Tíminn Sunnudagsblað - 08.08.1965, Side 19
FrumstæS endurvarpsvél.
„SVARTI GALDUR“
í.
Grundvöllurinn að þróun kvik-
mynda síðari tíma lögðu þrír menn,
Aristóteles, sem var upphafsmaður
Ijósfræðinnar, Arkímedes, sem gerði
fyrsta linsu- og speglakerfið, og
Arabinn Alhazenasar, sem gerði at-
huganir á mannsauganu. Þetta voru
brautryðjenda verk. En það liðu þús-
und ár, þangað til kvikmyndirnar
komu fram.
Um 1646 hóf jesúítapresturinn,
Athanías Kirclier, einn af fremstu
vísindamönnum síns tíma, skugga-
myndatilraunir í Róm. Hann hélt
áfram tilraunum sínum, þrátt fyrir
ákærur um töfra og svarta galdur
og lauk við fyrstu skuggamyndavél-
ina árið 1671. Um það leyti heimsótti
hann danskur stærðfræðingur, Tóm-
as Valgesteen. Lítið er vitað um
hann nú, en hann var þekktur mað-
ur á sinum tíma. Valgesteen gerði
aðra skuggamyndavél, sem sýndi-
myndir, sem hvorki misstu uppruna-
lega liti né form. En Valgesteen
leyfði jesúítaprestinum ekki að sjá,
hvernig tæki hans starfaði. Kircher
er eignaður heiðurinn af því að hafa
fundið upp „latema magica" eða
töfralampann, en ýmsir hafa viljað
leiðrétta það og eigna frekar Val-
gesteen heiðurinn. Kirher viður-
kennir sjálfur óbeinlínis í riti sínu,
að Valgesteen sé upphafsmaðurinn.
Hann segir, — Valgesteen hefur
fundið upp aðferð til varpa mynd-
um, sem halda litum sínum, betra
afbrigði af töfralampanum, sem ég
hef lýst. Síðar í sama verki er mót-
sögn hjá honum, þar sem hann seg-
ir, — Lampi Valgesteens er á engan
hátt frábrugðinn mínum. Hvað sem
öðru iíður, er slæmur galli á skugga-
myndavél Kirchers. Myndinni var
komið fyrir framan við ljósgjafann
en ekki milli ljósgjafa og linsu, og
þar af leiðandi kom aðeins fram dauf
skuggamynd á veggnum fyrir fram-
an tækið.
Valgesteen var líka sá fyrsti, sem
gerði notkun ijós- og skuggalistar-
innar almenna.
Á síðustu áratugum sautjándu ald-
ar var tortryggni kirkjunnar á .vís-
indum óðum að minnka. Þá var hægt
að gera tilraunir með linsur og spegla
án þess að eiga á hættu ákæru fyrir
?aldra. Valgesteen seldi tæki sín í
talíu og Frakklandi, og brátt var
farið að búa til svipaðar skugga-
myndavélar um alla Evrópu. í fyrstu
voru þau eingöngu notuð til skemmt-
unar. Efni myndanna var svipað og
í ve'njulegum skemmtimyndum nú á
dögum, grín, hræðsla, trú og hryll-
ingur. Menn höfðu ærið að starfa við
að endurbæta tæknilega hlið tækis-
ins og því lítinn tíma til að finna
nýjar leiðir í notkun þess.
Annar jesúítaprestur Jóhann
Zahn sá þó árið 1685, að aðferðin
hlyti að vera hagkvæm til kennslu,
og hann gerði fyrstu skuggamynda-
vélina sem notuð var í uppeldisleg-
um tilgangi. Töfralampi Zahns var
algengasta skuggamyndavélin allt til
loka nitjándu aldar.
Margir aðrir gáfaðir og hugmynda-
ríkir menn áttu þátt i uppfinning-
um og hugmyndum, sem að lokum
urðu að kvikmynd. Mikilvægastar
þessara uppfinninga voru hreyfan-
Framhald á bls. 717.
I I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
715