Tíminn Sunnudagsblað - 12.12.1965, Blaðsíða 16

Apinn er búinn góðri greind. En apar, sem alast upp í einveru, verða aldrei ann-
að en vanmetaskepnur, hræddar, ráðvilltar og vansælar. Ungviði, sem vex þannig
upp brenglast f öllum háttum sínum.
félaga skipti ekki minna máli en
samband móður og barns.
VIII.
Snúum okkur svo aftur að vits-
munum dýra og þó einkum takmörk-
unum þeim, sem vitsmunaþroska
þeirra sýnast settar.
Fimmtíu ár eru liðin síðan Köhler
prófaði simpansa sína, og eins og
ráða má af því, sem þegar hefur ver-
ið sagt, hefur verið gerður sægur til-
rauna, sem veitt hafa ýmiss konar
vitneskju um hugsanagetu dýra. Ein-
stakra tilrauna er vart þörf að geta,
frekar en búið er, því að niðurstöð-
ur Köhlers eru enn taldar góðar og
gildar. Hanu galt eindregið jáyrði
við því, að simpansar gætu hugsað.
en dró einnig mjög fram, hve miklu
þrengra svið þeim væri markað en
mönnum. Heimur apanna er lítill, þá
skortir tímaskyn og veröld þeirra er
ekki annað en umhverfi þeirra og
líðandi stund. Þeir eiga sér enga
brú inn í fortíð og enga sýn inn
í framtíðina.
Veröld mannsins er miklu stærri
og margbreytilegri. Hann getur látið
hugann og ímyndunaraflið bera sig
inn í fortíðina, og hann getur
skyggnzt inn í framtíðina, búið i
haginn fyrir sig og lagt á ráð, hvort
heldur það er nú islenzk eða norsk
húsmóðir, sem rifjar upp, hvað hún
þarf að kaupa í búðunum að morgni,
eða rússneskir eða bandarískir vís-
indamenn, sem velta vöngum yfir
því, hvernig bezt sé að haga land-
töku á tunglinu. Þetta væri þeim
tæpast kleift án málsins. Það er mál-
ið, sem gerir þeim fært að hnýta
saman fortíð og nútíð og framtíð.
Það er ekki einungis, að menn .geta
gert hugsanir sínar skiljanlegar með
orðum og varðveitt þær frá kyni til
kyns, heldur er lausn vandamála und
ir því komin, að þgu sé unnt að skil-
greina með skýrum hugtökum. Það
hefur líka verið tæpt> á því áður,
að ef til vill sé það vönt-
un á máli, sem olli því, að simpans-
arnir gátu ekki .leyst þrautirnar bet-
ur af höndum hjá Köhler.
J : i I /,. ■; -r-.. r, •... >
Mikið af hugsun ruanns er fólgið
í því, að hann tálar við sjálfan sig.
Sumir vísindamenn telja jafnvel hæp
ið að gera mikinn mun á hugsunum
og tali. Þeir , ganga þó. kannski of
langt. Við vitum að minnsta kosti
öll„ hve stundum getur verið erfitt
að orða hugsanir. Og rannsóknir á
hugarheimum dýra eru meðal ann-
ars gagnlegar fyrir þær sakir, að,
þær hafa bent til þess, að einfaldar
hugsanir geti átt sér stað án orða.
En er stætt á þeirri fullyrðingu,
að dýramál sé ekki til?
Áður en um það er fjallað, verð-
um við að greina á milli hæfileik-
ans til þess^ að skilja orð og geta
beitt máli. Á því leikur enginn vafi,
að hundar til dæmis skilja oft tals-
vert í máli manna og geta gert fjöl-
margt, sem sannar, að þeim er auð-
velt að tengja saman orð og athafn-
ir. En geta dýr gert sig skiljanleg
með einhverju því, sem jafnað verð-
ur við mál manna? Hundar geta auð-
veldlega látið ljós, að þeir vilji
komast út. Dýr og fuglar kalla á
unga sína, vara þá við hættum og
bjóða þeim til matar með ýmiss kon-
ar blæbrigðum raddarinnar. Apar
reka upp margvísleg hljóð, sem hvert
um sig hafa sína merkingu og tákna
hættu, gleði, reiði og margt annað.
Sálfræðingar hafa tekið að sér simp-
ansa og alið þá upp eins og þeir
væru börnin þeirra og lagt mikla og
linnulausa alúð við að kenna þeim
að tala. Með mikilli fyrirhöfn hefur
tekizt að kenna þeim að nota fáein
orð í réttu samhengi, svo sem
„mamma“ og „kopp.“
Eða páfagaukarnir? spyr kannski
einhver. Vissulega geta þeir ekki ein-
ungis sagt fá orð, heldur þulið lang-
ar setningar. En þeir geta ekki rað-
að orðum á annan veg en þeim hef-
ur verið kennt. Og hér erum við
komin að því, sem skilur á milli
máls manna og dýra. Hvorki hund-
urinn, sem klórar í hurðina og gelt-
ir, þegar hann vill komast út, né
apinn, sem varar við hættu eða jafn-
vel biður um kopp, getur raðað orð-
um né táknum á þann hátt, að úr
verði raunverulegt mál. Enginn vott-
ur táknmáls hefur fundizt hjá öpum.
Aldrei hefur neinn séð þá benda á
það, sem þeir girnast — þaðan af
síður, að api hafi fyrst bent á ein-
hvern hlut og síðan á annan apa
eða mann til merkis um ósk sína.
Að því er við bezt vitum, er það
maðurinn einn, sem getur raðað sam-
an fjölmörgum táknum eða orðum
á margvíslegan hátt, svo að úr verði
túlkun. „Milli hins hvellasta ástar-
kalls eða viðvörunarkalls dýrs og lít-
ilfjörlegasta orðs í munni manns er
heill dagur í sköpunarverkinu eða
kapítuli í þróunarsögunni, svo að
notað sé orðalag, sem nær er nú-
tímanum," hefur einn vísindamaður
sagt.
IX.
Ef til vill er samt varhugavert, að
fullyrða fyrirvaralaust, að engin dýra-
tegund eigi sér mál. Við komumst
ekki hjá því að víkja á ný að hvala-
kyninu, sérstaklega höfrungunum.
1144
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ