Tíminn Sunnudagsblað - 29.03.1970, Blaðsíða 19

Ingibjörg Þorgeirsdóttir:
VIÐ ÁRAMÓT
Ennþá mig yfir nýjan
áraþrepskjöldinn ber.
Hljóðlega hnígur, að stöfum
hurðin að baki mér.
Enginn, enginn þeim dyrum
uppljúka framar má,
en gegnum minninga giuggann
glampar hið liðna á.
Ennþá eitt stíg ég sporið
utar í tímans sal.
En allt hinum æðsta vilja
hið ókomna falið skal.
fyrri höfðu sér til lífsuppeldis, þar
á meðal fimmtíu lambseldi og beit-
artolla af upprekstrarlandi í Sel
árdal og Kleppustaðadölum. Eins
og flest önnur prestsetur lands-
ins var Staður ein af beztu bú-
jörðum sinnar sveitar, þegar mið
að er við eldri búskaparhætti.
Jörðin er mjög landmikil og góð
til slægna, enda höfðu margir
prestar þar fynr á timum stórbú,
eftir því sem þá gerðist. Á með
an fom launaskipan gilti var Stað-
ur í tölu hinna tekjuhærri brauða,
og því eftirsóttur fram yfir mörg
önnur. Skömmu eftir siðaskipti
var hann eitt þeirra fimm Vest-
fjarðabrauða, sem skylduð voru til
þess að ala önn fyrir gömlum upp
gjafaprestum. Um þá kvöð fer séra
Jón Halldórsson í Hítardal svofelld
um orðum: „ . . . að gömlum ör-
vasa og uppgefnum, fátækum
prestum, sem vel og ærlega höfðu
þjónað í þeirra embætti, væri ekki
vísað út á vergang eða sveitina,
þá þeir gætu ei lengur þjónað fyr-
ir sínu uppheldi í þeirra kalli, þá
samþykktu báðir biskuparnir Ólaf
ur Hjaltason og Gsli Jónsson með
höfuðsmanninum Páli Stígssyni á
alþingi anno 1563 á Þingmariu-
messu, að þessum uppgjafaprest-
um skyldi uppheldi veitast af þeim
beztu og ríkari beneficiis í sér
hverju biskupsdæmi, hvar til herra
Gísli nefndi í Skálholtsstifti þessa
staði: — -----á Vestfjörðum: Sel-
árdal, Holt í Önundarfirði, Vatns-
fjörð, Stað Grunnavík og Stað í
Steingrimsfirði".
Hvort þessari kvöð hefur að öllu
verið réttlátlega skipt niður á stað
ina í fyrstu, skal ekki dæmit um
hér, enda gögn ekki tiltæk í því
efni, en svo mikið er vist, að fljót-
lega bar á óánægju meðal þeirra,
er kvöðin hvíldi á. Um það segir
séra Jón: „Þetta uppheldistillag
uppgjafaprestanna þótti mörg-
um oft fyrrum ganga til meir eftir
vild og velþóknan biskupanna
heldur en inntekcahæl og jöínoði
staðanna, þá er þeir skikkuða einn
uppgjafaprest til jafnrar forsorg
unar á einn stað eða tvo, ár eftir
ár, þó staðirnir væru rnjög ójafn-
ir aið inntektunum, en hinir stað-
irnir, jafnvel þeir betri, voru þá frí
ir fyrir þeim þungia ,eftir biskup-
anna eigin þótta, allt til þess bisk-
upinn mag. Brynjólfur á hans
fyrstu embættisárum niðursetti og
jafnaði, hvað mikið af sérhverjum
þessara staða skyldi útleggjast í
þetta tillag eftir þeirra innlekra-
hæð árlega, svo sem lesa má í
hans ævi“.
Jón Brandsson.
(d. 1211)
Um lífshiaup einstakra and.egr
ar stéttar manna í kaþólskuui sið
hér á landi, er yfirleitt ekki mikið
kunnugt. Hinn mikli fjöldi kirkna,
hálfkirkna og bænhúsa sýnir þó,
að orestar og djáknar mun hai'a
verið nokkuð fjöhnenn stétt fyrir
siðaskipti. í kirknatali Páls biskups
Jónssonar frá því um 1200, eru
nafngreindar í Skálholtsbiskups-
dæmi 220 kirkjur, sem presta þarf
til að fá, en taia þeirra var 200.
Um fjölda djákna og manna með
hinar lægri vigslur, er aftur á móti
ekki getið í skránni. Margir prest-
ar eru aðeins kunnir að nafninu
einu, sem kemur við gömul dóm
skjöl, kaupbréf og aðra skráða
gerninga, en annarra er getið í
sögum Sturiungaaldar eða í annál-
um. Um allan fjöldann er þó ekk-
ert v.tað, frekar en nafnlausan
mú. :in.
H v 'ð Staðarpresta í Steingríms
firðj 'irærir, þá vill svo til, að um
tvo 1 'ia fyrstu, sem nafn þekkist
á, er.i nokkrar frásagnir í Sturi-
ungas gu. Hinn fyrri þeirra er Jón
Rrandsson, sem áður bjó á Reyk-
b ólum á Reykjanesi, en síðan á
S að um þrjátíu ára skeið. Fæð-
ingarár hans er ekki kunnugt, en
hann andaðist vorið 1211. Meðal-
aldurinn var þá mun styttri en nu
og má af líkum ráða, að Jón bafi
vart verið meir en einhvers staðar
á sjötugsaldri, er hann lézt, og þá
fæddur á árabilinu 1141—1150.
Jón var kvæntur Steinunni, dóttur
Hvamm-Sturlu og Ingibjargar Þor
geirsdóttur. Móðurbróðir hennar
var Ingimundur prestur Þorgeirs-
son, sem einnig var föðurbróðir og
íóstri Guðmundar biskups Arason
ar, er kallaður hefur verið hinn
góði.
Þess rná geta til fróðleiks um
Ingimund prest, sem án alls efa
hefur verið lærður vel og bóka-
maður mikill, að dr. Finnbogi Guð-
mundsson landsbókavörður, er
annazt hefur útgáfu á Orkneyinga
sögu fyrir Fornritafélagið, rök
styður þá skoðun sína i formála, að
Ingimundur muni hafa safnað efni
til sögunnar og sett hana saman.
Sumarið 1189 hélt Ingimun iur
prestur út til íslands, eftir fjögurra
ára dvöl í Noregi, þar sem hann
að Iíkindum hefur lagt siðustu
hönd á söguna. Skip Ingimundar
hrakti að því sinni til óbyggða á
Grænlandi og týndust menn allir.
Þess urðu menn þó ekki vísir fyrr
en fjórtán árum síðar, þegar
fannst farangur þeirra og farkost-
ur. En því er á þ&tta drepið hér,
að áhugi manrna, það er að segja
þeirra, sem enn lesa fomsögurn-
ar, er jafnan mikill á því að geta
sér til um höfundana. Og þessi
tilgáta dr. Finnboga er víst ‘kki
T í M I N N — SUNNUDAGSBLAÐ
259