Tíminn Sunnudagsblað - 28.07.1963, Blaðsíða 19

fólkið hlýðnaðist, ekki prestunum,
heldur goðunum og þeirri goðskip-
uðu hringrás tímans, sem var nauð-
synleg til að viðhalda réttu jafnvægi
í heiminum og þannig undirstaða vel
gengni. Trúarathafnirnar miðuðu að
því að viðhalda þessu nauðsynlega
jafnvægi.
Tímatalið var tvenns konar, annars
vegar niðurröðun daga, svo kallað
tonalpolntalli, hins vegar sólartíma-
tal, þar sem árinu var skipt í átján
tuttugu daga mánuði og fimm óheilla
daga við áramót. Með því að tengja
bæði kerfin saman, var hægt að telja
ár. To.nalpohualli náði yfir 260 daga
skeið, og voru dagarnir nefndir nöfn-
um hinna tuttugu mánaða í sólafman
alcinu og þessi nöfn tengd tölunum
einn til þrettán. Þegar búið var að
telja alla tuttugu dagana var byrjað
framan frá aftur og eins var gert
með tölurnar. Þar eð fjöldi daga og
talna var ekki sá sami, var hægkað
halda þessu áfram, þar til aftur bar
saman tala og dagur. Á þennan hátt
var hægt að afmarka hvern dag á
260 daga skeiði með sérstöku ein-
kenni. Þessu tímabili var einnig skipt
í tuttugu vikur með þrettán daga í
hverri. Allir vikur hófust með töl
unni einn og því dagnafni sem við
átti.
Sérstakur guð stýrði hverjum hinna
tuttugu daga og báru þeir nafn hans,
og sö*muleiðis stýrðu guðir hverri
vikú. Dagaguðirnir voru hinir sömu
og í sömu röð og vikuguðirnir með
þeirri undantekningu, að guð hins
ellefta dags hlaut enga viku og hækk
uðu síðari guðir þar um eitt sæti, en
síðasta sætið, sem l'osnaði við þetta,
var fyllt með tveimur goðum, sem
önnuðust stjórn þeirrar viku sameig-
inlega.
Aðalhátíðir Azteka fóru þó ekki
fram eftir þessu tímatali, heldur réð
sólárið þeim, en því var skipt í
átján mánuði með tuttugu daga í
hverjum, og auk þess voru fimm
dagar utan við og taldir óheilladagar.
Mánuðirnir báru nöfn tengd jarðyrkj
unni og dagar mánaðarins báru tölur
auk nafna þeirra og tákna úr tonalpo-
huallikerfinu.
Ár voru talin með því að blanda
báðum kerfunum saman, og voru þau
kölfuð eftir því heiti, sem fyrsti dag-
urinn bar samkvæmt tonalpohullikerf
inu. Árið gat ekki hafizt nema á fjór-
um dögum, þriðja, áttunda, þrettánda
og átjánda degi í röðinni. Þessir dag
ar voru síðan númeraðir frá eitt til
þrettán, en þá var byrjað framan frá
að nýju. Þetta tók 52 ár og þá var
öld Aztekanna lokið. Hvert fimmtíu
og tveggja ára skeið var afmörkuð
heild, og Aztekar greindu ekki milli
skeiða nema óbeint. Tímabil þeirra
var þannig líkt því og ef við teldum
aðeins ár, en ekki aldir, og er aug-
ijóst, hverjum ruglingi slíkt gæti
yaldið. Við myndum þannig segja, að
ísland hefði gengið undir Noregskon-
ung árið 62 og öðlazt sjálfstæði árið
44, og myndi þurfa talsverða sagn-
fræðiþekkingu til að finna út, við
hvaða aldir hvor talan ætti.
í þessu timatali Azteka er ekkert
rúm fyrir hlaupár, og er lítt vitað,
hvernig þeir brugðust við þeim vanda.
Sumir halda, að Aztekar hafi látið
tímatalið dragast aftur úr sólargangi
en aðrir, að aukadegi hafi stundum
verið bætt við óheilladagana fimm.
Enn aðrir telja, að degi hafi verið
skotið inn í við hátíð, sem haldin var
á átta ára fresti, og hafi sá dagur
ekkert heiti haft og engu breytt um
dagaröð, en verið notaður tíl sér-
stakra hátíðahalda. En hvernig sem
því hefur verið varið, er hitt vitað,
að við lok hvers fimmtíu og tveggja
ára skeiðs, voru haldnar miklar hátíð
ir. í annað hvert skipti, á 104 ára
fresti, voru hátíðahöldin sérstaklega
mikil, því að þá bar allt saman, sólár,
Venusár, fimmtíu og tveggja ára
skeið og tonalpohualli. Aztekar not-
uðu að vísu ekki Venusarárið í tíma-
tali sínu, en þeir vissu af því.
Aztekar litu svo á, að við þessi
miklu tímaskil lyki hinu gamla lífi
og nýtt tæki við. Þá var gamli altaris
eldurinn, sem logað hafði síðustu 52
árin, slökktur og nýr tendraður og
með honum nýtt líf. Óheilladagana
fimm í lok síðasta ársins lét fólk elda
sína kulna út og eyðilagði eigur sín-
ar. Menn lögðust í sekk og ösku og
áttu von á heimsendi. Vanfærar kon-
ur voru lokaðar inni, því að annars
var talin hætta á að þær breyttust
í villidýr, og börnum varð að halda
vakandi síðasta daginn, svo að svefn
inn gerði þau ekki að rottum.
Um sólarlag gengu prestar í fylk-
ingu, fulltrúar allra goðmagna, sem
Aztekar þekktu, upp á Stjörnuhæð,
sem áður var kölluð Huixachtecatl.
Þetta er útbrunnið eldfjall, sem rís
bratt upp af Mexíkódal og sést víðast
hvar að úr dalnum. Við hofið á tindi
fjallsins fylgdust þeir vandlega með
himintunglum, þegar nótt féll á, og
biðu þess, að ákveðnar stjörnur gæfu
til kynna, að heimurinn skyldi standa
annað skeið. Um leið og það merki
var gefið, tóku prestarnir kyndil og
tendruðu með honum eld í opnu
brjósti manns, sem fórnað hafði verið
til þeirra nota. Síðan upphófst mikil
gleði meðal lýðsins. Sendiboðar
kveiktu á kyndl'um í hinum nýja eldi
og fluttu hann til allra borga og þorpa
í nágrennlnu og tendruðu á altörum
guðanna þar. Næsta dag var hátíðinni
haldið áfram og blótveizlur miklar
og mannfórnir fóru þá fram.
Mannfórnir fóru fram við flest blót
og fanginn var alltaf líflátinn á sama
hátt, þótt siðir við athöfnina gætu
annars verið breytilegir. Fórnardýrið
var skorið upp með steinhnífi og
hjartað slitið lifandi úr brjósti þess.
Þessi fórnarsiður átti mikinn þátt í
hernaði Azteka, því að fanga varð að
afla til fórna. Og um leið ákvarðaði
þetta hernaðartæki Azteka, þar eð
markmið þeirra í ófriði var að taka
menn höndum, en ekki að leggja þá
að velli. Mannblótin fóru einnig vax
andi með tímanum og leiddu Azteka
inn í vítahring, sem' illgerlegt var að
rjúfa. Velgengni og sigursæld var á
valdi goðanna, og goðin veittu hana
til launa fyrir hjörtu fanga, sem þebn
var fórnað. Harðsnúnir andstæðingar,
sem örðugt hafði verið að sigrast á,
voru beztu fórnarlömbin. Til þess að
ná þeim, þurfti aðstoð goðanna og
nýjar fórnir. Fórnirnar leiddu þann
ig af sér ófrið, og ófriðnum fylgdu
auknar mannfórnir.
En starf prestanna var meira en að
standa fyrir þessum blóðugu aðgerð-
um. Þeir höfðu einníg með höndum
kennslu unglinga, og þeir réðu
þeirri miklu list, ritlistinni. Skrift Az-
teka var myndskrift, sem farin var að
nálgast samstöfuletur. Stafróf var
ekkert, heldur voru dregnar upp
myndir af hlutum, en þær myndir
var hægt að tengja öðrum myndum,
og þannig fá fram þriðju merkingu,
svipað og gert er í myndagátum hjá
okkur. Aztekai; táknuðu til dæmis
borgina Pantepec á þann hátt, að þeir
drógu upp mynd af flaggi, pantli, sem
stóð á hæð, tepec. Einnig voru notað-
ir litir, afstaða milli merkja, stytting
ar og annað slíkt til að fá fram blæ-
brigði merkinga. Á þessu letri var
ekki hægt að skrá samfellda frásögn
eða tjá hlutlæg hugtök. En þessar
heimildir eru bættar upp með frá-
sögnum, sem voru skráðar eftir Az-
tekum, skömmu eftir að Spánverjar
höfðu náð landinu undir sig.
Talnakerfi Azteka var tvítuga.
Tuttugu var grundvallartalan, sem
allt kerfið byggðist á. Þeir notuðu
depla eða mannsfingur til að tákna
tölur innan við tuttugu, en sú stærð
var táknuð með flaggi. Næsta tákn var
fyrir 400 (20x20) og var það merki
sem minnir á barrtré. 8000 (20x20x
20) var táknað með sekk, eflaust hugs
að með tilliti td þess mikla fjölda
kakóbauna, sem komust fyrir í einum
poka. Með þessum fjórum táknum,
depli eða fingri, flaggi, barrtré o
sekk, gátu þeir skráð allar þær tölur,
sem þeir þurftu á að halda.
Á þessu letri voru skráð almanök
Azteka og skýrslur um tímatal, frá-
sagnir og annálar úr sögu þeirra og
fleira slíkt. Spánverjar notfærðu sér
þetta, þegar þeir höfðu náð tökum á
landinu, og skráðu á þennan hátt
skattskýrslur, lög og tilkynningar,
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
643