Tíminn Sunnudagsblað - 14.04.1963, Page 10

menn þvi mjög, að Geysir kynni að
sýna hátigninni lítið tillæti, og var
þá nokkuð um það rætt, hvað unnt
væri að gera til þess að hann gysi.
Þá lagði Bogi A. J. Þórðarson á Lága-
felli það til málanna, að yfirborð
vatnsins í skálinni yrði lækkað. En
hitt varff samt ofan á, að freista þess
ag iylla í skörff og lægðir, er voru
í skáiarbarminn. Það er nú kunnugt,
að slíkt var ekki neitt heillaráð. Eigi
að síffur var Geysir svo eftirlátur viff
Friðrik VIII. og föruneyti hans, að
hann gaus í bag skinti hinu sæmileg-
asta gosi
•
Isiendmgar attu raunar ekki betra
skiiið af Geysi en hann hætti að
gjósa: Þeim virðist lön.gum hafa verið
ósárt um land sitt, djásn þess og dýr-
mæti, og bendir raunar margt til
þess, bæffi stórt og smátt, að svo sé
þeirn enn farið, mörgum hverjum.
Á hverasvæðinu í Haukadal var út-
lendum ferðamönnum leyfð átölu-
laust hin hroðalegasta umgengni.og
ekki sakait tun, þótt jafnvel væru
unmn sujöll á sjálfum hverunum.
Meðal annars komst á sá siður að
bera grjót í hverina og ryðja í þá
moldarhnáusum til þess að knýja
fram gos.
Skammt frá Geysi er hver sá, er
heitir Strokkur. Hann byrjaði að
gjósa eftir jarðskjálftana 1789, þótt
vel megi vera, að hann hafi gosið
einhvern tíma fyrr meir. Þegar frá
leið, geröist þó fátítt, að Strokkur
gysi af sjálfsdáðum, og létu þá út-
lendir ferðamenn oft dyngja miskunn
arlaust í hann íorfi og grjóti. Árið
18":9 kom hiiigað til lands enskur
barón, Tómas Wilson frá Lundúnum.
Fylgdi honum enskur sjóliðsforingi,
Musgrave að nafni, og kammerjunker
úr danska rentukammerinu, von
Hoppe. Lét Krieger stiftamtmaður
þeim í té vegabréf við komuna hing-
að, þar sem þess var getið, að erindi
þeirra væri ag ferðast um Suffur-
amtið og „besee dette Lands mærke-
ligste Punkter og undersöge flere
interessante Gjenstande", og var öll-
uð boðið að veita þeim þá aðstoð og
fyrirgreiðslu, er verða mætti.
Þeir félagar komu að Geysi í Hauka
dal og slógu þar tjöldum. Hveiirnir
voru tregir til þess aff gjósa, og hugð
ist baróninn þá neyða Strokk til goss.
Skipaði hann bóndanum á Laug, Jör-
undi Illugasyni, að demba í hann
kynstrum af hnausum ög grjóti, og
þegar Strokkur bærði ekki á sér að
heldur, var grjótburðurinn þeim mun
fastar sóttur, unz svo freklega hafði
verið gengið til verks, að skálin var
sneisafull og stórlega hafði verið brot-
ig úr börmum hennar og jafnvel rof-
ið allstórt skarð á einum stað.
Það liggur við, að enn sé hægt að
gleðjast yfir því, ag Strokkur gaus
ekki fyrir hinn enska barón, þrátt
fyrir þessar hamfarir, svo að hann
varð að fara brott jafnnær. Hverinn
bærði ekki á sér í þrjár vikur. En þá
náði hann loks andanum morgun einn
árla og ruddi úr sér grjótdyngjum
Englendingsins með þvílíkum heiftar-
átökum, að jörðin nötraði. Féll mikig
af grjótinu aftur niður í hverinn. En
Strokkur linnti ekki fyrr látum en
hann hafði hreinsað kverkarnar til
fullnustu. Var þá komið hádegi.
Ekki vakti þetta atferli enska bar-
TRAUSTI EINARSSON,
sem endurlífgaði Geysi.
ónsins yfirvöld.n til þeirrar dáðar, að
þau reistu skorður viff spellvirkjum
á hverasvæðinu. Og ekki batnaði, þótt
íslendingar sjálfir fengju meiri ráð
í sínar hendur.
Það hafði lengi verig^horft á það,
án þess að nokkug væri hamlað gegn
því, aff margs konar dýrmætar minjar
væru fluttar úr landi. Fornum bókum
og handritum var sópað burt, kirkj-
urnar voru rúnar þeim verkum, er
þær prýddu, og gamlir og fagrir og
sérkennilegir munir voru þefaðir uppi
á bæjum um land allt og fluttir til
útlanda. Hvers konar þjóðminjar, bst
munir og helgigripir, voru látnir af
hendi fyrir smáræði. Hafa jafnvel ver
ið uppi um það getgátur, að Englend-
ingi hafi verið seldur steinn sá í
Odda, er þjóðsögur hermdu, að Sæ-
mundur fróði hafi neytt kölska til þess
að' sleikja, og má þá með sanni segja,
ag gamli myrkrahöfðinginn hafi feng-
ið nokkra uppreisn hjá þjóð hbis
margvísa Oddaklerks. Hér ríkti sem
sé í algleymingi sá andi, sem raunar
enn virðist dafna vel í nýju gervi,
aff allt skyldi falt viff fé, sérstaklega
ef það' var útíent.
Svo hafði lengi gengið. Og und-
ir lok nítjándu aldar tóku Englend-
ingar að kaupa hér þá staði, sem
vöktu ágirnd þeirra sökum fegurðar
eða sérkennileika. Kom þá röðin brátt
að fossunum, og kynti þar undir, að
þeir gætu reynzt gróðavænlegir.
•
í kringum 1890 hafði hvað eftir
annað verið leitað um það hófanna
vig bóndann á Laug, Sigurð Pálsson,
eiganda Geysis, að hann seldi hvera-
svæðið. En bóndi þybbaðist við, enda
þótt fram væri boðið fé sem yar mikill
auður á hans mælikvarða. Hann gat
ekki fengið sig til þess verks að selja
útlendingum Geysi, þótt honum
ÚTL.ENDIR ferðamenn hafa rufí hnausum í Strokk til þess aS knýja fram gos.
Teikning úr terðabók Kaliforniumannsins Rcss Brownes, er hingað kom lausf
fyrir 1870.
346
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ