Tíminn Sunnudagsblað - 01.03.1970, Blaðsíða 21

UT, sem rækta hrísgrjón. LandiÓ
er flaltt, myndað af framburða
ánna, er líða þar fram. Þar gættr
flóðs og fjöru, og bændurnir nota
sér sjávarföllin við ræktunina. Um
aðfallið belgir ílóðbylgjan upp
vatnið i árósunum, og þá láta
bændurnir það flæða inn á akur-
reinar sínar, þar sem það lokast
inni bak við stíflugarðana, þegar
feUur út. Þurrkatímanum lýkur í
maímánuði, og þá er fólkið önn-
um kafið við jarðvinnsluna, en
jafnskjótt og regntíminn byrjar,
hefja allir þorpsbúar í sameiningu
plöntunina. í desembermánuði
hefst þurrkatíminn á ný, og þá
hafa hrísgrjónin náð fallum
þroska. Uppskeran verður að fara
fram um nætur vegna árásarhætt-
uinnar, og að henni starfa þorps-
búa einnig allir sameiginlega
Hvert einasta ár reyna Portúgalar
að eyðileggja eins mikið og þeir
geta af hrísgrjónaökrum. Þeirra
má einkum vænta jafnskjótt og
þurrkatíminn hefst, og þess vegna
er uppskeruvinnan sótt af gífur-
legu kappi. Það ríður á að bjarga
sem mestu af hrísgrjónuinum áð-
ur en óvinurinn kemur í flugvél-
um sínum og hellir logandi ben-
síni yfir akrana.
Einu iðnaðarmennirnir í Gisala
eru tveir smiðir, sem þó stunda
einnig jarðyrkju. Annar er Ansú-
man Kamara, Múhammeðstrúar
maður, sem telur sig 49 ára gaml-
an. Eins og flestir þorpsbúar er
hann af Nalúkynþætti — einum
hinna fámennari ættbálka í land-
inu. Hann er hæglátur maður og
brosir ofurlítið út í annað munn-
vikið, þegar hann lýsir lífinu á
meðan Portúgaiar réðu á þessum
slóðum. En það, sem hann segir,
er ekki broslegt: „Við hótuðum þá
öll, því að þeir fóru illa með okk-
ur. Þeir lögðu á okkur þunga
skatta. Við urðum meira að segja
að borga þeim skatt, þegar ein-
hver dó hjá okkur. Við urðuim að
vinna hjá þeim og fengum ekki
einu sinni mat. Þeir börðu okkur.
Hér eru fáeinir pálmaviðir. Við
gróðursettum þá, svo að við fengj-
um ávexti. Við seldum ekki neitt
af þeim, en Portúgölum urðum
við að borga skatt af pá'lmalund-
inurn okkar“.
Síðustu árin hefur ekki skort
járn. Skæruliðarnir sundra göml-
um bílflökum, sem Portúgaiar
hiafa yfirgefið, og bera járnið heim
í þorpin. Þannig hafa smiðirnir í
Gísala fengið nóg járn. En nú ei
orðin breyting á. Portúgalar hætta
sór ekki lengur út á vegina í þess-
um héruðum, og senn getur rekið
að þvi, að sleggju Ansúmans vanti
járn til þess að hamra í gagnlega
mund.
Formaður þorpsráðsins heitir
líka Ansúman — Ansúman Kass-
ama. Hann er fertugur. Hann lýs-
ir því, hvernig þorpsbúar gengu
þjóðfrelsishreyfingunni á hönd:
„Hér var einu sinni í grennd
inni maður, sem hét Díailló. fcg
þekkti hann. En svo fór hann
burt. Einu sinni var barið á dyrn-
ar hjá mér rétt fyrir dögun, og
það var þá Dialló kominn aftur.
Hann sagðist vilja tala við mig.
Svo fór hann að tala um hreyfing-
una og nýja flokkinn, og óg bugs-
aði: Það er vit í þessu. Ég vissi
ekki, hvort við gæturn barizt við
Portúgala, en ég hugsaði: Við verð-
um að reyna. Eitthvað varð að
gera. Enginn bar blak af Portúgöl-
um. En mairgir voru hikandi. Við
höfðurn aldrei staðið í neinu svona.
Fyrsf talaði ég við karlmennina,
og svo talaði ég við Fatú, sem
stappaði aftur stálinu i konurnar".
Fatú Sambó er kona af Bífada-
kynþætti, á að gizka hálffertug.
Hún er lítil vexti, og hún var með
hálsfesti úr bláum glerperlum og
gula skýiu vafða um höfuðið. í
hárinu voru fjórir hvítir kuðung-
ar. Yngsta barnið sitt bar hún á
bakinu. Eins og aðrar konur í
þorpinu vinnur hún daglangt .Hún
steytir korn, sækir vatn, sýður hrís
grjún og heggur eldivið. En hún
er líka ein af forvígismönnum
þjóðfrelsishreyfing'arinnar í þorp
inu.
„Ansúman kallaði mig á ráð-
stefnu í skóginum“ ,segir hún“.
Þar var maður, sem heitir Kúfor.
Þar heyrði ég í fyrsta skipti tal-
að um nýja flokkinn. Sumt af
kvenfóTkinu var hrætt. Hvað verð-
ur um bömin okkar? var sagt. En
ætluðu karlmeuinirndr að gera
þetta, þá máttum við ekki láta
okkar eftir liggja. Taki$t karlmenn
irnir eitthvað á hendur, skerast
góðar konur ekki úr leik“.
Stríðið hefur brætt þarna sam-
an fólk af fjórum kynkvíslum, svo
að það lifir í sátt og same'ininigu
í Gísala.
Fyrsta styrjaldarárið gat fólk
farið í hópum um brísgrjónaakr-
ana. Flugherinn var ekki farinn
að láta að sér kveða. En árið 1964
hófst skelfingin. Þá breyttu þorps-
búar öllum háttum sínum. Þeir
reistu sér aðra kofa inni í skógin-
um, þar sem þeir höfðust við á
daginn, og þar gerðu þeir sér
meira að segja tvö loftvarnarbyrgi.
Meðan dirnmt er af nóttu er fóllk-
ið heima í kofunum í þorpinu, svo
fremi sem það e,r ekki við vinnu
á ökrunum, en jafnskjótt og han-
arnir gala í ljósaskiptunum
á morgnana, halda allir út í skóg-
inn.
Og það er engin furða, þótt
þessi háttur sé hafður á. Fjórum
og fimm sinnum á dag flugu
Portúgalar yfir þorpið á meðan
við vorum þar. Þetta voru litlar ,
njósnarflugvélar, stórar banda-
rískar sprengjufiugvélar, vestur-
þýzkar þotur og franskar þyrlur.
Víða koma Hallgerði bitlingar,
mætti segja. Fyrsta mor?uninn
okkar í þorpinu kornu tvær orr-
ustuflugvélar svo snemma, að ekki
voru allir kornnir til skógar, oig
skyndilega kvað við skotbríð. Flug
vélarnar héldu samt ieiðar sinnar,
og þegar að var gætt, kom á dag-
inn, að flugkapparnir höfðu beint
skotum sínum að kú. sem var á
rangli á bersvæði.
Þrívegis hafa um þrjátíu kofar
í þorpinu verið brenndir til
grunna. Fyrri árásirnar tvær voru
gerðar árið 1968. Þá var þotu og
sprengjuflugvél beitt gegn þessu
litla þorpi. í maímánuði í fyrra
komu tvær þyrlur síðari hluta
dags og skutu enn á ný á kofana,
linnulaust í hálfa klukkustund.
Sadjó Kamara, ein af fjórum
eiginkonum Kveba Kamara, lýsti
atvikum á þessa leið: ,.Ég var við
lindina að sækja vatn, þegar þyrl-
urnar komu. Ég faldi mig undir
eins. Allt þorpið stóð i björtu báli,
þegar ég læddist burtu. Fötin okk-
og sængurklæðin — allt, sem við
áttum í kofunum, fór í eldinn.
Þeir drápu lika hænsnin, og tvær
geitur misstum við“.
Ailir sluppu þorpsbúar samt ó-
skaddaðir, og enginn fórst heldur
né særðist í fyrri árásunum. Hálf-
um örðum mánuði síðar var fólk-
ið búið aö reisa sér nýja kofa í
stað þeirra, er brunnu. Við þau
hjálpuðust allir að.
★
Við fórum frá Gísala um sjöleyt-
ið um kvöldið .Ný ganga var haf-
in. Það glóði á vatnið á ökrunuro
í ljóskeiluuini frá vasaljósum okk-
ar. Við og við brá fyrir glampa
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
165