Tíminn Sunnudagsblað - 11.02.1968, Blaðsíða 18

var þýzkur niósnari me'ð sendi-
tæki í vinnustofu sinni, kominn til
bess að hafa auga með herskipa-
iaginu á Skapáflóa. Það var síðasta
afrek hans, að í októbermánuði
árið 1939 sendi hann yfirboðara
sínum skeyti- þess efnis, að næstu
viku mætti komast inn á flóan-n,
því að verið væri að gera við kaf-
bátanetin. Fáum dögum síðar
skaut þýzkur kafbátur stórt orr-
ustuskip með ellefu hundruð
manna áhöfn í kaf og drekkti átta
hundruð manns. — Úrsmiður hef-
ur ekki tollað í Orkneyjum nema
hann eigi einhver önnur erindi að
rækja. Og herskipið liggur enn á
hafsbotni á Skapaflóa, því að eyjar
skeggjar risu svo öndverðir gegn
því, að því yrði náð upp, að hætt
var við þá tilraun. Langt út í fló-
anum gnæfir nú stöng, sem sýnir,
hvar -skipíð sökk.
Orkneyjar voru vígðar þeim ör-
logum, er orðið hafa hlutskipti
þeirra, fyrir nokkurn veginn rétt-
um fimm öldum — svipuðum ör-
lögum og sennilega hefðu beðið
okkar, ef Englendingar hefðu náð
hér yfirráðum á miðöldum eða
j^fnvel við friðargerðina í Kíl i
byrjun nítjándu aldar, þegar
minnstu munaði, að þeir hirtu ís-
land af Dönum. Kannski væri þó
næst að ætla, að þá hefði iand
okkar hreppt svipuð kjör og Ný-
fundnaland — að verða arðrænt
og mergsogið fiskiver útlendinga.
Nákvæmlega tilgreint var það ár-
ið 1449, að Kristján konungur I.
lét Jakob III Skotakonung hafa
bæði Orkneyjar og Hjaltland að
veði, því að honum varð féskylft,
þegar jít skyldi snarað heima-
mundi dÓtturinnar, sem hann gifti
Jakobi þessum. Grátbroslegri atvik
bafa varla skipt sköpum tveggja
þjóðarbrota á einum og sama degi.
Raunar áskildi hann sér rétt til
þess að innleysa veðið síðar. En
það var aldrei gert. Konungssjóð-
ur þrútnaði ekki af gulli á þe&s-
um árum, enda óvíst, hversu geng
ið hefði að enduilheimta veðið,
þétt ekki hefði skort peninga.
Skozk áhrif voru þegar orðin mik-
il. á eyjunum, því að þar höfðu á
séinni öldum setið jarlar og bisk-
upar af skozku kyni, og Skotakon-
ungi var ljúfara að eiga þær sjálf-
ur en vita þær undir krónu Dana-
konungs, þrátt fyrir venzlin. Jarls-
dæmið orkneyska var því lagt und
ir krúnuna og eyjamar sviptar
biskupssetri sínu í lok seytjándu
aldar. Enskur og skozkur jarðeig-
eignaaðall varð þar alls ráðandi
og niðurlægingin innsigluð.
Þó að Kirkjuvogur sé lítill bær,
er hann sérkennilegur og vinaleg-
ur. Vindar eru að vísu þar tíðir
eins og gerist víða á litlum eyjum,
en þeir, sem vanir eru golunni,
setja hana ekki svo mjög fyrir sig.
Engirj leigubílar sjást þarna á
bryggju þegar strandferðaskip
leggjast að, en þó er þar allmikið
af ökutækjum í eigu þeirra eyjar-
skeggja, sem í nokkrum efnum
eru. En gestrisni fólks og vinsemd
er mikil.
Aðalgatan nefnist Breiðstræti,
en er svo mjó, að þar geta tveir
venjulegir bílar ekki mætzt nema
með stökustu aðgæzlu. Hún er öll
lögð hellum og gangstéttalaus. Eng
ir lyklar fylgja herbergjunum í
gistihúsunum þar, enda gerist
þeirna ekki þörf. Enginn þarf að
óttast um eigur sínar. Eyjarskeggj
ar segja, að hinn gamli verndardýrl
ingur eyjanna standi vörð um eign
ir manna. Aðkomufólk hallast þó
frekar að því, að fólkið sé svo
grandvart, að varla beri við, að
nokkur hnupli þar skóbótarvirði.
Útidyr gistihúsanna eru ekki einu
sinni læstar um nætur.
Þó eru Orkneyjar ekki svo snauð
ar, að þar sé ekki neinn inn-
brotsþjófur. En hann er einungis
einn í Kirkjuvogi. Sé einhiverju
stolið, veit lögreglan undir eins,
hvert hún á að snúa sér. Það kem-
ur sér vel, því að hún er ekki
margmenn. í fyrrasumar var þessi
furðufugl Kirkvæginga í fangelsi
og hafði jafnvel tryggt sér húsa-
skjól langt fram á vetur. Leikn-
ari er þessi náungi þó ekki 1 sinni
grein en svo, að í síðustu ráns-
ferðinni felldi hann símatæki á
gólfið, svo að stúlkan í símstöð
bæjarins heyrði til hans, er hann
lét greipar sópa. Lögreglan var þvi
komin, áður en heitið gat, að hann
væri kominn út með feng sinn.
Það kemur sér vel, að afbrota-
menn eru ekki margir í Orkneyj-
um. Þar búa menn ekki vel að
fangelsum fremur en öðrum ríkits-
stofnunum, svo áð senda verður
fanga til Aberdeen, ef það hend-
ir stöku sinnum, að einbver gerist
sekur um verulegt afbrot.
Þó að tukthúsbúskapurinn sé
bágur, má eigi að síður skjóta
inn konu einni í Kirkjuvogi, er
tamið hefur sér siði, sem ekki eru
fátiðir í stórbæjum meginlandsins.
Veikleiki hennar er að ganga ber-
serksgang í ölæði. En hún er áldrei
í fangelsinu til iangframa. Hún er
sem sé matgerðarkona hin mesta
í öllum bænum, og þurfi að vanda
til matreiðslu hjá einhverjum
hinna fáu burgeisa staðarins, er
hún jafnan leyst úr haldi til þess
að liðsinna þeim. Og þá þykir ó-
viðkunnanlegt að loka hana inni
á ný að lokinni veizlu, nema á
hana renni berserksgangur um bil,
er úti er mannfagnaðurinn.
Albertsstrajti er í beinu fram-
haldi af Breiðstræti. Þar er Ask-
urinn mikli, tré með járngrindum
í kring. Spéfuglar frá löndum, þar
sem skilyrði eru hagstæðari trjá-
gróðri, segja, að þetta sé eina tréð
á Orkneyjum, enda fié vakað svo
yfir því, að það sé jafnvel látið
inn á kvöldin. Þetta er þó fyrst
og fremst vitnisburður um illgirni
ferðalanga, sem eru að reyna að
setja sig á háan hest andspænis fá-
mennu og fátæku samfélagi. En
satt er það, að óvíða sjást tré á
eyjunum. Og mjög er Askurinn
mikli kræklóttur, og mun þar við
vindana og sjávarloftið” að sakast.
Eitt er það, sem Kirkvægingar
eru mjög hreyknir af. Það er dóm
kinkjan — Magnúsarkirkjan. Það
er táknrænt um það, hvernig að
eyjunum hefur verið búið á seinni
öldum, að þetta mesta djásn
þeirra, sem af mannahöndum er
gert, er meira en átta hundruð
ára gamalt. Rögnvaldur Orkneyja-
jarl hófst handa um að byggja
kirkjuna árið 1137 og helgaði hana
Magnúsi jarli, frænda sínum, sem
ráðin var af dögum 1115. Sjálfur
féll Rögnvaldur jarl á svipaðan
hátt, og eru bein hans geymd í
stórri súlu norðan við altari Magn-
úsairkirkju.
Gegnt kirkjunni eru rústir hall-
ar þeirrar, sem jarlinn ilU, Skot-
inn Patrekur Stewart, lét reisa í
byrjun seytjándu aldar. Um hann
er sú sögn, að hann hafi látið
reisa á eyjunum leiðanmerki, sæ-
förum til blekkingar, svo að þeir
yrðu skipreika.
Jakob VI. Skotakonungur (eða
Jakob I. . Englandskonungur)
steypti þessum jarli loks af stóli
og lét hálshöggva hann. Það er
önnur sögn, að bann hafi
ekki reynzt kunna Faðirvorið, þeg-
ar prestarnir fóru að búa hann
undir dauðann, svo að það ráð hafi
verið tekið að fresta aftökunni á
114
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ