Tíminn Sunnudagsblað - 28.07.1963, Blaðsíða 15

ig að því að venja þau við vinnu og
gera þau hlutgeng í atvinnulífi heim-
ilisins. Fjölbreyttari kennsla kom til
skjalanna síðar. Flestir drengir voru
við fimmtán eða sextán ára aldur
látnir sæta sérstakri þjálfun, áður en
þeir fengju öll réttindi fullvaxinna
manna. Til voru tvenns konar skólar:
telpuchcalli, þ. e. unglingahús, sem
alfir voru settir í, og calmecac, þar
sem kennd voru störf og skyldur
presta. í unglingahúsunum voru
drengjunum kenndir siðir ættbálks-
ins, skyldur þegnanna, meðferð
vopna o. fl., sem nauðsynlegt var full-
gildum þjóðfélagsþegni að vita skil á.
Calmecac var hins vegar eins konar
prestaskóli og veitti viðbótarmenntun
við það, se.n fékkst í unglingahúsinu.
Hliðstæðir skólar voru til fyrir stúlk-
ur.
Ungum manm var heimilt að kvong-
ast tvítugur, og stúlkur voru taldar
mannbærar um sextán ára aldur. For-
eldrar giftu börn sín með samþykki
þeirra sjálfra. Áður þurfti þó að leita
til prests, sem skar úr um það, hvort
örlög hjónaefnanna féllu saman. Vai
maka var takmarkað að því leyti, að
fóik af sama ættbálki taldist systkin,
og varð að leita út fyrir ættbálkinn til
hjónabands. Bónorð fór þannig fram,
að faðir biðilsins sendi tvær rosknar
konur með gjáfir til föður stúlkunn-
ar, en hann neitaði að taka við þeim
og ’nafnaði bónorðinu Konurnar
héldu þó öðru sinni á fund hans og
ræddu nú í alvöru við foreldra brúð-
arefmsins. Þessar umræður voru þýð-
ingarmiklar, því að í þeim var ákveð-
inn heimanmundur stúlkunnar, og
átti að koma á móti jafnt framlag frá
fjölskyldu brúðgumans.
Þegar kom að brúðkaupmu, var
brúðurin borin á bakinu inn um dyrn-
ar á heimili mannsins. Síðan héldu
allir viðstaddir langar ræður og kyrtl-
ar hjónaefnanna voru hnýttir saman
til tákns um sameiningu þeirra. Síðan
gaf gamla fólkið sig aftur mælskunni
á vald og gaf brúðhjónunum langorð-
ar ráðleggingar og lífsreglur, en síðan
var slegið upp veizlu, og drukkið
ómælt. Næstu fjórum dögum vörðu
ungu hjónin til föstu og meinlæta.
og ekki fyrr en að þeim tíma liðnum
hófst hin eiginlega sambúð.
Eins og oft á sér stað í hernaðar-
þjóðfélögum, var fjölkvæni algengt.
Fyrsta eiginkonan var þó alltaf tal-
in fyrir öðrum, og börn hennar höfðu
ein rétt til arfs. Mönnum var einnig
heimilt að taka sér frillur, og skækju-
lifnaður var við lýði. Tekið var hart
á því, ef einhver hljópst á brott frá
maka sínum, en skilnaður var þó
leyfður við vissar aðstæður. Karlmað-
ur mátti reka konu sína á dyr, ef
hún var ófrjó, skapvond eða van-
rækti heimilisstörfin, Kona gat losað
sig frá manni sínum, ef hann sá ekki
sómasamlega fyrir henni eöa sinnti
ekki uppeldi barnanna eða misþyrmdi
henni. Fráskilin kona gat gifzt hverj-
um þeim manni, er hún kaus, en
ekkja varð að giftast bróður fyrri
mannsins eða manni úr sama ætt-
bálki.
Konur höfðu ákveðin réttindi, en
þau voru minni en réttindi karla. Kon
ur gátu átt eignir og gert samninga,
og þær gátu borið fram kvartanir fyr-
ir dómstólum. Ungmeyjum var hins
vegar fyrirskipað skírlífi, og konur
urðu að vera trúar eiginmönnum sín-
um. Hins vegar höfðu þær ekki rétt
til að krefjast þess sama af þeim.
Framhjátökur karlmanna vörðuðu því
aðeins við lög, að þeir ættu mök við
gifta konu. En þótt kvenréttindi
væru þannig ekki mikil á nútima-
mælikvarða, gátu konur haft mikil
áhrif, og þess eru dæmi, að konur
hafi farið með stjórn ríkisins i
bernsku sona þeirra, er embættið
höfðu að nafninu til.
Karlmenn voru áhrifamestir í þjóð-
félaginu, og þeim stóðu ýmsar dyr
opnar. í elztu frásögnum af lífi Az-
teka er getið um erfðastéttir meðal
þeirra. Þær frásagnir eru skráðar af
Spánverjum, sem sáu flesta hluti í
ljósi evrópskra aðstæðna, og eru trú
lega rangar. Erfðastéttir munu ekki
hafa verið til, en hins vegar misháar
stöður, svipað og er í lýðræðisríkj-
um nútímans. Einstaklingur gat náð
hárri stöðu fyrir eigin atbeina, og
auðvitað nutu börn hans góðs af
þeirri tign, en samt gátu þau ekki
náð stöðu föðurins, nema hafa unnið
til hennar með hliðstæðum verkum.
Auður var einnig til, og eignir og
afnotaréttur lands, vopna og tækja
skapaði efnahagslega og félagslega
stéttaskiptingu, en grundvallarreglan
í þjóðfélaginu var þó lýðræði, og
efnahagskerfið byggðist að megin-
stofni á sameign framleiðslutækja.
Leiðir til áhrifa voru margar.
Óvenjulegur dugnaður og hæfileikar
nutu virðingar. Litið var upp til góðra
veiðimanna, hraustra hermanna og
hagleiksmanna, og meira tillit tekið
til þeirra á mannfundum en annarra
Hermenn, sem marga fanga höfðu
tekið höndum, nutu sérstakrar virð-
ingar og fengu iðulega aukið ræktun-
arland eða meiri hlut herfangs en
aðrir að launum. Þá voru til margar
stöður og embætti innan ættbálkanna.
Sumir gegndu eftirlitsstörfum á
mannfundum, 'aðrir dæmdu í deilu-
mál'um, reynda menn og vitra þurfti
til kennslu í unglingahúsunum. Þá
voru menn, sem höfðu umsjón með
herfangi og sameign ættbálksins eða
önnuðust skiptingu sameignar milli
einstakra manna.
Hver ættbálkur kaus sér foringja
til að fara með æðstu stjórn. Einn
þeirra, calpullec, var eins konar fjár-
málaráðherra og hafði yfirumsjón
með efnahagslífi ættbálksins. Hlið-
stæður honum að tign var teochcautin,
sem hafði með höndum starf lög-
reglustjóra og hélt uppi röð og reglu
innan samfélagsins. Þá voru embætt-
ismenn nefndir tlatoan.i „forsetar", og
þeir viðhéldu sambandinu við aðra
ættbálka þjóðflokksins og sátu, einn
frá hverjum ættbálk, í ráðinu, sem
fór með æðstu völd. í þá stöðu voru
kosnir hinir vitrustu og virtustu
menn, því að velferð alls ættbálksins
var undir störfum þeirra komin.
Ráðið kaus sér einnig fjóra emb-
ættismenn, sem stýrðu hermálum
þeirra fjögurra deilda, sem ættbálk-
unum var skipað í. Þeir sáu um að
viðhalda friði milli ættbálkanna og
höfðu dómsvald í deilum og glæpa-
málum, sem ættbálkarnir gátu ekki
leyst sjálfir. Tveir þessara embættis-
manna fóru aðallega með dómsmál,
einn þeirra fór með framkvæmda-
valdið og sá fjórði var milliliður milli
innanlandsmálastjórnar og hermála-
stjórnar. Þess fjögur embætti voru
prófsteinn á hæfileika verðandi yfir-
höfðingja og æðsta prests. í Tenoch-
titlan var höfðinginn, tlacateeuhtli,
alltaf kjörinn úr hópi þessara fjög-
urra og oft hafði hann áður verið
„S’nákakona‘\ sem kallað var. Erfitt
er að finna hliðstæður þessara emb-
ætta á Vesturlöndum. Helzt væri
hægt að segja, að höfðinginn hafi
komið fram fyrir hönd þjóðflokksins
út á við, verið leiðtogi hans í ófriði
og gert bandalög við aðra fyrir hans
hönd, en „snákakonan“ farið með yfir
stjórn inn á við og þá ekki sízt haft
eftirlit með að trúarlífið héldist í
skorðum. Vald þessara tveggja æðstu
manna var mikið, en þó ekki algert,
og ráðið gat sett þá af hvenær sem
var, ef þeir stóðu ekki í stöðu sinni.
Þótt bygging þjóðfélagsins vsp
þannig lýðræðisleg, voru æðstu emb-
ættimennirnir yfirleitt kjörnir úr
sömu fjölskyldu, og er að sumu leyti
erfitt að skýra það. Helzt er að benda
á, að fastheldni við forna siði er
mikil í frumstæðum þjóðfélögum, og
ekkert var líklegra en að ætt, sem
eitt sinn hafði gefið af sér mikilhæf-
an leiðtoga, héldi því áfram í næstu
kynslóð. Ráðið í Tenochtitlan hafði
þann háttinn á að velja úr stórum
hópi ættingja, sona, bræðra og frænda
fráfarandi höfðingja. Auk þess gat
alltaf komið fyrir að dugmikið ráð
sæi sér hag í að hafa lítilsigldan lepp
sem höfðingja og þurfti ekki á því
bera, ef haglega var á haldið. En
alltaf þurfti höfðingjaefni að gar:
undir mikil próf áður en hann v?
kjörinn.
Aðrar stéttir í þjóðfélaginu en
bændur og embættismenn voru verzl-
unarmenn, handverksmenn og lista-
menn og prestar. Þess ber þó að gæta
T Í'M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
639