Tíminn Sunnudagsblað - 27.10.1963, Blaðsíða 19

möðru, svo og frjókorna af súruætt,
hundasúru og túnsúru, þótt hvor
tveggja hafi vaxið hér fyrir landnám.
Af illgresi, sem hefur líklega bor-
izt hingað til lands með manninum
þegar á landnámsöld, í moði, með
korni, fræi eða með öðrum farangri,
má nefna veg- og haugarfa af hjarta-
grasætt, og hlaðarfa (blöðkujurtir af
súruætt), enda ber allmikið á frjó-
kornum jurta af þessum ættum eftir
landnám. Af öðru iUgresi, sem lítið
eða ekki gætir í frjólínuritunum, en
borizt hefur hingað snemma, mætti
nefna hjartaarfa, skurfu og netlu.
Eitt frjókora af njóla fannst í Skál-
holti frá 18. öld, en líkiega hefur
njólinn þó verið kominn hingað fyrr.
Frjókorna af sóleyjarætt gætir alla
jafna meir fyrir landnám en eftir,
enda mun brenaisóley hafa þrifizt
vel í skjóli birkiskóganna. í sumum
frjólínuritum er þessu þó nokkuð á
annan veg farið, svo sem að Berg-
þórshvoli, þar sem sóleyjarfrjó nema
á sögulegum tíma 20—30% allra frjó-
korna.
Frjókorna af garðabrúðu gætir
víða eftir landnámið, þótt í smáum
stíl sé. Hvort þessi blómprúða jurt
hafi borizt hingað af tilviljun líkt og
sumt af illgresinu eða verið ræktuð til
skrauts af „fornkonum*', er erfitt að
fullyrða. Vel má það vera, að sama
gildi um íslenzku rósirnar, glitrós og
þyrnirós, sem vaxa nú villtar á ör-
fáum slöðum.
Gott dæmi um ræktunarviðleitni á
fyrstu öldum íslandsbyggðar er þekkt
frá Noregi. Samkvæmt frjórannsókn-
um norska grasafræðingsins Knud
Fægri má ætla, að beykiskógurinn
við Alversund við sunnanverðan
Lygrufjörð á Norður-Hörðalandi,
norðan Björgvinjan, hafi verið gróð-
ursettur á síðari hluta 9. eða á 10. öld.
Beykiskógurinn við Alversund er
stærsti beykilundur í Vestur-Noregi.
Aðrir beyki- og grenilundir vestan-
fjalls eru gróðursettir á sfðari öld-
um. Greni og beyki komust aldrei af
eigin rammleik fyrir Líðandines til
Vestur-Noregs. Beykiskógurinn er um
3 km. fyrir utan Seim, Sæheim, en
þar var eitt af búum Haralds kon-
ungs hárfagra. Þess er getið í Heims-
kringlu, að Haraldur hafi setið í Sæ-
heimi, er Hákon hinn góði fæddist
á hellunni, sem hann lézt á síðar (Há-
konarhellu). Hákon var heygður að
Sæheimi. Haraldur hárfagri var upp-
runninn frá Vestfold við Víkina,
mesta beykiskógasvæði Noregs. Knud
Fægri telur, að Haraldur eða niðjar
hans eða hirðmenn hafi flutt með sér
beyki úr heimkynnunum og gróður-
sett við Sæheim til skrauts eða nytja.
Hérlendis þekkjast engin dæmi skóg-
ræktartilrauna að fornu.
Frjórannsóknir og saga.
Hér að framan hafa verið gerð
nokkur skil þeirri sögu, sem frjó-
regnið hefur skráð í íslenzkar mó-
mýrar öldum og árþúsundum saman.
Einkum hefur verið stuðzt við frjó-
línurit frá Skálholti og lúr Borgar-
mýri við Reykjavík. Skal nú reynt
að tengja þessa náttúrufræðilegu sögu
hinni almennu sögu þessara tveggja
staða.
Öskulagið G eða VII a og þ er látið
ráða mörkum landnámsins í frjólínu
ritunum), en það er myndað við gos
á Torfajökulssvæðinu. Rannsóknir
Sigurðar Þórarinssonar (1944) sýndu,
að öskulagið lá undir rústum eyðibýl-
anna í Þjórsárdal, sem fóru í eyði við
Heklugosið 1104. Frjórannsóknir Sig-
urðar leiddu í Ijós, að lagið Iá rétt
neðan við gróðurfarsbreytingar land-
námsins. Sigurður ályktaði, að ösku-
lagið hefði fallið, áður en byggð hófst
í Þjórsárdal, liklega fyrir landnám.
Að sömu niðurstöðu komst ég einnig
(Þorleifur Einarsson 1961), en síðar
hafa verið gerðar nákvæmar frjórann-
sóknir á þrem stöðum á dreifingar-
svæði öskulagsins G, um suðvestan-
vert landið. Þær benda til þess, að
gróðursfarsbreyting landnámsins ger-
ist á tveim stöðum, í Gufunesi og
Borgarmýri, strax ofan lagsins, en á
einum stað, í Skálholti, er farið að
örla á áhrifum landnámsins undir
öskulaginu G. Af þessu mætti álykta,
að Skálholt hafi byggzt fyrr en Þjórs-
árdalur, Gufunes eða bærinn við Borg-
armýri, og einnig að öskulagið G hafi
fallið eftir að land tók að byggjast.
Landnáma segir, að er Ketilbjörn
gamli kom út til íslands, var landið
víða byggt við sjó. Ketilbjörn bjó að
Mosfelli og nam Grímsnes frá Ilösk-
uldslæk, hjá Stóruborg, og Laugardal
allan og Biskupstungu upp til Stakks-
ár, þ.e. tunguna milli Brúarár og
Tungufljóts allt til Neðradals.
Teitur hét sonur Ketilbjarnar
gamla. Elzta heimildin, Hungurvaka
Biskupasögur, Khh. 1858) segir, að
hann var sá gæfumaður, að hann
byggði þann bæ fyrstur, er í Skála-
holti heitir. Landnáma og yngri heim-
ildir telja, að Teitur hafi búið í Ilöfða
(um 960). Kristnisaga, sem er ung
heimild, telur Gizur hvíta son Teits,
búa í Höfða, áður en hann gerði bæ
í Skálaholti og færði þangað bú sitt.
Sonur Gizurar og þriðju konu hans,
Þórdísar, systur Skafta lögsögu-
manns Þóroddssonar á Hjallá í Ölf-
usi, var ísleifur, síðar biskup, fæddur
,um 1006. Gera má ráð fyrir, að Gizur
hviti hafi verið á sextugsaldri, er ís-
leifur fæddist, og hann sé því fæddur
um -miðja 10. öld. Ketilbjörn gamli
kom víst seint út. Teitur var elztur
barna hans, líklega fæddur 900—915.
Sbr. Páll Lýðsson: Upphaf Mosfell-
ingagoðorðs, Saga III, 321—27 (1961).
Eins og áður segir, benda niður-
Blégreslsfrjó, sem varSvtltzt hefur f jörðu i mörg hundruð ir.
T t M t N N — SUNNUDAGSBLAÐ
907