Tíminn Sunnudagsblað - 25.04.1965, Blaðsíða 2

Garður í Aðaldal — bær Matthildar Halldórsdóttur.
Að höndla litbrigði náttúrunnar
Úr Aðaldalshrauni
tilStokkhóimsvatna
„Sá, sem elskar liti, getur hvar-
vetna í náttúrunni fundið gleði og
hugsvölun.“ Svo komst húsfreyja
norður í Þingeyjarsýslu að orði fyrir
mörgum árum: „Hver árstíð hefur
sína sérstöku fegurð að bjóða og
hver staður, hversu hrjóstrugur og
óviðfelldinn sem hann kann að virð-
ast í fljótu bragði. Jafnvel leirflög
og sandskriður hafa sína litafegurð.
Urðir og klettar eiga máske einnig
^itthvað fallegt í fórum sínum, ef
vel er að leitað. Þar finnast fagur-
lega litar skófir og mosajafninn mjúk
ur sem flos og að sama skapi lit-
mjúkur.“
Þessi kona gat gilt úr flokki talað
um liti — kunnáttusamasta kona
samtíðar sinnar um jurtalitun: Matt-
hildur Halldórsdóttir í Garði í Aðal-
dal, alin upp við litadýrð Mývatns-
sveitar.
Vissulega hafa íslendingar lengi
kunnað að nota jurtir til þess að
lita band og flíkur, en glögg og ná-
kvæm þekking á því hefur sjálfsagt
sjaldnast verið almenningi tilkvæm.
Og þegar litarefni tóku að fást í
búðum við tiltölulega vægu verði,
dvínaði óðum sá siður að nota jurtir
til litunar. En fyrst keyrði um þver-
bak, .þegar tóvinna lagðist að mestu
niður og heimaunnar flíkur gerðust
næsta fáséðar.
Matthildur hefur sjálf sagt, að sig
hafi snemma langað til þess að
höndla hina fögru liti náttúrunnar
og flytja þá inn í híbýli sín. Hug-
ur hennar stóð til þess að verða
málari, en slíkri þrá var ungri stúlku
næsta torvelt að fullnægja á þeim
árum, er hún var að alast upp. En
þegar hún tók ung að árum að fást
við útsaum, þótti henni oft sem
hana vantaði þá liti, er hafa þurfti.
Móðir hennar fékkst nokkuð við
júrtalitun, helzt úr birkiberki, mosa
og sortulyngi. Og sú stur.d rann upp,
að Matthildur komst að raun um,
að fleiri jurtir mátti nota til litun-
ar og ná hinum fjölbreytilegustu og
æskilegustu litbrigðum, mildum og
mjúkum.
Það mun hafa verið í kringum
1915 að hún tók að safna jurtum
til muna í þessu skyni. Og þá hófst
langvinnt tilraunastarf, tafsamt og
torsótt við lök starfsskilyrði. En
smám saman lærði hún, hvaða jurta
skyldi aflað og hversu með skyldi
fara. Æskudraumur hennar rætti:t
Hún gat handsamað litskrúð náttúr-
unnar og borið það inn til sín og
annarra. Þótt henni- auðnaðist ekki
að gerast málari, tileinkaði hún sér
aðra kunnáttu og kannski fágætari
og varð þar fremst íslendinga, er
henni voru samtíða.
Það var hljótt um þetta sérkenni-
lega starf sveitakonunnar þingeysku
fyrstu árin. Sjálf hefur hún líka sagt,
að sér hafi verið þetta eins konar
leikur framan af. En þar kom, að
hún hafði náð tökum á viðfangsefn-
inu, og á almennri heimilisiðnaðar-
sýningu, sem haldin var árið 1921,
beindist athygli margra að bandi,
sem spunnið var á heimili hennar
og litað með jurtum, sem uxu 1
landareign hennar.
Þegar fram liðu stundir, varð Matt-
hildur þjóðkunn af jurtalitun sinni,
enda færðist hún í aukana, lét gera
sér sérstakan litunarklefa og tók að
efna til jurtalitunarnámskeiða, þar
sem allmargar stúlkur kynntust
vinnubrögðum hennar. Loks samdi
hún dálitla kennslubók þeim til stuðn
ings, sem vildu hagnýta sér reynslu
hennar í þessu efni.
Nú kann einhver að spyrja, hvort
jurtalitun sé ekki með öllu úrelt
starfsaðferð, er heyri fortiðinni til,
þar sem völ sé á nægum litarefn-
um, sem búin eru til í verksmiðjum.
Vissulega er völ margvíslegra, góðra
litarefna. Þó er það svo, að tæpast
verður náð jafnfögrum blæbrigðum,
og sjálfsagt er kunnátta við jurta-
litun og meðferð annarra náttúrlegra
lita ein af forsendum þess,
að hér dafni listiðnaður, sem byggist
á notkun bands. Svo er það í ná-
grannalöndum okkar, þar sem list-
vefnaður er stundaður, að jafnhliða
er lögð mikil áherzla á notkun nátt-
úrlegra lita. Listvefarar hafa sam-
vinnu við litara, sem láta þeim í
té þá liti, sem að er keppt. Þar
í löndum eru einnig menn, sem al-
kunnir eru sökum leikni sinnar við
jurtalitun, rétt eins og Matthildur í
Garði varð kunn hér á landi.
Henni er engin hneisa gerð, þótt
í framhaldi af því, senr hér hefur
verið sagt, sé vikið að sænskum lit-
ara, Gunnari Beck, og þó að hon-
um hafi verið falið að lita band í
hin dýrustu listaverk, svo sem mynd-
klæði og .glitvefi, sem skreyta eiga
sænsk ráðhús, þá má hann líka senni-
lega vel við una að vera nefndur
í sömu andránni og þessi dóttir Mý-
vatnssveitar, sem þreifaði sig áfram
af sjálfsdáðum til mikillar kunnáttu.
Matthildur stundaði litunarstarf
sitt við jaðar Aðaldalshrauns, ekki
víðs fjarri Skjálfandafljóti — Gunn-
ar Beck hefur aðsetur sitt á sefi
grónum bökkum Magelungsvatns í
Stokkhólmi. Rjúpan í hrauninu og
endurnar í kjarri vöxnu nágrenni
þingeysku ánna hafa sennilega verið
fuglar Matthildar, en á vatni Gunn-
ars Becks synda tamdir svanir. Hann
hefur koparpotta sína undir berum
himni á vatnsbakkanum á sumrin.
Hann sýður gulbrúna liti úr möðru-
rótum, brúna liti úr skófum, gráa,
græna og gulgræna liti úr lyngi.
Sumt, sem hann notar, er komið úr
fjarlægum álfum: Skarlatslús frá
Mexíkó — það er blaðlús, sem lifir
á sumum tegundum kaktusa —.
indigó frá Jövu. Og álún og vín-
stein, járnvítríól og kopar-
vítriól notar hann til undir-
búnings. í koparpottunum hans
hnappast saman allur blámi Ind-
landshafs og gullið glit sólar í nor-
rænu landi.
338
T í M I N N - SUNNUDAGSBLAÐ