Tíminn Sunnudagsblað - 07.04.1963, Blaðsíða 18

frá dauðum. í augum u?nheimsins var
hann löngu dauður — Mungo Park
kom til Londor. tveim árum og sjö
mánuðum eftir að hann hafði lagt af
stað i leiðangur sinn. Það var
snemma morguns á jöladag. Sirgar-
búar voru fæstir stignir úr rekkjum
sínum, og til að drepa tímann gekk
hann inn í British Museum. Þar rakst
mágur hans, James Diekson, á hann,
en hann var umsjónarmaður safn-
garðsins. — Engin frásögn er til
um þann fund
íbúar London hófu Mungo Park upp
til skýjanna. Alls konar sögusagnir
komust á kreik um ferð hans. Hann
átti að hafa fundið Timbuktu, borg
gullsins og kvænzt Fatimu drottn-
ingu og þar fram eftir ölbun götum
Sannleikurinn varð iítilfjörlegur í
samanburði við þessar lygasögur, en
hann var þó nægur til að gera ráða-
menn Afríkanska félagsins ánægða.
Mungo Park kvæntist, settist um
kyrrt i Peebles í Skotlandi óg stund-
aði lækningar. En hann fyrirleit
Peebles, leiddist starfið. Undir niðri
hélt spumingin áfram að veltast og
byltast í honum: Hvert rann Niger?
— Árið 1801, fjórum árum eftir heim
komu hans, skrifaði sir Joseph Banks
honum og tjáði honum, að vegna
friðarsamningsins, sem gerður hafði
verið við Frakka það ár, krefðust
breyttar aðstæður þess, að félagið
fengi meiri upplýsingar um Niger og
innland Afríku. Ekkert varð þó úr
því, að hann færi aftur til Afríku að
sinni. En tveim árum seinna skrifaði
nýlendumálaráðuneytið honum og
bað hann að koma hið skjótasta til
London til viðræðna. — Ný öld var
í uppsiglingu með hálfrar aldar iðn-
þróun að baki. England skorti mark-
aði fyrir iðnvörur, þurfti að efla verzl
unarviðskipti sín. Stefna Niger og
landið, sem fljótið rann um, varð æ
þýðingarmeira. Hann var spurður,-
hvorf hann vilai taka að sér stjórn
leiðangurs til þess að afla endanlegr-
ar vitneskju um fljótið og leið þess.
Hann svaraði játandi. — Teningunum
var kastað, en það var enn ekki unnt
að ráða í summu þeirra. Það dróst á
langinn, að leiðangurinn legði af stað.
f febrúar 1804 var skipið, sem flytja
ítti Park yfir hafið, tilbúið. En þá
'éll ríkisstjórnin. Nýr yfirmaður tók
ið nýlendumálaráðuneytinu. Hann
rar varkár maður-, vildi- fara að öliu
/neð gát. Hann iét fresta förinni með-
an hann rannsakaði gaumgæfilega
\ allt, sem hana áhrærði. Þrír mánuðir
liðu og Park notaði tímann til þess að
lesa arabísku og fara í gönguferðir.
Það var ekki fyrr en í janúar 1805,
að Park lagði af stað frá Englandi
með mági sínum Alexander Ander-
son og vini frá Peebles, George Scott.
Fimm skipasmiðir voru meðal leið-
angursmanna, en þeir áttu að smíða
bátana, sem flytja átti leiðangurs-
menn niður Niger. Stjórnarskiptin
höfðu kostað Park eins árs bið. Þessi
bið er ef til vill orsökin fyrir þeirri
óþolinmæði, sem gætti æ meir í fari
hans, er á leið. — Með henni var
sáð frækomum hörmulegra atburða.
Þegar til Afríku var komið, lét
Mungo Park það verða sitt fyrsta
verk, að úxvega fjörutíu múldýr und-
ir nauðsynjar leiðangursins. Hann
valdi þrjátíu brezka hermenn til fylgd
ar leiðangrinum og riddaraliðsfor-
ingja, Martyn að nafni. Allt voru
þetta sjálfboðaliðar, sem horfðu fram
til komandi ævintýra með tilhlökkun.
Öllu erfiðara reyndist að útvega
blökkumenn til fararinnar. Þeir vissu
of mikið um þær hættur, sem föð-
urland þeirra bjó yfir.
27. apríl lagði leiðangurinn af
stað inn í landið. Það hefur alltaf
verið mönnum ráðgáta, hvernig
á því gat staðið, að Mungo Park valdi
þennan tíma til brottfararinnar. Eng-
inn vissi betur en hann af biturri
reynslu, að þetta var einmitt sá tími,
sem einna- verst var fallinn til ferða-
laga í Afríku. Enginn gat vitað meira
en hann um þær hættur, sem regn-
tíminn bauð þeim; leðjunni á stígun-
um, vatnsfenjunum, óþolandi uppguf
uninni úr blautum jarðveginum —
hættulegast af öllu var þó hitasótt-
in. Hann átti að vera allra manna
hæfastur til að dæma um þessa hluti.
Hann minnist hins vegar hvergi á
þessar hættur í bréfum sínum frek-
ar en þær séu ekki til. Þeim mun
furðulegri verður þessi ráðgáta ■—
þetta feigðarflan.
Þeir lögðu af stað frá borginni
Kayee ofarlega við fljótið Senegal,
sex vikum áður en regntíminn hófst.
— Sú staðreyr.d er eins konar graf-
letur Mungo Parks. Hún verður ein-
göngu skrifuð á hans reikning. Her-
mennirnir, skipasmiðirnir, sjómenn-
imir, vinir hans og mágur lögðu af
stað líkt og í skemmtiferð, en Park
hlýtur að hafa vitað um það, sem í-
vændum var.
Þeir urðu strax á eftir áætlun,
vegna þess, að þeir höfðu ekki nógu
mörg múldýr undir farangur. Þeir
stóðu við í Pisanía í sex daga meðan
þeir urðu sér úti um fleiri. Þegar þeir
lögðu af stað baðan, tók Park að reka
á eftir leiðangursmönnunum með
hörku. Hinn hræðilegi, þrúgandi hiti,
sem er undanfari regntímans, hafði
strax ill áhrif á mennina. Þeir drukku
staðið vatn úr pollum. Park lét það
afskiptalaust, þótt hann sem læknir
ætti að vitá, að það gat haft hættu-
legar afleiðin.gar fyrir heilsu þeirra.
8. maí veiktist 'einn mannanna af blóð
kreppusótt. Þeir höfðu verið á ferð
í tólf daga og hrottaskapur Parks
varð æ meiri eftir því sem á leið.
Fyrsl hafði hans gætt í því, að hann
rak stöðugt á eftir mönnunum. En
nú kom hrottaskapur hans fram í
þeirri köldu ákvörðun að skilja sjúku
mennina eftir í þorpum þeirra inn-
fæddu, þar sem algjörlega var undir
hælinn lagt, hvort þeir fengju að-
hlynningu.
Mungo Park og Martyn liðsforingja
lenti fljótlega saman. Martyn þessi
virðist hafa verið dálítið sérvitur, en
á hinn bóginn varð það æ augljósara,
að það var aðeins eitt, sem komst að
í huga Parks: Hann varð að komast
til Niger, hvað sem það kostaði. —
Mannúðin vék fyrir því markmiði. —
15. maí lézt annar hermaður og ell-
efu dögum seinna varð leiðangurinn
fyrir öðru áfalli: Geysilegur fjöldi
býflugna réðst á leiðangurinn. Margir
mannanna voru stungnir mjög illa
og sjö múldýr drápust eða týndust.
Ofan á þetta oættisf svo, að eldur
brauzt út meðan atgangurinn var
hvað mestur. Munaði litlu, að far-
angur þeirra brynni til ösku.
Leiðangurinn var hálfnaður á leið
inni til Niger. Það hafði tekið rúman
mánuð að komast til Badoo. Þrír
menn voru látnir og heilsa annarra
leiðangursmanna í alvarlegri hættu.
Nú voru aðeins tíu dagar, þar til
regntíminn byrjaði. Síðari helmingur
leiðarinnar var miklu erfiðari óg
hættulegri: Þar á ofan bættist böl-
valdurinn mikli — regnið.
Þeir héldu til Badoo í stormi, sem
var undanfari regnsins. 10. júní skall
fyrsta regnhryðjan á þá! Það er ekki
auðvelt fyrir þá, sem enga reynslu
hafa af afríkönsku hitabeltisregni, að
gera sér grein fyrir því gífurlega
vatnsmagni, sem steypist niður á jörð
ina. Það er líkt og allar flóðgáttir
hafi opnazt. Regnið er eins og hagl.
Þar sem hvergi er skjól, geta áhrif
þess verið banvæn. — Leiðangur
Parks var á skjóllausri sléttu. Á
fyrstu klukkustundunum eftir að regn
ið tók að falla voru tólf manna hans
búnir að fá hitasótt á hættulegu stigi.
Park skildi þá eftír einn af öðrum,
— i runnum, kofum og þorpum. —
Stundum náðu þeir heilsu og reyndu
að ganga leiðangurinn uppi, fullir ör-
væntingar einir og hjálparvana. Flest-
ir þessara manna dóu. Þessi hluti í
ævi Parks er hlaðinn ógnun og misk-
unnarleysi. Hann skrásetur dauða
þessara manna, kaldur og rólegur,
rétt eins og hann sé að fjalla um
hversdagslega og sjálfsagða hluti.
Regnið hélt þeim í greipum sínum.
Andrúmsloftið var hlaðið mýrarköldu.
Þeir óðu straumbólgnar ár, vötn, fen
og díki — á þurru landi gengu þeir
í leðju eða grasþembum, þar sem
fætur þeirra sukku í hverju spori.
Múldýrin drápust eitt af öðru eða
þeim var stolið. Þeir fengu ekki
keypt hrísgrjón, þá skorti mat, verzl-
unarvörur þeirra eyðilögðust. Hita-

T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ