Tíminn Sunnudagsblað - 28.07.1963, Qupperneq 4

KOLUMKILLI OG ÍSLAND
o
1 sögu Hallfreðar vandræðaskálds
frá Haukagili i Vatnsdal segir frá
því, að skáldið er á siglingu heim
til Islands og tekur þá banasótt.
Hallfreður gerir feigur hinztu játn-
ingar sínar í þrem vísum, og svo
andast hann úti á hafi alls fjarri
ættjörð sinni. Líki hans er varpað
fyrir borð, og síðan rekur það á
land i Eynni helgu í Suðureyjum,
þar sem hið langþreytta skáld hlaut
að síðustu verðskuldaðan hvíldar-
stað.
Þessi helgisaga af vandræðaskáld
inu er ein af mörgum frásögnum í
fornum bókmenntum vorum, sem
sækja á hug minn um þessar mund
ir. Ástæðan er sú, að nú eru liðnar
réttar fjórtán aldir síðan heilagur
Kolumkilli sigldi frá Irlandi til Eyj-
arinnar helgu, og á hinn bóginn
þágu íslendingar kristni sína fyrst
frá Suðureyjum. Einhvern veginn
finnst mér sem Hallfreður hefði
gréin fvrir Sunnu-
dagsblað Tímans.
naumast getað hlotið öllu veglegri
legstað en Eyna helgu í Suðureyj-
um. Heilágur Kolumkilli, sem setti
þar stað árið 563, var sjálfur hið
merkasta skáld og Hallfreður hefði
vafalaust kunnað að meta kveð-
skap hans, ef hann hefði kynnzt
honum. Og í írskum frásögnum
hlýtur Kolumkilli mikið lof fyrir þá
sök, að hann var formælandi irskra
skálda í deilu þeirra við konunga.
Svo hagaði þá til á frlandi, að skáld
voru fjölmenn og kröfuhörð stétt,
en konungar tímdu ekki að umbuna
þeim að fornri venju fyrir skáld-
skapinn. En skáldin voru stéttvís,
og með harðfylgi Kolumkilla tókst
þeim að rétta við hlut sinn. Ef félag
íslenzkra skálda nú á vorum dögum
er að velta því fyrir sér, hvort ekki
væri tiltækilegt að taka sér vernd-
ardýrling, er enginn vænlegri til en
Kolumkilli. En undir vernd hans
sótti Hallfreður skáld liðinn í Eyna
helgu.
I vestrænni kristni eru fá nöfn,
sem eru í meiri hávegum höfð en
nafn Kolumkilla, og því er þessa
fjórtán alda afmælis minnzt með
mikilli viðhöfn af unnendum krist-
innar trúar víða um heim. Væntan-
lega verður Kolumkilla einnig
minnzt á íslandi, því að enginn
kappi Krists mun hafa notið jafn-
mikillar ástsældar hér fyrir kristni
töku og hann. Kolumkilli er eini
dýrlingurinn, sem íslenzkar kirkj-
ur voru helgaðar fyrir 1000, svo að
vitað sé um. Nú hættir mönnum oft
til að gleyma því, hve mikilvægur
þáttur í íslenzkri menningu kristn-
in var frá Upphafi landnáma hér,
en sú kristni var að verulegu leyti
runnin frá Suðureyjum, þar sem
Kolumkilli starfaði um áratuga
skeið á síðari hluta sjöttu aldar.
0
Islenzk frumkristni er einkum
tengd við eina ætt: afkomendur
Bjarna bunu. í Landnámu segir um
frumkristni hérlendis: „Svo segja
vitrir menn, að nokkrir landnáms-
menn liafi skírðir verið, þeir er
byggt hafa Island, flestlr þeir, er
komu vestan um haf. Er til þess
nefndur Helgi magri og Örlygur
hinn gamli, Helgi bjóla, Jörundur
kristni, Auður djúpúðga, Ketill
fiflski og enn fleiri menn, er komu
vestan um haf. Og héldu sumir vel
kristni til dauðadags, en það gekk
óvíða í ættir, því að synir þeirra
sumra reistu hof og blótuðu, en
land var alheiðið nær hundraði
vetra." Flestir þeir kristnu land-
námsmenn, sem hér eru taldir upp,
voru af ætt Bjarnar bunu eða
tengdir honum, og kristni höfðu
þeir kynnzt í Suðureyjum. Helgi
bjóla, Unnur djúpúðga og Örlygur
á Esjubergi voru öll sonaböm
Bjarnar bunu, Helgi magri var
kvæntur sonardóttur Bjarnar, Ket-
ill fíflski var sonardóttursonur
hans. Einungis Jörundur kristni var
annarrar ættar, en faðir hans kom
hingað frá Irlandi. Þótt Landnáma
segi, að landið væri alheiðið nær
hundraði vetra, þá mun óhætt að
trúa því, aö margir gneistar krist-
innar trúar hafi lifað af þetta
tímabil. Vitað er, að afkomendur
Ketils fiflska í Kirkjubæ á Siðu
voru allir kristnir, og þeir hafa
vafalaust notið mikils trausts af
Kolumkilla eins og aðrir kristnir ís-
lendingar um þessar mundir. Og
kristni hefur hjarað lengstum af á
Kjalarnesi, þótt stjórnskipan væri
heiðin, enda var þar einhver sam-
felldasta byggð vestrænna manna
á öllu landinu. Það bendir meðal
annars til lífseiglu íslenzkrar frum-
kristni, að helztu formælendur
kristinnar trúar um 1000 voru
komnir af kristnum landnámsmönn
um. Menn gátu blótað og haldið
uppi hofum, þótt þeir tryðu ýmsum
kennisetningum kristinnar trúar.
Heiðni og kristni gátu ekki einungis
þrifizt hlið við hlið í sama byggöar-
lagi, heldur munu margir Islend-
ingar að fornu hafa verið hálf-
heiðnir eða hálfkristnir.
Þar sem Kjalarnes er svo mikil-
vægt hérað fyrir íslenzka frum-
kristni ,er ekki úr vegi að rifja upp
ummæli Landnámu um frumbyggja
þess: „Örlygur hét son Hrapps,
Bjarnar sonar bunu. Hann var að
fóstri með Patreki biskupi hinum
helga í Suðureyjum. Hann fýstist
að fara til Islands og baö Patrek
biskup að hann sæi um með hon-
um. Biskup fekk honum kirkjuvið
og bað hann hafa með sér plen-
aríum og járnklukku og gullpening
og mold vígða, að hann skyldi
leggja undir hornstafi og hafa það
fyrir vígslu og skyldi hann helga
Kolumkilla.“ Síðan segir Landnáma
frá sigling hans til Islands, hvernig
hann þekkti Kjalarnes að fram-
vísun Patreks; en áður hafði hann
hrakið vestur á firði, þar sem hann
skírði Patreksfjörð. Þótt Patrekur
þessi sé kallaður biskup í Suðureyj-
um, ber ekki að taka slíkt bókstaf-
lega, því að átt er við Patrek helga,
postula íra. En hann var uppi á
L628
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ