Tíminn Sunnudagsblað - 16.04.1972, Side 5

Vestan af Flateyri hefur
borizt önnur gerð visunnar
„Kaffibolla ber þú mér”, og er
fyrri hlutinn á þessa leið:
Kaffibollann berðu mér
blið og holl gullseikin.
Seinni hluti visunnar er hins
vegar eins i báðum gerðunum.
Að sögn breiðfirzkra hjóna, sem
heimildarmaður minn þekkir,
er visa þessi eftir úrsúlu Gisla-
dóttur, sem var hagmælt, og á
vist með Gisla Konráðssyni eða
ráðskonu hans um 1890.
Kona vestan úr Dölum hefur
sent mér vitneskju um höfund
visunnar „Slægjur valdar velur
mér”. Hún lærði hana af föður
sinum, sem var viðstaddur,
þegar visan var ort. Höfundur
visunnar var Guðmundur Guð
mundsson, þá bóndi i Snóksdal i
Dalasýslu, og var fyrsta visu-
orðið á þessa leið:
Eftir öllu að dæma hefur Guð-
mundur Guðmundsson verið
maður vel hagmæltur, og þætti
mér vænt um, ef lesendur vildu
senda mér fleiri visur eftir
hann.
Fyrir stuttu fékk ég senda
kunna visu um matarvistina á
Árnapungunum svonefndu, sem
gerðir voru út frá ísafirði, en
hún hefst á þessa leið:
Daglegur grjónagrautur,
grútúldið sauðaket.
Visan þessi bárst til Árna, og
einhvern timann spurði hann
skáldið, hvernig visan væri. Þá
breytti skáldið visunni Arna til
hróss en ekki kunni heimildar-
maður minn neitt úr þeirri gerð
nema siðustu tvö visuorðin:
Góður að gjörðum sinum
gullfjáða prúðmennið.
Kann nokkur þessa gerð vis-
unnar?
Þá koma fáeinar visur, sem
mig langar til að fá að vita
frekari deili á.
Ég skal hlæja á meðan má,
minu hægja sinni,
til að bægja böli og þrá
burt úr samvizkunni. ,
Svona vil ég sjá hana, ,
sifellt horfa á hana.
Friða vil ég fá hana
hjá föðurnum, sem á hana.
Bara kvikk af brenndum
drykk
burtu þrykki trega.
Ég i rykk á rauðum gikk
rið óskikkanlega.
Einnar bónar bið ég þig,
brátt mér þjóna verður.
Finndu skóna fyrir mig, 4
funalónagerður. /
Utanáskrift þáttarins er: \
Hallfreður örn Eiriksson, i
Handritastofnun fslands, Árna- J
garði, Reykjavik. Allar visur 1
eru vel þegnar, hvort sem menn i
þekkja til höfundanna eða ekki. /
i baráttu við fjölmennið. Löngum er
það þá málstaðurinn, sem úrslitum
ræður, eða baráttuhugur. Skal ekki
frekar út i þá sálma farið hér.
Eðlilegt er að skilja umsögn Ara
fróða á þá leið, að það hafi verið að
frumkvæði Siðu-Halls, að til sátta dró
á alþingi árið 1000. Og viturlega var
það ráðið, úr þvi að foringi heiðinna
manna var til þess fús, að heiðna trúin
þokaði fyrir hinni kristnu, að einmitt
sá sami maður, foringi heiðinna, bæri
fram tillögu þess efnis. Ekki getur hjá
þvi farið, að þeir lögmennirnir,
Þorgeir og Siðu-Hallur, hafa að
minnsta kosti i höfuðdráttum orðið
ásáttir um þann boðskap, er Þorgeir
skyldi upp segja. Er heimild fyrir þvi,
aö Hallur afsagði að gefa eftir hvað
trúarbrögðin snerti, en virðist aftur á
móti hafa fórnað sinu nýjá lögsögu-
mannsembætti i staðinn. Að málsvari
kristinna manna hafi á þessu stigi
máls selt foringja andstæðinganna
sjálfdæmi, væri i fyllsta ósamræmi við
alla málsmeðferð kristinna manna og
viðgang fram að þeirri stundu, enda er
berum orðum sagt i Islendingabók, að
Siðu-Hallur hafi „keypt at Þorgeiri”
með samþykki sinna manna.
1 langan tima hefur mögulegur
árekstur milli heiðinna manna og
kristinna verið áhyggju- og umræðu-
efni með þjóðinni. Vafalaust er það
ekki i fyrsta skipti árið 1000 á alþingi,
sem mál þetta verður umræðuefni
milli hinna beztu manna beggja aðila.
Ekkert er sennilegra en einmitt þeir
Þorgeir og Siðu-Hallur hafi áður átt
slikar viðraéður. Vel geta þeir hafa
verið sammála um stefnumörk, en
ósammála, eða sýnzt sitt hvorum, um
leiðir. Frá upphafi Islands byggðar
hafði barátta slaðið með þjóðinni milli
trúarbragða — þeirra, sem verið
höfðu, og hinna, sem voru að koma. 1
upphafi var vörnin sterk og sóknin
veik, en þau hlutföll hafa breytzt með
árum og öldum. úrslitastundin rennur
upp. Sóknaraðilinn er viðbúinn og á
kveðinn, varnaraðilinn óviðbúinn og á
báðum áttum. í hinni fjölmennu vörn,
er málstaðurinn tviþættur, valdið og
trúin, það sannast af hinni frægu ræðu
Ljósvetningagoðans, sem eingöngu
fjallaði um hina stjórnmálalegu hlið
deilunnar): „En nú þykir mér þat
ráð, að vér látim ok eigi þá ráða, er
mest vilja i gegn gangast, ok miðlum
svá mál á milli þeira, at hvárirtveggju
hafi nakkvart sins mál, ok höfum allir
ein lög og einn sið.” Ljósvetninga-
goðinn telur það málamiðlun, að
goðarnir heiðnu fái að halda sinum
veraldlegu völdum, en láti af trú sinni.
Öllum hefur þeim þótt það gott að
halda völdunum. Sumum þeirra hefur
þó ekki fundizt það nóg, en þeim var
visa i þann flókk „sem mest vildu
gegn gangask”.
Nokkur sárabót má það hafa
verið heittrúuðum mönnum aö
mega blóta guðina á laun og fylgja
fleiri heiðnum siðum. Hvað sú umbun
var þó litilmótleg bendir mjög til þess,
að sann-heiðnir menn hafi ekki verið
orðnir fjölmennir meðal valdamanna
á Islandi um þessar mundir og hafi þvi
ekki þótt vandgert við þá.
Með þeirri þróun á trúmálum þjóð-
arinnar fram að þeim tima, sem
breytingin varð og hér hefur litillega
verið rakin, var verulega búið i haginn
fyrir trúarskiptin á alþingi árið 1000.
Sunnudagsblað Timans
293