Tíminn Sunnudagsblað - 07.04.1963, Blaðsíða 15

HITABELTISREGNIÐ HELT ÞEIM í GREIPUM SÍNUM. ÞEIR ÓÐU STRAUMBÓLGNAR
AR, FEN OG DÍKI. Á ÞURRU LANDI SUKKU FÆTUR ÞEIRRA í LEÐJU EÐA GRAS*
ÞEMBUR í HVERJU SPORI. MULDYRIN DRAPUST EDA ÞEIM VAR STOLIÐ. ÞEIR
VORU HUNGRAÐIR, OG HITASÓTTIN RÍDST AÐ ÞEIM HVAÐ EFTIR ANNAÐ . . ..
Portúgalir flosnuðu upp á ströndum
Vestur-Afríku og Englendingar komu
í þeirra stað.
Um þetta leyti var sykur-iðnaður-
inn í Vestur-Indíum í örum vexti;
þrælamarkaðunnn blómgaðist að
sama skapi, því að stöðugt var þörf
ódýrs vinnuafls. Þetta leiddi til þess,
að nauðsynlegt varð að afla þekking-
ar á innlandi Afríku; þar var bæði
von þræla, filabeins og gulls. Sagnir
hermdu, að borgin Timbuktu langt
inni í landinu væri full af gulli, meira
að segja þök húsanna væru úr skíra
gulli.
Enski aðalsmaðurinn Houghton var
sá þriðji, sem Ensk-afríkanska félag-
ið gerði út til þess að kanna innland
Afríku. Sá fyrsti var Bandaríkjamað-
ur. Hann ætlaði að fara yfir eyði-
mörkina frá Libíu, en hann andað-
ist í Kairo meðan hann var að und-
irbúa leiðangurinn. Sá næsti var Eng-
lendingur. Hann lagði upp frá Tripoli,
en varð að snúa við vegna árása
Araba á eyðimörkinni. Houghton
lagði af stað frá ósum fljótsins Gam
bía, sem Portúgalir héldu fyrrum, að
væri hið sama og Niger. Af ferðum
hans bárust engar fregnir, og árið
1793 var talið fullvíst, að hann væri
dauður. — Félagig — með sir Joseph
Banks í broddi fylkingar — tók nú
að svipast um eftir manni, sem lík-
legur væri til að geta sigrazt á þeim
hættum, sem kynnu að leynast á
hinu ókannaða landsvæði. Þegar orð-
rómur um það barst til Mungo Park,
gerði hann sir Joseph Banks orð
og kvaðst fús til fararinnar. Sir Banks
mundi eftir honum og sá í hendi sér,
að hann var tilvalinn til ferðarinnar,
sökum iækniskunnáttu sinnar — á
þessum tómum léku hitabeltissjúk-
dómar hvíta menn oft grátt — vís-
indaáhuga og einurðar, auk þess var
Park á því skeiði ævinnar, þegar lík-
amlegt þrek er hvað mest.
Verkefni það, sem Mungo Park var
falið, var skýrt og afmarkað: Hann
átti að halda frá ströndinni til Niger,
finna uppsprettur hennar, stefnu og
ósa. Hann átti og að leitast við eftir
föngum að heimsækja borgir og þorp
nágrennisins, en framar öllu öðru átti
hann að fara til borganna Timbuktu
og Houssa. Að þessu loknu átti hann
að snúa til Evrópu. Fyiirmælin voru
sem sagt skýr og án smáatriða — eng-
inn þekkti smáatriðin.
Park lagði af stað frá Englandi
22. maí 1795 á skipinu „Endeavour“,
og mánuði síðar varpaði það akk-
erum í Jillifree við norðurbakka
fljótsins Gambía. Gambía var aðal-
verzlunarleið um hálendi Vestur-Afr-
íku. Konungsríkið Barra hafði víðtæk
viðskipti við ríkin lengra inni í land-
inu og seldi þeim salt í stað fílabeins
og gullsands. Þetta ríki var nógu vold-
ugt til þess að leggja þunga tolla á
skip Evrópumanna, sem héldu upp
fljótið. Park komst og fljótlega að
raun um, að það var ekki heiglum
hent að eiga viðskipti við íbúa þessa
ríkis. Þeir voru svo ágengir og frekir,
að verzlunarmenn urðu oft og tíðum
ag láta undan kröfum þeirra til þess
að losna við þá.
„Endeavour" greiddi tolla sína við
Jillifreee og hélt upp fljótið til þorps,
sem kallað var Jonkakonda, en það-
an var sendiboði sendur til dr. Laid-
ley, sem var einn af þremur hvítum
mönnum, sem bjuggu í þorpinu Pis-
ania, tuttugu og fimm kílómetrum
fyrir ofan Jonkakonda. Þaðan skyldi
Park'leggja upp í könnunarleiðang-
urinn. Hann neyddist til að halda
kyrru fyrir í Pisania í fimm mánuði,
því að hann kom þangað einmitt í
byrjun regntímans, þegar árnar
verða ófærar sökum vatnavaxta og
allir troðningar og stígar, sem liggja
milli þorpa, breytast í forarefju, og
hitabeltisregnið bylur á jörðinni dag
eftir dag. Þennan tíma notaði Park
til þess ag afla sér þekkingar, sem
gæti komið honum að Uði við það,
sem framundan var. Hann byrjaði
að læra Mandingo-mál, sem var
verzlunarmál hinna ótal mörgu ríkja
Vestur-Afiíku Hann kynnti sér eftir
beztu getu landshætti, landssiði,
fæðutegundir og akuryrkju innbor-
inna manna. En í ágústmánuði fékk
hann hitasótt og lá þann mánuð all-
an alvarlega sjúkur. Hann fór of
snemma á ról, og sjúkdómurinn tók
sig aftur upp í september. Af dag-
bókum hans frá þessu tímabili má
greina örvæntínguna og þunglyndið,
sem grípur flesta, þegar þeir komast
í fyrsta sinn í kynni við hinar nei-
kvæðu hliðar Afríku. Þar á ofan bætt-
ust vonbrigði yfir þeim upplýsingum,
sem hagn fékk hjá svörtum þræla-
kaupmönnum um landsvæðið, sem
hann átti ag kanna. Allar þessar upp-
lýsingar voru lygi frá rótum, þótt
með sitt hverjum hætti væri.
Regntíminn endaði í nóvember. Þá
var Park orðinn hitalaus og ákvað
að leggja af stað eftir hinum ókunnu
stigum. í fyrstu var ætlunin, að
hann yrði samferða þrælakaupmönn-
um inn í landið. en hann komst fljót-
lega að því, að þeir voru áformi hans
andsnúnir, svo að hann ákvað að
fara á eigin spýtur við sjötta mann.
Með honum fór frjáls blökkumaður,
Johnson að nafni; ánauðugur ungling
ur, sem kallaður var Demba og hafði
verið lofað frelsi, ef hann hagaði sér
vel í ferðinni, tveir frjálsir menn, og
tveir innfæddir, sem ætluðu til borg-
arinnar Bondu og höfðu lofag þjón-
ustu sinni, þar til þangað kæmi.
Þeir ferðuðust fótgangandi, en asn-
ar báru byrðarnar. Sjálfur hafði
Mungo Park keypt sér hest. Þeir
höfðu skammt farið, þegar öflugur
flokkur innborinna manna stöðvaði
þá og skipaði þeim að greiða ferða-
toll. — Á sléttunni milli strandarinn-
ar og Senegal voru óteljandi smá-
ríki, sem fengu mikinn hluta tekna
sinna með því að skattleggja þá, sem
þurftu ag fara í gegnum lönd þeirra.
Það, sem Park hafði haft með sér til
þess að uppfyiia þessar kröfur, gekk
fljótt til þurrðar. Þess utan gripu
smákonungarnir hvert tækifæri til
þess að ræna hann. Allir rændu hann,
meira að segja konurnar, og stundum
var flótti eini vegurinn til þess að
losna úr höndum ræningjanna.
28. desember fór hann yfir fljótið
Senegal, og samstundis lenti hann í
vandræðum. Þar logaði allt í bardög-
um miili hinna ýmsu kynflokka inn-
borinna manna, og þrátt fyrir það að
liann hafði getað bætt sér upp rán
þau og skatta, sem hann hafði mátt
þola, með þvi að innheimta skuldir
fyrir þrælaverzlun dr. Laidley, var
hann nú rúinn að skyrtunni.
Hann tók mikinn krók tíl þess að
„Þegar sólin kom upp, varð þorstinn óbærllegur. Hann
reyndi að sjúga blöð runna, en það var til lítils gagns.
Sjúkleiki og magnleysi náði yfírhöndinni. Hann féll í
sandinn."
TfHINN - SUNNUDAGSBLAÐ
327