Tíminn Sunnudagsblað - 08.12.1968, Page 8

Þeir eru lík'lega ekkd ýkja marg-
ir, sem ékki kannast við söguna
af viðisiptum þeirra Sæmundar
fró'ða og Kölska, þegar sá síðar-
njefn-di breytti sér í flugu og ætl-
aði hinum að gleypa sig. En Sæ-
muindur karlinn var var um sig
þá eirns og endranær. Hann vafði
skæni utan um fluguna, bar hana
sáðan út í kirkjukór og lét hana
liggja þar á altarinu á meðan hann
emibættaði. Sagði Kölski svo síðar,
að stundin, sem hann var þar,
hefði verið argvítugasti kapítulinn
í sinni misgóðu ævi.
Þessa sögu hefur alþýða manna
löngum skýrt á einn veg: Kölski
er af hdnu Ma og má ekkert gott
heyra. Þar af fcemur öll han-s pína
þar-na á altarinu. Þessi sfcilningur
onun hafa verið einráður allt
fram -ti-1 ársins 1912, að nýtt og
fersfct viðhorf kemur til skjalanna.
Þá yirkir Stephan G. eitt af sínum
ágætu kv-æðum út frá þessari
gömiliu og snjöllu þjóðsögu. Þetta
kroeðli heiti-r Kölski í sfcánin-ni.
Stephan vorkennir þa-r efeki Kö-lska
að M-usta á -messuna, af því að hún
er guðsorð, heldu-r af allt öðrum
ástæðum. Það vildi nefnile-ga svo
til, að Sá Gamii var dáMtið kunn-
ugur þekn ihl-utum, sem Sæmu-nd-
ur var að tals um. Hann hafði svo
e-m efcki alltaf átt heima í sínu
/íti. Var hann kannski efcki faM-
«n erilgM, sem eitt sin-n hafði ver-
ið á hámnum? Þurfti hann að líáta
einhvern prest norður á íslandi
segja sér, hver-nig þessiir hluttr
höfðu gengdð fyrir sig í raun og
veru?
Og þá! sem þó ha-fðir alit við-
staddur verið
frá veraldar upphafi og „lagt
til í smérið“
og vissir alt sannara og Sæ-
mundi be-tur,
sem sagði eftir öðrum. Þér lái
hver getur.
Hér er Kölski orðinn fulltrúi
fyrir alla þá mörgu, sem mega
hafa það að heyra aðra tala um
hluti, sem þeir bera lítið skyn-
bragð á, ve-rða að þegja, af því að
þeirn er varnað máls — eða hrein-
le-ga nenna efcki að standa í því
að þræta og fcoma viti-nu fyrir þá,
sem ekfcert skilja, hvopt sem er.
Og ég get því s-íður að sút þin-ni
hlegið:
Ég sjálfur hef með þér í
sfeáninni legið,
Og múlbundinn hlustað á
hégilju-blaður,
frá heimslygum niður í
búrsöguþvaður . .
Hór kvartar Stephan yfir því að
hafa orðið að sæta sömu meðferð
bg Kölski, það er að segja að
hlusta nauðugur, án þess að geta
andmælt. Þetta hlýtur að vekja
hjá ma-nni ýmsar hugrenningar.
Alli-r vissu, að Stephan tók ekki
þegjandi við öllu, sem að honum
v-ar rétt 1 andlegum efnum. Þvert
á móti. Han-n sá fl-estum mönnum
be-tur í gegnum áróðursmol-dviðri
sdinn-ar samtíðar, sem vissuiega var
miikið, þótt Mn stóru fjölmiðlunar-
fæfki nútímans hefðu þá enn ekki
séð dagsins Ijós. Stephan var í
andstöðu við ýmis viðuifeennd sjón
armið sam-tímam-anna sinna og lét
það einarðlega í ljós. Hvað feemur
honum þá til þess áð segjast hafa
hlust-að „múlbundinn“ á annarra
tal? Hér koma ýmsar skýrin-gar
til grein-a. Það er alkunna, að
Stephan feomst -nok-kuð snemma í
andstöðu við ki-rkjuleg yfirvöld í
Vesturheimi. Hann vildi röbræður
og gagnrýni, svo í trúmálum sem
öðrum hlutu-m. Honum mun ekki
hafa fallið vel að sitja og hlusta,
þar sem aðeins einn mátti tala,
e-n al'li-r aðrir hlutu að þegja. Og
hann neitaði að s-amþykkja lög
fyrsta íslenzka saf-naðarins í Garð-
arbyggð, meðal anna-rs vegna þess,
að ein grein laganna bannaði kon-
um aðil-d að stjórn safnaðarmála.
Hann var alltaf reiðubúinn að taka
svari þeirra, sem ofrí-ki voru beitt-
ir, þeir-ra, sem varnað va-r máls —
gat jaf-nvel vorkennt sjálfum And-
skotanum þvílika meðferð.
En það e-r fleira, sem getu-r hafa
ráðið anda og orðalagi þessa kvæð-
is.
Va-rla þarf að d-raga það í efa,
að daglegt líf þessa stórgáfaða
manns hafi verið einmanalegt í and
1-egum e-fnum. Þess var' en-gi-n von,
að nágrannar hans og samverka-
men-n gætu fylgt honum efti-r, eða
átt við h-ann andle-gt samneyti, svo
að heitið gæti. Þessa verður oft
vart í kvæðum Stephans meðal
annars mjög eftirminnilega í Jafn
ingjunum, einhverju ágætast-a
veirki, sem nokkur íslenzkur
máður hefur helgáð sam-
starfsmönnum sínum. Lífið
hefur sett hann „á sömu
skör“ og þá, en þó verður ha-nn
aldrei einn -a-f þeim. H-ann getu-r
sárasjaldan hlegið að fyndni þeirra
og hrekkjum, og^bækur, sem þeir
una vel við, þek-kir hann ekki né
vilil þefekja. Góðvild og gott s-am-
komulag við „jafningjana“ lirekk-
ur h-ér ekki til. ísle-nzki sveitapilt-
urinn er of ólíkur þeim að upp-
lagi og innri gerð til þess, að með
þeim og honum geti tek-izt n-áið
andteigt s-amneyti.
Og í hinu hugljúfa kvæði. Hver
er alltof uppgefinn, segir hann
meðal annairis:
Ko/síri í skáninni
992
T I M 1 N N — SUNNUDAGSBLAÐ