Tíminn Sunnudagsblað - 23.07.1967, Qupperneq 8

syni. Árni var áður prestur við
Maríukirkju í Hruna og ráðsmaður
í Skállholti, officialis 1486-93.
Börn hans voru: Jón, sýslumaður
'í Keykjavík, sem mikil ætt er af
komin, og Ingunn, er átti Hall-
dór auðga Brynjólfsson í Tungu-
felii. Voru þau kynsæl mjög, og
meðal barna þeirra var bróðir Frey
steinn, kanoki í Viðey, sem gaf
með sér til klaustursins^ jörðina
Vaðnes í Grímsnesi. Árni ábóti
var fésýslumaður mikill. Á hans
dögum (1447) var gerð rekaskrá
klaustursins. Hann kom und-
ir klaustrið jörðunum, SILrönd,
Stóruvogum og Breiðagerði í
Kálfatjarnarsókn, Hesti i Borgar
firði, nokkru af Strönd í Land-
eyjum, Þormóðsdal og Gröf í Mos-
fellssveit og Kolbeinsstöðum í
Rosmlhvalanesshreppi. Viðeyjar
kirkja eyðilagðist á hans tíð (fyrir
1497).
Ögmundur Pálsson, síðar Skál-
iholtsbiskup (1519-41) varð ábóti í
Viðey 1515. Hann hafði verið
skiplherra á Þorlákssúð, skipi Skál
holtsstaðar og heldri klerkur á
Breiðabólsstað í Fljótshlíð. Ög-
mundur var glæsimenni í sjón,
raunar talinn hirðulaus í Jílæða-
búnaði og mjög drottnunargjarn.
Hann var mjög fengsamur fyrir
klaustrið í jarðakaupum. Árið 1517
dæmdi Stefán Skálholtsbiskup Ög
mundi Hestengi af Jóni Þórðarsyni
rí.ka á Hvanneyri. Ögmundur keypti
þetta sama ár 20 hundruð í Vatns-
leysu af Jóni Sigurðssyni og Hann
esi Eggertssyni fyrir 25 hundruð
lausafjár, síðan Býarsker hálf og
Þórustaði á Rosmhvalanesi fyrir
jarðir á Vestfjörðum. Erlendur
Jónsson fékk honum Bakka á Kjal
arnesi og tíu kúgildi fyrir ævilangt
uppihald í klaustrinu, sbr. bréf,
dagsett 23. júní 1517. Hrafn Guð
mundsson gerði próventusamning
við Ögmund ábóta 15. maí 1518,
gaf með sér jörðina Hól í Lundar-
reykjadal. Fyrrnefnt ár fékk ög-
mundur 5 hundruð i Vatnsleysu af
Ólafi Áslbjörnssyni, þeim er leyst
hafði úr haldi Jón Einarsson og
Önnu Snjólfsdóttur, konu hans.
Fyrir það gaf Ögmundur Ólafi
upp sektafé og lét brot hans gegn
heilagri kirkju afskiptalaus. En
það var brotið, að Ólafur hafði lát
ið landseta sína gjalda til Kálfa-
tjarnar bæði kirkju- og prestatíund
af þessum ð hundruðum í Vatns
leysu, en tiundin átti ag gjaldast
þar heima, því að þar var Mlf-
kirkja. Ólafur þessi var Ásbjarnar
son, var lögréttumaður og bjó í
Reykjavík með Önnu, konu sinni.
Ögmundur ábóti keypti fimmtudag
inn fyrsta í sumri 1519 jarðirnar
Hvítárvelli og Árdal í Andakíl og
Skálholti og 25 hundruð í
Norðtungu af Jóni Hallssyni, í um-
boði Guðrúnar Jónsdóttur, fyrir
Garðsvik hinn mesta í Hvolhrepp,
Sámsstaði og Tungu í Fljótshlíð
og 11 hundruð í lausafé.
Árið áður höfðu orðið mannvíg í
Viðey. Erlendur Þorvarðsson frá
Strönd í Selvogi, síðar lög-
maður, vó þar fyrir karl-
dyrum mág sinn, Orm Ein-
arsson í Saurbæ á Kjalarnesi
vegna deilna þeirra um heiman-
fylgju Ragnheiðar, konu Orms
og systur Erlends. Telja sagnfræð-
ingar, að þessi atburður hafi fleytt
Ögmundi ábóta í biskupssætið í
Skálholti. Erlendur var systurson-
ur Stefáns biskups í Skálholti. Hef
ur því Stefán viljað friðmælast við
Ögmund ábóta fyrir hönd Erlends
og kosið hann sér til eftirmanns,
og var ekki langt að bíða fyrir Ög-
mund. Stefán andaðist öndverð-
an vetur sama ár, og stóð Ögmund
ur yfir moldum hans og var kjör-
inn biskupsefni og var kominn í
Skál'holt, er hann átti í jarðakaup-
um þeim, sem áður getur. Enginn
efi er á því, að Ögmundur hef-
ur valið eftirmann sinn í
Viðeyjarklaustri og kjörið til
Helga Jónsson, prest auðugan í
Hvammi í Norðurárdal. Hann
veitti klaustrinu forstöðu 1521-
28, var vígður ábóti á Lúkas-
rnessu árið 1522, og hef-
ur því þurft mikinn undirbún-
ing fyrir starfið. Helgi gaf þá stór
gjafir Ögmundi biskupi og Skál-
holtskirkju, Hvamm, Galtarhöfða
og Sanddalstungu. Var biskupi í
sjálfsvald sett, hvort hann vildi
vera láta beneficium eður Skál-
holtseign. Kaus Ögmundur, að væri
beneficium. Einnig gaf Helgi
kirkjunni í Hvammi 20 mál-
nytju kúgildi og tíu hundruð í þarf
legum penlngum. Viðeyjarklaustri
gaf hann 40 hundruð í jörðinni
Norðtungu í Þverárhlíð og 20 kú-
gildi, Jóni Helgasyni, sonarsyni
sínum, gaf hann Dýrastaði 24
hundruð, Gestsstaði 11 hundruð og
5 hundruð í Desey, en Helga Helga
syni, bróður hans, Hamar í Þver
órfhlíð og Grísatungu í Stafholts-
tungum og hverjum þeirra þar að
auki 20 hundruð í kúg'ildum og
þarflegum aurum. Þremur systr-
um sínum gaf hann 5 hundruð og
fátækum það, sem afgangs var,
og hafði þó gefið Viðeyjarklaustri
góða og þarflega peninga. Helgi
þessi prestur í Hvammi hefur ver-
ið margfaldur milljónungur á
vorra tíma mælikvarða og gefið
stórt, til þess að sér hlotnaðist
hið tigna ábótadæmi.
Gísli er nefndur aðstoðarábóti
í Viðey 1524—28, ábóti 1528—31.
Hans er getið í svonefndum Odda
dómi, þar sem Ögmundur biskup
Pálsson lætur dæma sér vald yfir
Oddastað, sem hafði verið í veit-
ingu erkibiskups. Er dómur þessi
kveðinn upp hinn 8. júní 1528 að
Bæ í Borgarfirði með setu ábót-
anna í Viðey og Helgafelli. Hefur
Ögmundur vart gengið lengra en
þetta í því að dæma gegn rétti
sjálfs erkibiskups um veitingu höf-
uðprestsetra hérlendis.
Er þá komið að seinasta ábót-
anum í Viðey, Alexíusi Pálssyni,
ábóta 1531—50. Hann var prestur
áður á Þingvöllum. Þar eru svo-
nefndir ábótasteinar í kirkjuvegg,
sem sýna áttu, hversu mikill krat'ta
maður Alexíus var. Hann er nefnd
ur officialis 1530. Skóía hafði Al-
exíus í klaustrinu, og á hans dög-
um urðu siðaskipti í landinu og tíð
indi markverð. Á hvítasunnu-
morgun 1539, er Alexíus var rið-
inn úr Viðey til fardagaúttekta
sinna og fátt karla heima í klaustr
inu,kom þar hinn þýzki fógeti
á Bessastöðum, Diðrik af Mynden,
með fylgdarmönnum sínum vopn-
uðum. Hröktu þeir heimamenn og
börðu á þeim. Tók Diðrik klaustr-
ið undir sig, og var þar rænt 20
kúm, 120 ám, 70 lestum fiska
og mörgu öðru. Um þennan at-
burð kvað Jón Arason biskup:
Sunnan að segja menn
Sundklaustur haldist laust.
Þýzkir það gjöra rask
þeyigi gott í Viðey.
Öldin hefur ómild
Ála bruggað vont kál.
Undarlegt er ísland,
ef enginn réttir þess stétt.
Ögmundur biskup Pálsson
dæmdi í Reykholti með 24 dóm-
632
T t M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ