Tíminn Sunnudagsblað - 23.07.1967, Blaðsíða 7

Gerrek Lundikin, norskum klerki
frá Björgvin (líklega af þýzkum
ættum).
En ekki er mér kunnugt, hvort
Gerrek ábóti hefur komiS til lands
ins og verið vígður og setzt að í
Viðey, en titilinn hefur hann haft
til 1444. Einsdæmi er að veita út-
lendum manni ábótastöðu hér á
landi, ag sýnir þessi ábótaskipun,
hversu kirkjan var alþjóðleg orð-
in.
Þá er komið að einum mesta
höfuðskörung í ábótastétt í Viðey,
Steinmóði Bárðarsyni (ábóti 1444—
81). Faðir hans er talinn Bárður
Njálsson, prests á Kálfafelli Bárð-
arsonar. Steinmóður var djákn og
prestur í Hólabiskupsdæmi í þjón-
ustu Jóns Vilhjálmssonar biskups
þar og síðar í Skálholti. Eftir að
hann varð ábóti, var hann tíðum
officialis, meðal annars eftir Gotts-
vin biskup { Skálholti og i um-
dæmi Gottskálks Hólabiskups Ken-
ekssonar, er fór með biskupsum-
boð 1 Skálholti. Bréf, dagsett 9.
september 1447, var gert um jarð-
askipti þeirra Einars Þorleifsson-
ar og Steinmóðs ábóta í Viðey fyr-
ir hönd klaustursins. Steinmóður
selur Einari Böðvarshóla 40 hundr-
uð, Hörgshóll 30 hundruð, Vatns-
horn og Vatnshornshóla 24 hundr-
uð. Einar gaf klaustrinu á móti
sjö jarðir með öllum gögnum og
gæðum: Voga 20 h., Hlöðunes 20
h., Ásláksstaði tvenna 40 h., Knarr
arnes tvenn 30 h., Breiðagerði 10
h., og 10 h. í Óttastöðum í Kálfa-
tjarnarsókn. Einnig gerði Steinmóð
ur jarðaskipti við Einar Þorleifs-
son um Syðri-Háls í Grafningi
þetta sama ár. Á Bartómeus-
messu árið 1451 kaupir Gottskálk
biskup 16 hundruð i Núpi undir
Eyjafjöllum af Ingibjörgu Ólafs-
dóttur í viðurvist Steinmóðs ábóta
í Viðey, sem varð vicarius Skál-
holtsbiskupsdæmis. Hinn 3. febr.
1451 gerði Nikulás v páfi bréf og
sendi Steinmóði ábóta í Viðey og
bauð honum að setja Jón Þorkels-
son ábóta að Helgafelli. í Árbæ
í Gufunessókn er Steinmóður in
festo Germani episcopi árið 1464
ásamt Ólöfu ríku og gerir vitnis-
burðarbréf þess efnis, að hún
greiði Gerrek gullsmið í Hafnar-
firði peninga upp f Guðmundar-
eignir. Síðar er þess getið, að bróð-
ir Þormóður í Viðey fór stefnu-
för íyrir Steinmóð ábóta út af jörð
inni Heiðarhúsum í Rosmlhvalanesi,
sem séra Guðmundur Skúla-
son taldi eign sína. En Steinmóður
taldi hana eign Viðeyjarklausturs,
sbr. bréf dagsett 29. júní 1481. Tal-
ið er, að Steinmóður hafi átt í
bardaga við Englendinga í Hafnar
firði fyrir 1480 (aðrir eigna það
eftirmanni hans). Synir Steinmóðs
voru: Snjólfur, er féll í bardaga
í Hafnarfirði, faðir Önnu, konu
Ólafs Ásbjarnarsonar lögréttu-
manns í Reykjavík, er gerðist pró
ventukona í Viðey 1525, Þorvarð-
ur, er hefur búið á hluta af Reykja
vík, Bárður, Jón og Hjalti.
Eftirmaður Steinmóðs ábóta hef
ur verið Jón ábóti Árnason, sem
nefndur er í Píningsdómi 1490 og
dæmdur var af Diðrik Píning
hirðstjóra í sambandi við verzlun
og setu útlenzkra hérlendis. Læt
ég hér fylgja lýsingu úr árbókum
Espólíns 1490 af bardaga ábótans
í Viðey við enska, en þar segir
svo:
„Einhverju sinni á þeim árum
og þó heldur fyrri en síðar en nú
var komið, að því er vitrir menn
ætla, síðan Jón Árnason tók ábóta
dæmi í Viðey, voru kaupmenn ensk
ir í Hafnarfirði. Þeir voru tíu
tigir og jafn margir sveinar þeirra,
en hinir þriðju tíu tigir voru skips
menn, þeir rændu miklu fiskfangi
frá ábótanum, en hann þoldi það
illa og safnaði mönnum og fór að
þeim. Urðu þeir, hann og hans
menn, 60 saman. En er þeir komu
í fjöruna og íslendingar sáu liðs-
mun þann hinn mikla, þá
flúðu þrjátíu en ábóti og aðrir þrjá
tíu lögðu til bardaga og gengu svo
hart fram, að ekki hélt við áhlaup
inu, komst ábóti á kné og var nær
fallinn, en maður hans nokk-
ur hjálpaði honum og gaf honum
jörð síðan, flúðu þar hinir ensku
og féllu margir, en einn maður
ábóta, Snjólfur sonur hans, guldu
þeir manngjöld eftir hann, er aft
ur höfðu snúið.“ Þessi saga er
höfð eftir Jóni annálaritara Eg-
ilssyni. Þótt það kunni að vera efa
mál, hvort hér er átt við Jón ábóta
eða Steinmóð, bendir allt til þess,
að hér eigi Steinólfur hlut að máli,
og er þyngst á metunum að sonur
hans hét Snjólfur.
Þá verður fyrir oss Árni Snæ-
björnsson, ábóti 1494—1515. Hann
var kominn í beinan karllegg af
Sæmnndi hinum fróða Sigfús-

Viðeyjarklaustur átti Elliðavatn hálft frá upphafi 09 síðar alia jörðina. Veiðin
i vatntnu hefur verið gott búsílag. Ljósmynd: Páll Jónsson.
T í M I IV N - SUNNUDAGSBLAÐ
631