Tíminn Sunnudagsblað - 11.02.1968, Blaðsíða 10

kringlótt hola. Það var eldstæðið.
Uppi yfir milligerðinni var biti
eða þvertré, og annað inni við
gaflhlaðið. Á þessi þvertré voru
svo lagðir grannir rimlar með litlu
millibili. Ofan á þessa rimla voru
látnar fláttur, og þær voru þannig
gerðar, að melstangir voru fitjað-
ar saman með bandi til beggja
enda og um miðju. Varð þetta eins
konar dúkur eða renningur, sem
náði enda í milli, Flátturnar voru
hafðar svo margar, að þær gætu
náð yfir allt sofnstæðið, svona fjór-
ar eða fimm.
Á þaki hússiná. var op svo stórt,
að maður gæti komizt þar niður
um. Þetta op eða gluggi var yfir
sofnstæðinu, uppi við mæniás. Því
var lokað með hlera, þegar ekki
var verið að nota húsið.
í fremri hluta hússins voru tvær
tunnur, grafnar að^hálfu leyti i
gólfið. Það hétu troðslubyttur. Botn
þeirra var gerður úr hraunsteins-
hellur, oft úr gamalli mjöl-
kvörn.
Þannig leit sofnhúsið út.
Þegar útiannir rénuðu og tilbú-
ið var að „kynda einn sofn“, var
kornlönin rofin, torfið tekið af öðr-
um endanum og korninu mokað
og þjappað í tvo stóra sekki. Þeir
vorú svo færðir að sofnhúsinu, sem
ef til vill var á öðrum bæ. Hellt var
úr sekkjunum um opið á þekjunni
ofan á sofnstæðið. Síðan var korn-
inu dreift um flátturnar jafnþykkt
— svona um þverhandar þykkt
eða rúmlega það. Eldsneyti hafði
verið dregið að, jafnhliða eða áð-
ur, og látið inn í húsið öðru meg-
in. Það var heyruddi, gamall mel-
ur og fleira, allt vel þurrt. Óft var
trébútur eða raftur hafður í eld-
stæðinu, og járnkarl eða annar slík
ur járnteinn var þvert yfir holuna,
svo að loft kæmist að eldinum.
Og svo var kveikt upp, vanalega
að kveWi dags. Þá kynt „ein hita“.
Svo vel snemma næsta morgun var
kyndingarmaðurinn kominn í sofn
húsið. Hann sat utan við milligerð-
ina, sneri hægri hlið að kampinum,
tók smávisk og kastaði á eldinn,
einni eftir aðra. Eldurinn logaði
jafnt og glatt, svo að allsterkan
hita lagði upp í gegnum flátturn-
ar, og brátt varð kornbreiðan —
sofninn — snarpheitt. Nokkrum
sinnum var farið upp á sofnstæð-
ið og hrært í korninu, svo að það
Bendi, kerfi og lénur eða meljur, teikning séra Sæmundar,
nyti jafnt hitans — yrði jafnkynt.
Á meðan var eldurinn látinn dvína
og svo kynt næsta hita.
Mikinn reyk lagði af kynding-
ingunni og upp um opið á þekj-
unni. Hleri var reistur eða lítil
hurð uppi við gatið, áveðursmegin,
svo að reykurinn gengi betur út.
Þetta var kallað skjól eða að skýla
owhjá. Stundum þurftiað snúa skjól-
inu.
Þannig var kynt í fjóra til fimm
klukkutíma jafnt og þétt, hita eft-
ir hitu. En fullkynt var talið, þeg-
. ar kjarninn — tininn — var orð-
inn svo harður, að hann brotnaði,
er kornið var beygt. Þá va: mál
að „taka ofan“.
Vandlega var tyrft yfir eldstæð-
ið. Svo voru •.brekán eða önnur
stykki — seglsnepill til dæmis —■
breidd yfir gólfið, gat gert á soin-
stæðið — fláttur færðar til — og
korninu sópað þar niður um
poka, sem haldið var opnum neð-
an undir. Síðast var sópað vand-
lega upp það korn, sem hrokkið
hafði utan við pokann. — Lét nærri
að úi«..þremur hestum mels feng-
ist korn í einn sofn.
Nú var komið að því, að „verka“
sofninn. Korn var látið í troðslu-
bytturnar, svo að þær urðu hér
um bil hálfar, og ofan i byttuna
fór maður. Berfættur var hann og
fáklæddur. Hann studdi höndum á
tunnubarminn og sneri sér í hálf-
hring, sí og æ, af mesta kappi.
Reyndi jafnan að vera við eða sem
næst botni og troða kornið undir
fótum af fullum þunga.
Við þetta losnaði sáðin — hýð-
ið — utan af kjarnanum, sem heit-
ir tini. Þriðji maðurinn í sofnhús-
inu var sá, sem drifti — vanalega
kyndingarmaðurinn sjálfur. Tæk-
ið, sem hann hafði, var driftutrog.
Það var venjulegt trog, létt og lip-
urt, með handföngum á báðum
göflum.
Þegar búið var að troða dálitla
stund, hálftíma eða rúmlega það,
tók* driftumaður úr annarri bytt-
unni í trog sitt — ekki nærri fullt
— og fór að drifta. Troginu var
lyft með sérstokum takt,. létt og
titt, svo að sáðin- hrökk fram af
barminunj, ei\ tininn varð eftir, því
að hann var þyngri. Ef ekki þótti
„ganga nógu vel af“ — Það er ekki
nóg troðið — var beðið um stund.
Svo var aftur tekið próftrog, og
var þá, ef fært þótti, allt tekið úr
byttunni og látið í poka, en ótroð-
ið korn látið í hana aftur og troð-
106
TÍMiNN - SUNNUDAGSBLAÐ