hafði blindazt í sandrok-
inu. Veðrið drap það, og sumt grófst
svo djúpt í sandinn, að það fannst
aldrei. — Þetta var einhver mesta út-
rás sandsins í manna minnum. Hann
lagði undir sig margar jarðir í Land-
mannahreppi og á Rangárvöllum. —
Sumar fóru alveg í eyði, en aðrar
réttu þó við aftur.
Menn voru alltaf á glóðum um þess
ar jarðir sínar, þegar sandátt var.
Sandbyljirnir voru stundum svo mikl
ir á vorin, að ekki sá til sólar eða
næstu bæja, þótt skafheiðríkja væri.
Það var stundum nær myrkur um
miðjan dag, þegar byljirnir voru
verstir. Sandurinn smaug inn í hús-
in og settist í matinn og skildi eftir
svartar fannir undir veggjum bæj-
anna, sem bágast stóðu. Maður vand-
ist þessu, húðin hertist, en verst var
með augun. Eftir sandbyljadag var
maður nær sjónlaus og augun bólgin.
Sandurinn fór líka í fannir á túnun-
um, og menn voru stundum að reyna
að moka hann burtu. Heima í
Hvammi var svo sem enginn ágang-
ur af sandinum; aðalblásturinn var
fyrir norðan Skarðsfjall, suður með
Þjórsá. En Eyjólfur gekkst þó fyrir
því, að bændur létu gera garða. Af
þeim var takmarkað gagn, en þó
vann sandurinn ekki eins ört á fyr-
ir bragðið. — En svo kom Gunnlaug-
ur Kristmundsson, sandgræðslustjóri.
Hann bjargaði öllu við. Hann notaðist
eitthvað við grjótgarðana og sáði við
þá. En honum var ljóst, að það var
nauðsynlegt að friða landssvæði, sem
sandurinn var að leggja í auðn, svo
að þau færu að gróa. En kallarnir
voru nízkir á löndin. Þeim fannst
hann taka of mikið. En hann fór sínu
fram, þrátt fyrir alla mótspymu, og
girti smátt og smátt stærra svæði, og
nú hefur sandurinn látið undan síga.
Eitt er það náttúrufyrirbrigði á
þessu landsvæði, sem hefur haldið
til jafns við sandfok og uppblástur
og heldur meira þó. — Jarðskjálftarn
ir. Þeir eru þeim mun óhugnanlegri
fyrir þá náttúru sína, að þeir eiga
sér felustaði innan í jörðinni og
koma, þegar minnst varir:
— Ég var ellefu ára gamall. Við
höfðum verið að hirða allan daginn,
góðan þurrkdag 26. ágúst 1896. Það
var allt hirt af orfum um daginn, og
fólkið gekk fegið til hvílu. Ég var ný-
sofnaður, en vaknaði skyndilega við,
að baðstofan lék á reiðiskjálfi og var
að fara niður á okkur. Svo var ég
þrifinn upp úr rúminu og fleygt út
um glugga á suðurgafli baðstofunnar,
áður en ég vissi, hvaðan á mig stóð
veðrið. Ég vissi ekki, hvað var að
gerast, en sá allt fólkið koma þessa
sömu leið út um gluggann, fatnaðinn
og sængurföt sömuleiðis, allt í mesta
hasti. Fötunum var fleygt í kálgarð,
>sem var rétt hjá bænum, og þar var
ég klæddur í. Ég fann titring undir
fótum mínum og hlustaði agndofa á
það, sem fólkið sagði. Karlmennirnir
þustu að fjósinu; það var fallið og
þeir hömuðust við að rífa þakið til
þess að reyna að bjarga kúnum, sem
lágu þar undir. Þær náðust allar lif-
andi, og það gladdi fólkið mikið, en
þær voru hræddar og rispaðar og
marðar eftir hellur, sem voru á lang
böndunum undir torfþakinu til að
verja timbrið fúa. Þær voru reknar
út á tún. — Skarðsfjallið ofan við bæ
inn var hræðilega útleikið. Sumar
brekkumar höfðu hrapað ofan frá
brún og niður á jafnsléttu, og eitt
jarðhlaupið hafði staðnæmzt á tún-
inu norðan við bæinn og grafið undir
sér lambhús. Seinna komumst við að
því, að fjallið hafði klofnað að endi-
löngu, og sú sprunga er ekki gróin
enn.
Risið á bænum sat á moldar- og
grjótdýngju, sem fyrir skömmu hafði
verið veggir hússins. Baðstofan hafði
verið skarsúðuð með sperrum. Þær
brotnuðu ekki, og það bjargaði okk-
ur. — Ilver aldan eftir aðra hafði
oltið að bænum, og ekki hafði verið
nein leið að gera sér grein fyrir, hvað
gerðist eða hve lengi það var að ger-
ast. En nú stóðum við þarda í lág-
nættinu og jörð'in titraði undir fótum
okkar. Við vorum hrædd. — Ekkert
hús uppistandandi og tekið að líða
u
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ