Tíminn Sunnudagsblað - 11.02.1968, Blaðsíða 17

SUMAR i ORKNEYJUM
Kyrrstaða á rústum
fornrar frægðar
Fyrir þúsund árum voru Orkn-
eyjar og Hjaltland hluti hins nor-
ræna menningarsvæðis. Kynstofn-
inn, sem þar bjó, var að miklu
leyti norrænn, tangan norræn og
völd öll í höndum norrænna
manna. Enn heita þar margir stað-
ir nöfnum, sem bera með sér nor-
rænan uppruna sinn, og norrænna
áhrifa gætir mjög í orkneysku og
hjaltlenzku.
En örlög Hjaltlands og Orkn-
eyja urðu óiík örlögum annarra
eylanda, þar sem norrænir menn
höfðu setzt að. Hjaltland og Orkn-
eyjar slitnuðu úr tengslum við
móðurlöndin og lentu undir yfir-
ráðum Engilsaxa. Tungan njengað-
ist smám saman ensku, unz ensk
mállýzka, íþætt norrænum orðum,
varð alis ráðandi. Þjóðernið var
fyrir bí. íslendingar og Færeying-
ar varðveittu öll þjóðareinkenni
sín, og þegar kviknaði sá frelsis-
andi, sem leysti með ómótstæði-
iegu afli úr læðingi þjóðir, er öðr-
um höfðu orðið að lúta, var lífs-
þróttur íslendinga og Færeyinga
óbuganlegur. Færeyingar hafa að
vísu ekki enn stofnað þjóðríki, en
þó fengið mikið sjálfsforræði. Og
séu menn í vafa um, að það er
hið góða hlutskiptið, sem íslend-
ingum og Færeyingum auðnaðist
að hreppa, ættu þeir að bera saim-
an framvinduna meðal þessarar
frændþjóða annars vegar og Hjalt-
lendinga og Orkneyinga hins veg-
ar. Þar skiptir mjög í tvö horn:
Á íslandi og Færeyjum hefur ver-
ið mikil blómgun í atvinnúháttum
og menningarlífi, og mannfjöld-
inn tvöfaldazt á fjörutíu árum eða
þar um bil. Á Hjaltlandi og í Orkn
eyjum hefur verið kyrrstaða. Fólk
inu fjölgar ekki, þrátt fyrir mikla
viðkomu, því að meginlandið svelg
ir hana jafnóðum. Þar hafa ekki
risið upp neinir þeir atvinnuvegir,
sem umtalsverðir eru, umfram
það, sem eyjarskeggjar hafa haft
sér til lífsframfæris í margar ald-
ir. Menning og menntun er að
langmestu leyti lánsfjaðrir úr hinu
enska samyrkjubúi, án sjálfstæðs
gildis og innra lífs, sem auki þræði
í heiimsmenninguna. Orsökin er
bersýnilega sú, að þessar eyjar
eru aðeins vanræktir hreppar inn-
an enska ríkisins, þótt greifadæmi
nefnist þær víst. Flugfjaðrirnar
hafa verið stýfðar. Svo dýrt er að
glata máli og menningu og þjóð-
erni.
Orkneyjar eru sem kunnugt er
norður af Katanesi á Skotlandi og
gengur hinn illræmdi Pettlands-
fjörður á milli þeirra og megin-
landsins. Eyjarnar eru taldar sex-
tíu og sjö, flestar heldur lágar og
flatar, auk fjölmargra hólma og
skerja, og eru tuttugu og átta
býggðar. Seytján þessara eyja
mega heita stórar eða allstórar að
minnsta kosti. Að flatarmáli eru
þær alls tæplega einn hundraðaðsti
íslands, og íbúarnir bjakka i rúm-
um tuttugu þúsundum, að nokkru
leyti hjarandi á því, að þar er ensk
flotastöð.
Langstærst er Hrossey, er nú
heitir Mainland, og þar er höfuð-
staðurinn Kirkjuvogur með eitt-
hvað svipaðri íbúatölu og Kefla-
vik.
Á Orkneyjum vantar flest, sem
hafa þyrfti til þess, að eyjaskeggj-
ar gætu verið nokkurn veginn
sjál'fum sér nógir, jafnvel sjálf-
sögðustu handverksmenn. Þeir
verða flestir að sækja nám sitt til
meginlandsins og koma svo ekki
aftur. Saga, sem sagði dönsk
stúlka, er var í Kirkjuvogi í sum-
ar, varpar Ijósi á þetta. Hún spurði
konuna, sem hún gisti hjá, hvar
hún gæti fengið gert við úrið sitt.
„Hér er enginn úrsmiður“, svar-
aði hún. „En ég þekki mann, sem
getur gert við úr“.
Danska konan varð forðviða og
spurði, hvort aldrei hefði verið úr-
smiður á eyjunum. Húsfi'eyja kvað
nei við því.
Þetta var þó ekki alveg rétt.
Það var úrsmiður í Kh'kjuvogi á
árunum fyrir heimsstyrjöldina síð-
ari. En hann var í rauninni ekki
þangað kominn til þess að gera við
úr eyjaskeggja, þó að hann léti
svo heita. Þessi maður, sem bjó í
Kirkjuvogi í tólf ár, nefndi sig
Ortel og lézt vera Svisslendipgur,
en hét í rauninni Wehring. Hann
ítalskir striðsfangar, sem vistaðir voru I Orkneyjum á styrjaldarárunum, reistu
þar lltla og faliega kapellu.
T Í M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ
113