Tíminn Sunnudagsblað - 26.01.1964, Síða 14

á Örlygsstöðum, og Gissur Þorvalds-
son og Kolbeinn ungi taka undir sig
ríki Sturlunga allt nema á Vesturlandi.
Snorri, Órækja, sonur hans, og Þor-
leifuv dveljast í Niðarósi veturinn 1233
—1239 hjá Skúla jarli, sem konungur
hafði þá gefið hertoganafn. Þá um
haustið spyr konungur þau tíðindi
af íslandi, að fallnir séu erindrekar
hans. Sturla og Sighvatur. Um vetur-
inn sendir hann Skúla þau skilaboð, að
þeir íslendingar, er með honum dvelj-
ist, fari ekld út. Skúli veitir þeim
útfararleyfi eigi að síður, enda hafði
hann þá hafið undirróður gegn kon-
ungi og var tekinn að undirbúa upp-
reisn gegn honum. Er konungur frétt-
ir þ?ð, bannar hann þeim að fara.
Dr. Jón Jóhannesson segir um það
bann i íslendingasögu sinni: ..sendi
hann bréf t.il Niðaróss og bannaði
þeim að fara Til þess hafði hann rétt
um Snorra. sem var honum hand-
genginn, og líklegt er, að sama máli
hafi gegnt um hina, þótt þess sé
hvergi getið. En þeir Snorn fóru eigi
að síður með leyfi hertoga
Er til íslands kemur, sezt Þorleifur
þegar að Görðum og tekur við goðorði
sínu. En þremur árum síðar kemur út
Þórður kakali Sighvatsson, hirðmaður
konungs, og kemst skjótt til valda
norðanlands og vestan. Virðist hafa
tektzt allsæmileg vinátta með honum
og Þorleifi í Görðum, þó að Þorleifur
hefði verið lítill vinur sturlu, bróður
hans. Arið 1246 heldur Þórður kakali
utan, en kemur til íslands aftur að
rúmu árl liðnu, og tók hann þá „riki
I>orIeifs í Görðum undir sig af konungs
valdi, af því að Þorleifur hafði farið
út í banni konungs 1239,“ segir í fs-
lendinga sögu dr. Jóns Jóhannessonar.
Og dr. Jón Jóhannesson segir enn
fremur: „Var riki Þorleifs því fyrsta
eignin, sem konungur náði undir sig
að nafninu til hér á landi, svo að víst
sé.‘‘ Slík urðu örlög þeirrar helftar
Lundarmannagoðorðs, sem Þórður
prestur f Görðum hélt eftir, er hann
gaf Snorra, frænda sínum, hlut i riki
sínu. AB vísu biðu íslands alls sömu
örlög, en þó var það ekki fyrr en 17
árum síðar, að öll goðorð á fslandi
höfðu játazt undir yfirráð þess sama
kóngs, Hákonar gamla Hákonarsonar.
Þorleifur Þórðarson í Görðum lifði
ekki þá tíð,, að landið allt lyti hans
herra, Hákoni gamla. Hann lézt árið
1257. Aldrei fór hapn utan, eftir heim-
för sína í banni konungs 1239, og þó
boðaðl konungur hann á sinn fund
oftar en einu sinni. En saga hans og
ríkis hans, fyrstu eignar Noregskon-
ungs á íslandi, er þó eins og smækk-
uð örlagasaga þjóðar hans á þessum
tíma. Hann hefur gerzt handgenginn
erlendum þjóðhöfðingja, hann er
einn f þeim flokkinum, sem dr. Jón
Jóhannesson nefnir „hirð Hákonar
gamla á fslandi", drottinhollusta hans
er hollusta og hlýðni við erlendan
kóng, en ekki við land og þjóð. Og
þótt af ýmsum viðbrögðum hans, eink-
um í skiptum við Þorgils skarða, megi
ráða, að honum hafi verið konungs-
hollustan óljúf, skortir hann skapfestu
og styrk til að rísa eindregið gegn
valdakröfum konungs. Svo var þeim
mörgum farið á þeirri öld.
Löngum mun hafa verið prestsetur í
Görðum, og hefur margur öndvegis-
klerkurinn þjónað Garðaprestakalli.
Paðir Böðvars i Görðum, sem áður
hefur verið sagt frá, Þórður Skúlason,
er þar prestur á öndverðri 12. öld.
Hafa afkomendur hans, mann fram
af manni, búið l Görðum hátt á aðra
öld, en Þórður prestur var langafi
Þorleifs þess, er ég hef mest um rætt
í spjalli þessu.
Annars skortir mjö.g heimildir um
Garðapresta fyrir siðaskipti. Ýmislegt
bendir þó til, að þá þegar hafi presta-
kallið verið talið eftirsóknarvert. Vitað
er, að einn Garðaprestur 1 kaþólsku
sat ekki í Görðum, heldur í Heynesi,
sem er gamall kirkju- og þingstaður
skammt fyrir innan Garða. Var það
Halldór Loftsson, prófastur, höfðingi
mikill og auðmaður, eyfirzkur að ætt
og fyrr ráðsmaður Hóiastóls. Halldór
er uppi á ofanverðri 14. öld, og benda
ýmsar líkur til, að hann hafi látizt í
svartadauða 1402.
Eftir siðaskipti sátu prestar 1 Görðum
til 1886, að undanskildum séra Hann-
esi Stephensen, sem þjónaði Garða-
prestakalli 1825 til 1856 og sat á Ytra-
Hólmi. Brauðið virðist hafa verið eft-
irsótt, og sitja þrir biskupsbræður í
Görðum með alllöngu millibili þó: Jón
Einarsson yngri, bróðir Gizurar bisk-
ups Einarssonar, 1559 til 1569, Jón
Jónsson, bróðir Steins Hólabiskups,
1684 til 1718. og loks Ólafur Brynjólfs-
son, bróðir Halldórs Hólabiskups
Brynjólfssonar, 1745 til 1782. Gjöf frá
þeim síðastnefnda og konu hans, Guð-
rúnu Gisladóttur, eru altarisstjakar
tveir, sem á er grafið fangamark þeirra
hjóna og ártalið 1749, varðveittir
í byggðasafninu í Görðum og standa
á altari síðustu kirkjunnar, sem þar
stóð.
Yfirleitt virðist Garðaprestum hafa
búnazt vel, jafnvel á hinum erfiðustu
tímum. Þó er þar undantekning frá
reglu: Eyjólfur Arnþórsson, sem prest-
ur er í Görðum 1598 til 1628 eða 1630,
fer þaðan, að því er virðist, örsnauður
maður. 16. maí 1630 skipar Oddur bisk-
up Einarsson hann á framfæri staðanna
vegna „elli, veikleika og fátæktar".
Deyr séra Eyjólfur í Skálholti 1635
og hefur verið prestur í Görðum í
38 ár að minnsta kosti.
Nú eru bráðum tvær aldir síðan
systkin tvö vöppuðu um bæjarhólinn
í Görðum á fiferum sumarkvöldum sem
þessu. Annað þeirra systkina átti eftir
að ala við brjóst sitt eitt öndvegis-
skáld 19. aldar á íslandi. Það var hús-
freyjan á Bessastöðum, Ingibjörg Jóns-
dóttir . Grímssonar, prests í Görðum.
Má vera, að henni hafi í elli, er Grímur
sonur hennar, var hvað mestur von-
arpeningur í augum ráðsettra manna á
íslandi, verið tíðlitið yfir sundin til
Akrafjalls, þar sem æskuvor hennar
hafði liðið í skugga móðuharðindanna.
Ef til vill hafa Akrafjall og Skarðs-
heiði verið tákn drauma og vona gömlu
konunnar á Bessastöðum, draumanna
um frama sonarins, sem margir álitu,
að fengi vart fótað sig á hálum braut-
um Hafnar og yrði aldrei brot úr
manni Og víst hafa draumar húsfreyj-
unnar gömlu á Bessastöðum rætzt.
Um það bil þrem áratugum eftir að
þau systkinin, Ingibjörg og Grímur
Jónsson, síðar amtmaður, leika bernsku
leiki sína í Görðum, slitur þar barns-
skónum sá maður, er síðar átti eftir
að -verða einn af feðrum íslenzkrar
blaðaútgáfu og einn ákveðnasti stuðn-
ingsmaður Jóns Sigurðssonar, Svein-
björn Hallgrímsson, síðar stofnandi
Blýantsteikning af Teigakoti — síðasta torfbænum á Skipaskaga. Hann var
riflnn 1943. Meðal síðustu íbúanna í þessum bæ — eða jafnvel síðastlr allra —
voru þau Einar Sigurðsson, góður hagyrðingur, og Rósa Ólafsdóttir, kona hans.
86
TfHlNN - SUNNUDAGSBLAB