Tíminn Sunnudagsblað - 12.12.1965, Blaðsíða 17

Þeir hafa viðlíka stóran eða stærri
heila en menn, og er þess áður getið,
að heilafellingarnar í þeim eru miklu
fleiri. Að sumu leyti eru þeir betur
búnir skynfærum en menn. Við er-
um mjög háðir sjóninni, en heyrn-
in er höfrungunum mikilvægust. Þeir
gefa frá sér og heyra hlióð, sem eru
langt utan þess sviðs, að mannlegt
eyra fái greint þau Þessi hljóð nota
þeir sér til leiðsagnar niðri í sjón-
um, líkt og menn nota flókin sigl-
ingatæki. Það hefur einnig komið á
daginn, að þeir skiptast á hljóðum,
og hefur á síðustu árum komið upp
sú spurning, hvort þeir eigi sér ekki
það, sem kalla má mál, og geti talað
saman. En sé svo, þá eru þeir miklu
hraðmæltari en nokkur maður því
að Þeir geta skipzt á hljóðmerkjum
á fjórum til fimm sinnum á fjórum
sekúndum.
Við vitum náttúrlega ekki, hve full
komin tjáning þetta er, því að eng-
um hefur auðnazt að flokka þessi
hijóð að gagni og þaðan af síður að
ráða þau. Við getum þess vegna
ekki dæmt um það, hvort þeir kunna
að eiga sér hljóðkerfi, sem gera þeim
kleift að skiptast á einhverju því,
sem kalla mætti hugtök, eða hve flók-
in samtöl þeir geta átt sín á milli,
ef hljóð þeirra verða nefnd því nafni.
Það er því enn á huldu, hve gáfaðir
höfrungar og fleiri kyn hvala kunna
að vera, og við getum hvorki fullyrt
né fortekið, að þeir kunni að geta
talað að meira eða minna leyti. En
greindir eru þeir, og hafa sumir skip-
að þeim næst manninum í því efni.
Aðrir, sem varkárari eru, telja þá
fremur eiga heima mitt á milli apa
og hunds.
Það er langt síðan orð fór að ieika
á því, að litlir tannhvalir myndu gædd
ir mikilli greind. Meðal annars vakti
það undrun manna, hve annt þeir
létu sér um særð dýr úr sínum hópi.
Þetta hafði hver eftir öðrum, án þess
að í rauninni væri unnt að færa á
það nokkrar sönnur, sem hald væri
að. En þetta hefur breytzt í seinni
tíð. Koma þar ekki sízt við sögu hin
miklu sjódýrabúr á Mæamíströnd á
Flórídaskaga, þar sem margvíslegar
rannsóknir og tilraunir hafa farið
fram. Þetta sjódýrasafn var opnað
almenningi árið 1955, og það er einn
þátturinn í því að laða fólk þangað,
að ýmsum dýrum, svo sem höfrung-
um, eru kenndar margvíslegar listir.
Gildi þessa er þó ekki fólgið í því
einu, að það er stofnuninni tekju-
lund, heldur hafa vísindamennirnir
einnig komizt að raun, hvað hvert
dýr getur lært og hvað því er náttúr-
legt að læra.
Það er undravert, hvað unnt hef-
ur reynzt að kenna höfrungum. Nú
þarf greind ekki ævinlega að vera
í nákvæmlega réttu hlutfalli við
námshæfnina. En sumt af því, sem
Höfrungarnir f lagardýrasafninu á Flórída leika listir sínar fyrir áhorfendur.
höfrungarnir hafa lært, er þess eðl-
is, að ekkert dýr myndi geta það
nema það væri búið mikilli greind.
Og þeir hafa ekki einungis reynzt
mjög námfúsir, heldur getur jafnvel
stundum virzt sem þeir geti sér þess
til eða reyni að geta sér þess til,
hvað komi næst.
Höfrungar eru um tveggja metra
langir og hafast við í flokkum við
Fiórídaskaga, þar sem þeir veiða sér
fisk til matar. Þeir eru því rándýr að
öllu eðli og háttum. Nú er fullvaxið
kvendýr handsamað og sett í stórt
sjóbúr, sem dælt er í ferskum sjó í
sífellu. Fólk er stöðugt á ferli við
búrið, og það eru að sjálfsögðu stór-
felld umskipti, sem dýrið verður að
sætta sig við. Þegar óttinn fjarar út og
það stillist, verður það fljótt spakt
og mannelskt og venst nýju um-
hverfi og nýjum háttum á undra-
skömmum tíma. Innan fjögurra daga
er það farið að nærast, jafnvel þótt
það fái dauðan fisk í stað lifandi,
hlýðir hljóðmerki og kemur á þann
stað, þar sem því er látinn í té mat-
urinn. Á síöunda degi tekur það við
mat úr hendi manns. Sé lifandi fiski
sleppt, skynjar höfrungurinn það und
ir eins og grípur hann samstundis,
hvar sem hann er. Sé gutlað með
hendi, en fiskinum sleppt hljóðlega
annars staðar, lætur hann blekkjast.
Hljóðmerki voru gefin með þeim
hætti, að slá á járnstöng í vatninu,
og jafnskjótt kom höfrungurinn. Þá
fékk hann ævinlega mat. En synti
hann hjá, án þess að á hann væri
kallað, var honum ekki gefið. Síðan
var breytt til og fiski fleygt til hans,
þótt ekki hefði verið kallað á hann,
og jafnskjótt tók hann að gera sér
tíðari ferðir að þeim stað, þar sem
hann fékk mat sinn. Væri hann aftur
á móti svikinn um fisk að gefnu hljóð
merki, hafði hann slíkt merki að
engu í næsta skipti. Ekki stoðaði held
ur, þótt hljóðmerkið væri endurtekið
um leið og hann fór fram hjá, ef
hann fann ekki fisk sinn á réttum
stað. Hann skeytti því ekki. Höfrung-
urinn lét ekki ginna sig tvisvar. Hann
var sjálfur nýbúinn að kanna það,
að enginn fiskur var þar, sem hann
átti að vera, þegar hljóðmerkið var
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
1145