Tíminn Sunnudagsblað - 29.03.1970, Qupperneq 11

-*
og b&nda á íhugiumarefni. Slík
aSferð er imi'Miu barfiari Tesend-
utn en ítairlegair útlijsitanir sem
iíæglega geta hamlað því að
menin brjóti Ijóðin sjáifir til
mergjar.
Ljóð má náTgast á ýmsan
háftt. SHfct fer eftáir smeMc og
skynbragði hvers og eins, og
er mjög 'takmarkað, sem umnt
er að kenna mönnum í þeim
efnum. Þetta er ekki sagt til
að gera lítið úr hinni nýju
bennslu'bók, því að hún er ein-
mitt Mkleg til að koma lesend-
um á bragðið. Meira er ekki að
vænta af slíkri kenmislu, og ekki
æskilegt að lengra sé farið. En
frá hvaða sjónarho.mi er eimk-
um 'litið á ljóð?
Tvær mieginstefnur hafa ver-
ið uppi í túlkun bókmennta.
Aðra mætti nefma ævisögulega,
fylgjendur hennar vilja skyggn-
ast eftir manninum að baki
verksins, skýra það með hlið-
sjón af gerð og æviferli skálds-
ins. Þessi aðferð er vel þekkt í
íslenzkiri bókmennfatkönnun, en
hefuir stuindum leitt í þær
ógöngur að menn hyHiast tii að
grafa upp hvers kyns smámuni
um lífshliaup skálda sem litlu
eða engu skipta verkin sjálf.
Hin aðferðin, svonefnd nýrýni,
hefur miMu minma verið iðkuð
hór á lamdi. í stórum dráttum
tr hún í því fólgin, að sjáiör
textar bókmenntanna eru lagð-
iir til grundvallar, cn efcfci litið
til gagna eða heimilda utan við
verkið sjálft. Þetta sjónairmið
túllkaði Guðmumduir Finmboga-
son ágætlega í ritgerð um kveð-
skap Einars Bemedikitssonar:
„Kvæði er sjáTflýsamdi. 'Rirtam
En reiðJn sauð niðri í prestin-
um. Hanu var ungur og örlyndur
og það hnevkslaði nann, hvernig
þetta fólk réði lijúskaparmálum
sínum til lykta. Hanm hvessti auig-
uin á hjónaefmn og sagði skjálf-
iraddaður:
„Eruð þið ekki með öllu viti?
Á það, Pétur Lárusson, að velta á
tíu krónum, hvaða kvenmanui þú
býrð með ævilangt?“
sem það ber fcamin að vera clauf,
en hún skýrist efcki við Ijós úr
öðrum áttum. Einia ráðið er að
reyna aið skerpa hugarsjón sína,
beina hugamum að himni eim-
kenmilegu birtu sem kvæðið
bregður yfir efni sitt, og sjá
það sem það lýsir einmiitt eins
og skáldið sá það. Til þess lesa
m/anu ikvæði. Menn vilja skilja
kvæðið".
Höfuimdar Ljóðalestiuirs skýra
einfcum kvæðin samikvæmt
hinni mýrýnu aðferð, ám ytri til-
visania. Þó bregðuir því fyrir
að þeir vísi út fyriir ijóðin, og
er vafamái hvort nauðsyn beri
til. Til að mynda segir í athuga-
semdum við ljóð Guðmundar
Böðvarssonar, Bauða steininn:
„Hvaða tilfinmingar tjáir ijóð-
ið? Athugið í því sambandi ævi
skáldsins.11 Ég fæ ekki séð að
mauðsyn beri til að hugleiða
ævi skáldsins, svo að menm fái
notið þessa afbragðskvæðis. Það
býr yfir sammiannlegri skírskot-
um, flytur algilda mann-
lega harmsögu sem finnur end-
urhljóm í brjósti leseamdans,
eins og öll góð list hlýtur að
gera. Hveirt það ijóð, sem ekki
snertir streng í hug lesandams
vegna þess sem felst í því
sjáifu, er dauð list. Engair ytri
heimildir geta bjargað því, og
þær geta heldur ekki aufcið
áhirifamagm snilldarverka. Eða
myndum við ekki hrífast eins
mikið af Ferðalokum Jónasar
þótt við hefðum ekki hugmynd
um ástairsögu hams og Þóru
Gunnarsdóttur?
Ljóð er gert af orðum, en
varasaimt er að flækja sig í neti
þeimna. Ekki ar nægilegt tM að
nijóta Ijóðs að vita merfcimgu
hvers einstafcs orð, efcki beldur
að „endurisegja frásögn Tjóðs-
ims“, eins og segir : athuga-
semdum við sum kvæðin í
Ljóðalestri. Saga Ijóðs vehður
efcki sögð á anmain hátt en gert
er í því sjáifu. Endursagniir og
sumdurliðaðar orðskýringar
sviþta ijóðið t'öfrum símum og
verða aldirei annað en ill miauð-
syn þeigar bezt iætur, 'umdam-
faxi stoilmimgs á ljóðinu.
„Lærdóms-sundurhlutan" listar
er í eðli sínu neikvæð, giepur
njótendum hemmiair sýn eims og
trén byrgja útsýn yfiir skóg-
inn .Til að skilja ljóð, eimstaka
þætti þess, satmleik þeirra og
sameiningu, þarf að garoga því
á vald sem heiili, gaigntakandi
reynslu. Sú reynsia verður efcki
skilim mé skilgreind nema að
litlu leyti, fremur en marfft hið
dýrmætasta í lífi okkar. Haron-
es Pétuirsson lýsir þessu fagur-
lega í síðustu bók sironi, Inn-
löndum. Ljóðið heitiir Heimar:
Ljóðið, einfalt og tært
eins og ljós sólair
í einum lit
fyrir augum þínum
í einuim lit
eins og Ijós sólar
unz þú lýfcur því upp
allt eiros og dropinro
sem oproair hiron hvíta geisia.
Skyldi það ekki værolegt til
þroska og meiri skilninigs á
heimi og mannlífi að fara að
dæmi dropans sem opnair hinn
hvíta geisla, — og garoga in.ro í
undarloga birtu ljóðsins?
Gunnar Stefánsson.
Haron hefði eins getað skírskot-
að til stofuveggjanna.
„Það verður að sitja við það,
sem orðið er, úr því að ekki er
hægt að gera svona Mtiiræði fyr-
ir mirona en tíu krónur“ sagði
Benta um leið og húro hnýfti skýl-
una að höku sór. ,H,venær gæti
presturino pússað okkur samaro á
föstudaginn?“
„Klufcfcan þrjú“, svaraði hann
og slengdi bókinni svo harkalega
á borðið, að reglustikan hraut
frarn á gólf.
„Þá þökkum við bara prestin-
um — og verið þér nú sælir“,
sagði brúðgumimn.
Haron hneigði sig með sínu iagi
í kveðjuskyni. En presturinn lét
eins og haroro sæi það ekki.
J. H. þýddi.
T I M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
251