Tíminn Sunnudagsblað - 29.09.1963, Blaðsíða 5

ggm virðist ihafa borizt tll Norðurálfu
íneð skipum krossfara á tólftu öld,
ihafi átt mikinn þátt í útbreiðslu pest-
árinnar. En augljóslega liefur það þó
yaldið miklu um, Ihve hollustuhátlum
öllum var áfátt á miðöldum. Óþrifn-
aður var almennur, bæði í húsum og
ó götum úti, þar sem sorpi var fleygt,
hvar sem fólki bauð við að horfa, og
aðeins opnar rennur til f'rárennslis.
Kringum borgir og virki voru víða
djúpar grafir með kyrrstæðu vatni,
hálffull'ar af alls kyns hroða, og lík
fyrirfólks voru lögð í illa byrgðar
grafir undir kirkjugólfunum. Allt
stnðlaði þetta að því, ag æsa megnar
sóttir.
En það var ekki aðeins í borgum
og þéttbýli, að svarti dauði reyndist
skæður. Hann kurlaði einnig niður
fólkið í strjálbýlustu héruðum. Eng-
inn var óhultur, því að pestin fór eins
og logi yfir akur, og margir gripu
til örþrifaráða. Páfinn í Avignon lok-
aði sig inni i höll sinni og lét kynda
kringum hana bál, bæði nótt og dag,
í þeirri trú, að eldur og reykur héldi
henni brott frá bústag sínum.
ítalska skáldið Petrarca, sem sjálf-
ur lifði pestina af, lét svo um mælt
bréfi, að þeir, sem síðar lifðu, myndu
eiga erfitt með að gera sér í hu
lund þessi hræðilegu misseri: „Snúðu
þér t'il sagnaritaranna'1, segir hann,
„og þeir þegja þunnu hljóði. Spurðu
læknana, og þeir reynast með öllu
ráðþrota. Spurðu heimspeking-
ana, og þeir yppta öxlum, hleypa '
brýnnar og ieggja fingur á munn
sér.“
Frægasta samtíðarlýsingin á svarta
dauða er í Tídægru Boccaccíós, þar
sem hann segir frá ungu fólki, er
flúði pestina á sveitasetur fyrir utan
Flórens:
„Ég verð ag segja frá því, að þrett-
án hundruð fjörutíu og átta árum
eftir fæðingu guðs sonar var hinn
góði bær Flórens, fegursta borg á allri
Ítalíu, lostinn banvænni pest, sem
orsakaðist af hreyfingum himintungl-
anna og misgerðum sjálfra okkar og
drottinn lét yfir okkur koma, dauð-
lega menn, okkur til betrunar. Pest
þessi hófst nokkrum árum fyrr austur
í beimi, þar sem hún lagði ag velli
ótrúlegan fjölda af íbúum þeirra
landa, og þaðan hefur hún sífellt
breiðzt út, stað úr stað, unz hún kom
með dauða og tortímingu yfir Vestur-
lönd.
Gegn henni var mannleg forsjá og
hyggjuvit vanmegnugt, og ekki kom
það að neitiu haldi, þótt embættis-
menn, sem til þess voru skipaðir,
létu hreinsa burt mikið af saurindum
og varna sjúku fólki inngöngu í borg-
ina, og griþu til margra annarra
góðra ráða gegn þessum vágesti. Ekki
stoðuðu heldur auðmjúkar bænagerð-
ir og fjölmargar heitgöngur frómra
og trúaðra manna. Með vorkomu
þetta umrædda ár lók á óskiljanlegan
hátt að brydda á þjáningarfull'um
einkennum þessa óttalega sjúkdóms.
Blóðnasir boðuðu þó ekki óhjákvæmi-
legan dauða manna eins og í Austur-
löndurn, heldur byrjaði veikin með
ból'guhnútum í nára og handar-
kfikum, bæði hjá körlum og konum,
og náðu þelr viðlíka stærð og venju-
legt epli eða egg og voru því almennt
nefndir pestarkýli. Innan skamms
komu hin banvænu kýli einnig fram
annars staðar á líkamanum og sam-
tímis breyttust sóttareinkennin, og
komu þá oft í ljós svartir og gráleitir
blettir á handleggjum og lærum eða
hvar annars staðar sem vera vildi á
líkamanum. Þessir blettir voru ófrá-
víkjanlega undanfari dauðans, líkt og
pestarkýlin.
Hvorki læknar né lyf gátu ráðið
bót á þessum sjúkdómi. Hvort sem
því olli eðli pestarinnar eða fákunn-
átta læknanna, sem nú gerðust firna-
margir, þar eg jafnt karl'ar sem ko'
ur, er ekki báru minnsta skyn á vís-
indi, höfðu bætzt í hóp hinna lærðu
l'ækna, þá er það víst, að menn þekktu
ekki upphaf sóttarinnar og gátu þe
vegna ekki fundið rétt læknisráð
gegn henni. Fáum einum batna?i, og
nálega aílir dóu sem næst þremur
dögum eftir að sóttarmörkin kom
fram, oftast án sótthita eða annarra
meðeinkenna.
Svo megn var þessi sjúkdómur,
hann hljóp úr sjúklingum í heilbrigt
fólk, er umgekkst þá, líkt og eldur
gerir, þegar þurr viður eða feiti o"
að honum borin. Það var ekki <
ungis, að samræður og snerting ylli
sjúkleika og dauða heil'brigðs fólks,
heldur gat þag sýkt menn, ef þeir
handléku fatnað eða annað, sem
sjúklingur hafði komið við. Það, sem
ég ætla nú að segja, lætur ótrúlega
í eyrum, og ég myndi ekki drepa á
það, ef ég hefði ekki sjálfur séð það,
jafnvel þótt ég hefði fyrir því hinar
beztu heimildir. Það var sem sé ekki
aðeins að sjúkdómurinn bærist frá
manni til manns, heldur sýktust líka
aðrar lifandi verur og dóu jafnvel af
því ag koma við föggur sjúklinganna.
Td dæmis sá ég það sjálfur, að tvö
svín, sem voru að róta með tönnum og
trýni í lörfum, er fleygt hafði verið
út á götuna frá dauðum pestarflæk-
ingi, ultu dauð ofan á leppana með
vlðlíka krampaflogum og þau hefðu
komizt í eitur.
Af þessum og öðrum enn þá skelfi-
legri atvikum. kviknuðu margs konar
hroðalegar hugmyndir meðal þeirra,
sem lifðu, og nál'ega allar stuðluðu
þær að því, að sjúklingar voru misk-
unnarlaust skildir eftir hjálparvana,
því að fólk hélt, að það gæti þá frem-
ur bjargað sjálfu sér. Sumir héldu,
ag hófsamlegt líferni, fjarri öllum
munaði, gæti firrt þá ógæfunni. Þeir
drógu þess vegna saman í hópa, lok-
uðu sig þar inni, er enginn var sjúkur
fyrir, og höfðu ekki samneyti við
annað fólk. Þar l.ifðu þeir við skor-
inn skammt og forðuðust allar nautn-
ir, töluðu ekki við neinn þann, er gat
sýkt þá, en reyndu að stytta sér stund
irnar við hljóðfæraslátt eða aðra
skemmtan. Aðrir fullyrtu aftur á
móti, að tryggasta vörnin gegn sótt-
inni væru söngur og skálaglamm og
nautnalíf, kryddað hæðnishlátrum og
spéi um allt, sem gerðist. Þessir menn
fl'ökkuðu dag og nótt úr einni kránni
í aðra og drukku þindarlaust, helzt
þó í húsum annarra, þar sem eitt-
hvað það gerðist, er dró þá að sér.
Þetta var þeim mun auðveldara, að
flestir höfðu gefig upp alla von um
að komast lífs af úr rauninni og létu
sig því einu gilda, hvað varð um eig-
Up þeirra. Flest hús urðu því sem sam
eign fólks og voru notuð jafnt af ó-
kunnugum sem heimafólki.
Ofan á allar þessar hörmungar
bættist, að virð'ing fyrir lögum guð'3
og manna var rokin út í veður og vind,
því að þeir, sem áttu að gæta laganna,
voru dauðir, sjúkir eða sviptir starfs-
liði sínu, svo að þeir gátu ekki rækt
embætti sín. Hver og einn gat gert
það, sem honum sjálfum sýndist.
Enn var hinn þriðji hópur manna,
til viðbótar þeim tveimur, sem nefnd-
ir hafa verið. Þeir völdu meðalveg-
inn, drógu ekki við sig mat eins og
hinir fyrstnefndu og gættu meira
hófs um drykk og nautnir en hinir
síðarnefndu. Þeir nutu lífsgæðanna
án óhófs og fóru ferða sinna með
blóm og ilmandi jurtir og krydd, sem
þeir báru í sífellu upp að nefi sér,
því að þeir töldu þefinn styrkja heil-
ann. Andrúmsloftið var alls staðar
þrungig náþef, pestardaun og lykt af
lyfjum.
Loks voru svo þeir, sem ætluðu í
miskunnarleysi sínu, að ekkert betra
ráð væri til gegn pestinni en flýja
hana. Af þessari ástæðu fór burt
margt karla og kvenna, sem ekki
skeyttu um neitt nema sitt eigið líf
— hvorki bæ sinn né hús, eignir né
ættingja — rétt eins og réttlát reiði
guðs gæti ekki fylgt þeim á annan
stað, heldur sæktist einungis eftir því
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
797