Tíminn Sunnudagsblað - 12.12.1965, Blaðsíða 13

Þjóðverjinn Konráð Lórenz komst að raun um, að ungarnir eltu matarfötuna. Hann fuliyrti, að fyrstu kynni
dýrs af umhverfi og samfélagi hefðu varanleg áhrlf á hegðun þess.
athygli, að andarungar og kjúklingar,
sem venjulega elta móður sina eða
fóstru, fóru að fylgja honum sjálfum
eftir annað veifið. Stundum var þó
sem það væri ekki Lórenz sjálfur,
sem þeir eltu, heldur fóðurfatan.
Þetta var ekki tilviljun. Það var
ekki heldur af því sprottið, að þá
langaði í mat, því að þeir bröltu
jafnt yfir stokka og steina á eftir
manninum og fötunni, hvort sem
þeir voru svangir eða ekki: Þeir eltu
manninn og fötuna af sömu hvöt og
aðrir ungar eltu móðurina. Lórenz
komst að raun um, að þetta gerð-
ist því aðeins, að þeir hefðu komizt
í kynni við fötuna á vissu aldurs-
skeiði. Hann fullyrti líka, að hin
fyrstu kynni dýrs af umhverfi og
samfélagi, hefðu varanleg áhrif á
hátterni þess síðar, einnig kynhneigð
þess.
Síðastiiðin tíu til fimmtán ár hafa
margir vísindamenn rannsakað þetta
fyrirbæri. Svíinn Eiríkur Fabricius
hefur meðal annars komizt að raun
um, hvaða aldursskeið er viðsjárvert
ýmsum andategundum og iýst því
rækilega, hvernig mótunin á sér stað.
Bandaríkjamaðurinn Eckhard Hess
notaði gerviönd við slíkar rannsókn-
ir. Honum tókst bezt að laða unga
að henni, ef hún gat gefið frá sér
gagghljóð, og væri móðuröndinni stí-
að frá unga á hinu viðsjárverða
skeiði, tók hann gerviöndina fram
yfir hana. Þess er vert að gæta, að
ungarnir fengu enga umbun fyrir að
fylgja gerviöndinni, hvorki mat né
vatn né neitt annað. Þótt veikum
rafstraumi væri beint að ungunum,
er þeir eltu gerviöndina, varð það
til þess eins, að þeir sóttu enn meira
á að komast til hennar. Eins fór, ef
gerviöndin var iátin hrekja ungana
frá sér. Svo virtist sem ungi leitaði
þeim mun ákafar á náðir þess hlutar,
sem hann hafði laðazt að, sem ró
hans var meira raskað.
Mjög örðugt reyndist að ummóta
ungana, þegar þeir eltust. Þeir voru
hræddir við hluti, sem þeir voru ekki
vanir, og Hess komast að þeirri nið-
urstöðu, að þegar hræðslan fór að
fara af þeim, væri liðinn sá tími, er
þeir gætu orðið fyrir mótun. En það,
sem þeir höfðu þegar tileinkað sér
með þessum hætti, fylgdi þeim upp
frá því.
Hvað er svo sem gerist, þegar dýr
mótast með þessum hætti? Vísinda-
mennina austan Atlantshafs og vest-
an greindi mjög á um þetta í önd-
verðu. Evrópskur dýrafræðingur leit
svo á, að blundandi eðlishneigð í
fuglinum hefði losnað úr læðingi við
hvata, sem var náttúrlegur eða því
sem næst. í þessu tilviki átt því fat-
an í höndum Lórenz að hafa orðið
eins konar þjófalykill að eðli ung-
anna og leitt til þess, að hneigð
þeirra til þess að elta beindist að
röngum aðila. Nú er Lórenz sjálfur,
sem og flestir aðrir, horfinn frá þess
ari skýringu og lítur á slíka mótun
sem sérstakan þátt tileinkunar, sem
getur átt sér stað, þegar taugakerfíð
hefur náð vissum þroska, en styðst
þó við erfðageranda.
Mótunin er frábrugðin öðru áunnu
atferli að því leyti, að hún gerist
einungis á ákveðnu skeiði í lífi ein-
staklingsins og verður torveldlega
burtu numin. Hún gerist auðveldlega,
en fyrnist seint.
Fyrir daga Konráðs Lórenz höfðu
dýrafræðingar veitt því eftirtekt, að
ungar, sem aldir voru upp meðal
manna, virtust mjög háðir þeim, er
þeir eltust. Kynhvöt þeirra virtist
jafnvel beinast að mönnum. Þeir
sóttu til dæmis að hönd þess, sem
gaf þeim mat, með greinilegum kyn-
mökunarhreyfingum, og meðal kari-
fugla af dúfnakyni getur jafnvel sáð-
lát fylgt þessum hreyfingum.
Þetta fyrirbæri kemur ekki ein-
vörðungu í ljós, þegar menn ala
fugla svo að segja við brjóst sér.
Hið sama kemur fram, þegar ungar
eru teknir frá einni dúfnategund og
látnir til uppeldis í hreiður annarra
dúfna. Þegar þessir fuglar verða kyn
þroska, velja þeir sér maka meðal
þeirrar dúfnategundar sem þeií
vöndust í uppvexti.
Það hefur ennfremur komið á dag-
inn, að það eru ekki fuglar einir,
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
1141