Tíminn Sunnudagsblað - 23.07.1967, Blaðsíða 14

út á frönsku (Bonhow me. Ric-
hard).
Þegar hér var komið sögu, gat
Franklín gefið sér tóm til þess að
sinna ýmsum hugðarefnum sínum
í ríkari mæli en áður. En Frank-
lín var mikill áhugamaður um öll
náttúruvísindi og þá ekki hvað
sízt eðlisfræði. Hann gerði tilraun
ir með áhrif varma á ýmsa liti,
skrifaði um landskjálfta og fann
upp nýja gerð af eldstó. Veður-
fræði var honum mjög hugleikin,
og kynni hans af þeirri grein
leiddu hann út í raffræðilegar
rannsóknir. Franklin gerði fyrstur
manna tilraunir, sem sönnuðu, að
elding er ekkert annað en tröllauk
inn rafneisti. Og hann átti hug-
myndina að því að gera eldinga-
vara, en sá útbúnaður var fyrst
reyndur í Frakklandi árið 1752.
Hvorki vildi Franklín taka einka-
leyfi á þessari uppfinningu né eld-
stónni, og var honum bersýnilega
ekkert kappsmál að nota vísinda-
gáfu sína til þess að græða fé. En
Franklín varð víðkunnur af vísinda
starfsemi sinni, hann var í miklum
metum hjá vísindamönnum í Norð
urálfu og skrifaðist á við ýmsa
þeirra. Og menntastofnanir og
vísindafélög kepptust alla tíð um
það að veita honum heiðurstitla og
viðurkenningu af öðru tagi.
III.
Segja má, að straumhvörf verði
í æviferli Franklíns árið 1751, en
þá hefst þáttur hans sem stjórn-
málaleiðtoga, er hann er kjörinn á
nýlenduþing Pennsylvaníu. Hann
lét þegar nokkuð að sér kveða og
bar ýmis umbótamál fram til sig-
urs. En mest er um það vert, að
um þetta leyti dregur til mikilla
tíðinda í Norður-Ameríku, og hlaut
Pennsylvania að koma mjög við
þá sögu, þótt nokkra sérstöðu
hefði meðal nýlendna Breta i
Norður-Ameríku, þar sem kvekar-
ar höfðu þar mikil ítök og þar var
margt Þjóðverja.
Franklin hafði mikipn áhuga á
landsvæðinu vestan Appalakka-
fjalla og hafði þungar áhyggjur af
veldi Frakka á þeim slóðum. Mun
hann hafa orðið einna fyrstur til
þess að hvetja til stjórnmálalegs og
efnahagslegs sambands nýlendn
anna á austurströndinni. Komu
fulltrúar nýlendnanna saman á
fund til þess að ræða þessi mál,
en ekki varð mikill árangur af
þeirri samkomu. Hins vegar féll
hugmyndin um sameiningu ný-
lendnanna aldrei í dá eftir þetta.
Og nú gerist það, að til mikillar
styrjaldar kemur með Bretum og
Frökkum, og jafnframt rísa úfar
með brezku stjórninni og nýlendu
búum vestra útaf skattlagn-
ingu og almennri réttarstöðu ný-
lendnanna. Vegna þess er Frank-
lín sendur til Lundúna árið 1757
sem sérstakur fulltrúi Pennsylvan-
íubúa.
Erindrekstur Franklíns gekk all
vel, og tókst að ráða ýmis deilu-
mál Breta og Pennsylvaníubúa til
lykta — um sinn. Franklín átti
góða vist í London og eignaðist þar
fjölda vina og kunningja. Sam-
veldishugsjón var honum ofarlega
í sinni, hann lét þess iðulega get-
ið, að Bretland og nýlendurnar
væru ein heild, sem ekki bæri
rjúfa. En jafnframt var honum í
mun, að Pennsylvanía yrði gerð
að krúnunýlendu og taldi nýlendu
búum happadrýgra að vera beint
undir Bretakonung setta en hafa
yfir sér landstjóra.
Árið 1762 hélt Franklín vestur
um haf og hlaut þrjú þúsund pund
í heiðursskyni fyrir framgöngu
sína í Lundúnum. Franklín dvaldi
tvö ár vestra að þessu sinni, og
meðan á dvöl hans stóð, gerðu
Bretar og Frakkar með sér frið-
arsamning, sem fól í sér endalok
veldis Frakka á meginlandi Norð-
ur-Ameríku. Kanada féll Bretum í
skaut og eins allt land vestur að
Missisippi. Þurftu nýlendubúar á
austurströndinni nú ekki lengur
að óttast Frakka, og hafði það
strax sitt að segja í samskiptum við
móðurlandið. En nýlendubúar áttu
áfram í nokkrum útistöðum við
rauðskinna, og gripu hinir fyrr-
nefndu til lúalegra bragða í þeirri
viðureign: sendu Indíánum ábreið
ur bólusóttarsjúklinga — að gjöf.
IV.
Skömmu eftir komu Franklíns
til Englands árið 1764 markaði
stjórnin nýja stefnu gagnvart ný-
lendum sínum í Vesturheimi. Tal-
ið var nauðsynlegt að hafa setulið
vestra til verndar nýlendunum, og
af því hlaut að verða mikill kostn-
aður. Bretum fannst eðlilegt, að
nýlendubúar legðu eitthvað af
mörkum. Fyrst í stað reyndu Bret
ar að afla fjár með því að leggja
nýja tolla á verzlun nýlendubúa,
en uppskeran var rýr, og árið
1765 setti brezka þingið, þar sem
nýlendubúar áttu enga fulltrúa,
svokölluð stimpillög. Samkvæmt
þeim var skylt að stimpla alls
konar skilríki, verzlunargerninga
og fleira og greiða stimpilgjald,
sem rynni í fjárhirzlu konungs.
Þetta gjald var ekki ýkja hátt, en
nýlendubúar töldu gengið á hlut
sinn, því að þeir höfðu ekki sam-
þykkt þessa skattheimtu og töldu
stjórnina engan rétt hafa til af-
skipta af innanríkismálum ný-
lendnanna. Var gripið til
ákafra og fjöibreytilegra mót-
mælaaðgerða, og kom ber-
lega í ljós, að tryggð við
krúnuna risti ekki djúpt meðal
Ameríkumanna — gætti sýnu
minna en Franklín hafði haldið.
Leiddi þetta til þess, að vinsældir
hans vestra dvínuðu um stund.
En þá er stimpillögin voru felld
úr gildi eftir aðeins eitt ár rénuðu
grunsendir nýlendubúa á honum
og nokkrar nýlendur auk Penn-
sylvaníu réðu hann sem fulltrúa
sinn í Lundúnum, og íbúar ann-
arra leituðu ráða hans. Má því
segja, að Franklín hafi raunveru-
lega orðið sameiginlegur 'imboðs
maður nýlendnanna hjá brezku
stjórninni.
Franklín var þannig skapi far-
inn, að hann var vel til þess fall-
inn að miðla málum og bera klæði
á vopn. Fram undjr 1770 virtist
hann nokkuð á báðum áttum með
það, hvaða afstöðu hann ætti að
taka í deilu Breta og nýlendubúa,
og grunuðu báðir aðiljar hann um
638
T f M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ