Tíminn Sunnudagsblað - 22.09.1963, Blaðsíða 15

Séð upp til dalanna að fjallabaki, þar sem GuSrún Hallsdéttir og margt af fólkl
hennar átti langdvalir. Myndin er tekín ofan viS Njálsstaði.
(Ljósmynd: Þorsteinn Jósepsson).
við sögu Guðrúnar Hallsdóttur. ,Tón
Árnason dó, og Guðmundur Ketils-
son gerðist fyrirvinna Helgu, en
Bjarni Guðlaugsson réðst að Öxl.
Og nú var í aðsigi mikill viðburð-
ir. Samtíðin hefur sjálfsagt ekki
furðað sig neitt á því, sem gerð-
ist, en það fer varla hjá því, að
við rekum upp stór augu, þegar við
verðum vitni að því, hve hinar
rosknu ekkjur höfðu mikið aðdrátt
arafl. Hinn annan dag októbermán-
aðar 1821 eru tvenn brúðhjón gefin
saman í Holtastaðakirkju. Þar er
hinn þrítugi vinnumaður Guðrúnar
í Öxl, Bjarni Guðlaugsson, að
ganga að eiga húsmóður sína, ná-
lega fimmtuga, og Guðmundur, son
ur hennar, hefur ráðið að ganga i
sæng með Helgu Markúsdóttur,
þótt hún sé komin hátt á sextugs-
aldur.
Það dylst auðvitað ekld, hverju
brúðgumarnir eru áð slægjast eft-
ir. Það er jarðnæði. Öxl hefur þó
tæpast verið meðal góðbýla og ekki
í drifinn söðul að setjast að taka
þar við búi. Guðmundur hefur aft-
ur á móti krækt í einhver efni með
Helgu sinni.
Hagur Guðrúnar hefur senni-
lega vænkazt heldur í bili við gift-
inguna. En nú var þess ekki ýkja-
langt aö bíða, að yfir hana dyndi
þyngsta raun ævi hennar, Natan,
næstelzti sonurinn, var um margt
gæddur góðum gáfum og hafði
siglt sér til frama. Barst hann ail-
mikið á, er hann kom aftur og
hafði skreytt nafn sitt og nefnt sig
Langdal. Breytti hann því í Lyng-
dal, þvi að það þótti honum hljóma
betur. Ekki vildi hann hlýða messu,
nema hann sæti næst altari, og gaf
sig lítt að vinnu, því að það þótti
honum sér ekki hæfa. Fór hann í
þess stað með lækningar, en taldi
þó ekki meðulum eyðandi á aðra en
ríka menn og sjálegar konur. —
Spyrði hann einhvern ríkan mann
veikan, var hann óðar kominn á
kreik, því að þar sagði hann sér
jafnan opnast gullfjall. Á vetrum
fór hann stundum um sveitir og
bað bændur að láta sér peninga,
þar til jörð þiðnaði, og var af þvi
dregið, að hann græfi fé sitt. Þótti
hann hinn mesti viðsjálsgripur,
og bætti ekki um, að hann gat börn
hér og þar. Eitt þeirra átti hann
með geðbilaðri stúlku, sem nefnd
var Hlaupa-Halldóra, og mun það
ekki hafa orðið honum til vegs-
auka.
Engin vitneskja er til um bað,
hversu Guðrúnu gazt að hátterni
þessa sonar síns. Vel getur verið,
að hún hafi glöggt séð ógæfumerk-
in í fari hans, en hitt er líka til,
að henni hafi vaxið í augum prjál
hans og yfirlæti og hlynnt að beim
vonum, að hann gerðist hinn mesti
höfðingi. Mörg dæmi eru að
minnsta kosti slíkrar blindu þeirra,
er betur mættu sjá.
Hitt hefur varla getað farið fram
hjá Guðrúnu, að Natan var ekki
vinsæll maður. Fólk undraðist, hve
mikla peninga hann hafði í fórum
sínum, eigi starfsamari en hann
var, kallaði hann nafnarfa djöfuls
ins og eignaði honum marga klæki,
þótt það hefði undir niðri trú á
lækningum hans. Loks syrti svo í
álinn, að hann var sakaður um
þjófnað og tekinn til yfirheyrslu.
En hann var bragðvís og illur við-
skiptis, og sýslumaður Skagfirö-
inga, Jón Espólín, að lokum skipað
ur setudómari í málum hans.
Guðrúnu í Öxl hefur varla verið
glatt í geði um þetta leyti. Hún
amstrar í dalakotinu með næst-
yngsta soninn vitskertan, og vest-
an úr sýslu berast annað veifið frétt
ir af viðskiptum Jóns Espólíns og
Natans. Honum vinnst seint að
fá sakborninginn til þess að gang-
ast við stuldum og í gremju sinni
hefur hann gripið um grannan
handlegg hans, níst hold áð beini
og kveðið yfir honum hrakspár og
formælingar í heyranda hljóði:
Er nú kominn á þig rómur,
endann fær ei séðan.
Harðni yfir þér drottins dómur
dag hvern æ upp héðan.
Kremji þig alls kynja skæð,
kvöl og glatan Datans,
brenni þér sinar, blóð og æð,
bölvaður Natan Satans.
Trúin á áhrínsmátt heiftyrða var
rík í fólki, og hin óviðurkvæmilega
vísnagerð setudómarans hefur án
efa valdið þeim áhyggjum, er báru
Natan fyrir brjósti. Loks er hanu
dæmdur til hýðingar fyrir meðvit-
und um þjófnað og yfirhylmingu.
Annar sonur Guðrúnar í Öxl kenn-
ir vandarins á baki sér.
Um svipað leyti og Natan stóð í
þessum málum, hóf hann búskap á
Illugastöðum á Vatnsdal, og ef til
vill hefur móðir hans gert sér vonir
um, að hann myndi setjast, er hann
átti orðið fyrir búi að sjá. Og nú
bar ekki til stórtíðinda um sinn. En
það var aöeins hlé á undan sjálfu
reiðarslaginu. Seint á góu árið 1823
spyrst það upp á Laxárdal, að bónd
inn á Illugastöðum á Vatnanesi
hefur verið myrtur á næturþeli og
lagður eldur í bæ hans. Um svipað
leyti andaðist hinn vitskerti ómagi
í Öxl.
Guðrún tók hvoru tveggja með
hinni óhagganlegu ró, sem henni
var töm orðin. En einn góðan veð-
urdag ríður maður í hlað í Öxl og
hefur meðferðis böggul, sem hann
færir Guðrúnu. Þetta er send ng
frá yfirvöldunum vestur í sýsliuini
---- nokkuð af eftirlátnum eigum
Natans heitins Ketilssonar. Guðrún
rekur sundur böggulinn. Út úr non
um vélta blóðug, sviðin og kolug
rúmfötin úr rekkjunni, sem son-
ur hennar var myrtur í. — Það
þyrmdi yfir Guðrúnu, og síðar
sagði hún svo frá, að í þetta skipti
hefði helzt legið við, að hún léti
bugast. En þó var það lítið annað
en andartaksfreisting. Allt var í
hendi drottins og stjórn hans bæði
góð og vísdómsfull, sagði Guðrún.
TfMINN - SUNNUDAGSBLAÐ
783