Tíminn Sunnudagsblað - 03.07.1966, Blaðsíða 6

Nýlendumálaráðherra Breta Jósef
Chamberlaln var skilgetinn fulltrúl
hins „enska herramanns" um aldamót
in. Hann var háðskur, þóttafullur og
duglegur. — Búarnir hötuðu hann sem
pestina.
pær höíðu hlotið i veiðiferðum og í
yiðureign við blökkulþjóðir. í mörg-
um herdeildum þeirra börðust þrjár
kynslóðir: Ungur drengur í stuttum
buxum og langsokkum barðist við
hlið föður síns og afa. Flestir höfðu
kúluhatta á höfðum, en sumir
báru stráhatta.
Á fyrsta hálfa ári stríðsins biðu
Bretarnir hvern ósigurinn á fætur
öðrum. Búarnir komu Englending
unum algerlega á óvart, með því að
sækja inn á brezk yfirráðasvæði, og
síðan reyndist brezku hersveitunum
ógerlegt að komast til eða ná aftur
þeim borgum, sem Búarnir höfðu um
kringt eða náð á sitt vald. I austri
/eyndu Englendingar að ná aftur úr
aöndum Búanna bænum Kimberley,
sem hafði sprottið upp umhverfis
mestu demantsnámur heimsins, og
þeir reyndu líka að brjótast í gegn
um víglínur Búanna í Mafeking og
koma brezka varnarliðinu þar til
hjálpar. í vestri reyndu þeir að ná
borginni Ladysmith aftur á sitt vald.
En allt kom fyrir ekki: Búarnir ger
sigruðu þá. í Mafeking var brezkur
óbersti til varnar og gat sér mikinn
orðstír. Hann hét Baden-Powell. Bú
arnir sátu um bæinn í samfleytt 217
daga en lókst aldrei að ná honum
á sitt vald. Baden-Powell tókst með
einhverjum furðulegum hætti að
hrinda árásum þeirra og halda uppi
baráttugetu manna sinna með alls
kyns furðulegum tiltækjum, sem
gerðu hann óhemju vinsælan. Hann
notaði þar drengi til njósna og upp
úr því spratt svo skátahreyfingin,
sem náð hefur fótfestu um allan
hinn vestræna heitn.
Á einum fimm dögum biðu Eng
lendingarnir ósigur í þremur stór-
orrustum, og misstu marga menn,
dauða og sára, þar að auki misstu
þeir mikinn hluta stórskotaliðs síns.
En eftir hroðalegar ófarir enska
hersins á hæð einni utan við Lady-
smith, snerist gangur stríðsins að lok
um þeim í vil. Þann 27. febrúar árið
1900 hafði Englendingum tekizt að
króa af kjarna úrvalshers Búanna —
um 4300 manns — við árósa fljóts
nokkurs í nánd við Kemberley og
neytt þá til að brjótast í gegnum
víglínur hersveita Búanna, sem höfðu
setzt um Ladysmith og næstu þrjá
mánuðina voru Búarnir á stöðugu
undanhaldi fyrir hersveitum þeirra.
5. júní réðust brezkar hersveitir inn
í Transvaal og tóku þar borgina Pre
góríu, sem var aðsetursstaður forseta
Búanna Pauls KrUgers.
Uim suimarið aldamótaárið hættu Bú
arnir að veita síkipulagða mótspyrnu
en samt sem áður var stríðinu ekki
lokið. Og hófst nú sá þáttur þess,
sem var Englendingunum ekki hvað
sízt erfiðastur.
Fjöldi Búahersveita tók upp skæru
hernað gegn Englendingunum og
ollu þeim miklu tjóni. Þeir
rufu . samgönguleiðir, sprengdu
járnbrautarteina og brýr í loft upp,
réðust á vopnabúr og birgða
geymslur og unnu allt það ógagn,
sem þeir máttu. Þessar hersveit
ir Búanna börðust náttúrlega í borg
araklæðum. Þeir voru bændur einn
daginn og stríðsmenn hinn.
Viðbrögð brezka hersins við þessu
var að reisa virki víðs vegar og skipta
landinu í svæði. Þeir komu síðan á
fót miklum tjaldbúðum, þar sem Bú
ar hvers svæðis voru skyldir til að
hafast við. Þetta var gert til þess, að
þeir Búar, sem börðust gegn Englend
ingunum, gætu ekki fengið vistir og
aðstoð frá bændunum. Þetta fyrir-
komulag átti síðar eftir að fá enn
óhugnanlegri blæ, fjörutíu árum síðar
þegar Hitler og Co. reistu sínar
fangabúðir. Þá varð til orðið „Con
centration-camp“, og hefur það verið
notað um sams konar fangabúðir síð
an.
Þessar aðfarir vöktu óskaplegt hat
ur meðal Búanna og í Englandi fyilt
ust margir hneykslun á þessu fram
ferði brezka bersins. í febrúar árið
1902 voru ca. 150.000 menn, konur
og börn I slíkum búðum, og þar af
dóu 20.000 vegna farsótta eða slæms
aðbúnaðar frá hendi hernaðaryfir-
valdanna. Enskir ráðgjafar voru
sendir á vettvang og blaðamenn
sem gerðu uppskátt, hvað raunveru-
lega var að gerast þarna. Enska
stjórnin skipaði þegar, að gerðar
skyldu umbætur, en þá höfðu Búarn
ir loksins beðið um frið.
Ekki verður fjallað um Búastríðið
án þess að minnast á hina gömlu
kempu, Winston Churchill. Hann átti
að miklu leyti uppgang sinn 1
enskum stjórnmálum Búastríðinu að
þakka, eða öllu heldur þeirri frægð,
sem hann hlaut þar. Hann hafði
reyndar komizt allmikið í kynni við
blóð og púðurlykt áður, því að hann
hafði ódrepandi áhuga á því að
koma sér í stríð, þegar færi gafst, og
var ekki laust við, að sú árátta hans
færi í taugarnar á sumum félögum
Baden Powell sýndi mikla hreysti og
hugrckkl ( stríðlnu.
534
TÍMINN - SUNNUDAGSBLAÐ