Morgunblaðið - 03.05.2004, Blaðsíða 16

GAGNAGRUNNURINN Munnleg
geymd var opnaður á laugardag í
Árnastofnun. Grunnurinn hefur að
geyma þjóðfræðaefni sem hefur ver-
ið hljóðritað á segulbönd, og hefur
efninu verið safnað í öllum sveitum
landsins og Íslendingabyggðum
vestanhafs. Alls verða um 2.000 klst.
af efni aðgengilegar í grunninum.
Dr. Bjarki Sveinbjörnsson tónlist-
arfræðingur á veg og vanda af þróun
gagnagrunnsins ásamt dr. Jóni
Hrólfi Sigurjónssyni og Rósu Þor-
steinsdóttur á Stofnun Árna Magn-
ússonar. „Grunnurinn geymir viðtöl
við hátt í tvö þúsund Íslendinga sem
fæddir eru um og eftir 1900,“ segir
Bjarki í samtali við Morgunblaðið.
„Viðtölin fjalla um nánast allt það
sem viðkemur íslenskri sögu og
menningu, og eflaust margt þar sem
hvergi er skráð í bækur, bæði kvæði,
rímur og annað sem varðveist hefur í
hugskotum fólks í gegnum tíðina.“
Hægt er að leita í gagnagrunnin-
um eftir fjölmörgum efnisorðum, en
einnig eftir ýmsum öðrum leiðum,
svo sem viðmælanda eða sýslu. „Mér
finnst afar spennandi að einstakling-
ar geti leitað að sínu eigin fólki, afa
eða ömmu sem það á kannski bara á
mynd. En ég sé líka fyrir mér að
þarna megi nýta margt til dæmis í
skólastarfi, til að mynda barnakvæði
og þulur sem standa hvergi í bókum
og eru nánast horfin úr okkar dag-
lega lífi.“
Þetta er þriðji grunnurinn sem
unninn er á vegum Músíkur og sögu,
en hinir eru Hljóðrit, sem varðveitir
elstu hljóðritanir sem gerðar hafa
verið á Íslandi, og Handrit og prent,
sem geymir nótnamyndir sem fund-
ist hafa í handritum á íslenskum
söfnum. Vefirnir eru aðgengilegir al-
menningi á slóðinni musik.is/
ismus. Unnið er að fjórða gagna-
grunninum í þessu safni sem mun
hýsa þjóðlagasafn séra Bjarna Þor-
steinssonar.
Munnleg geymd að-
gengileg á Netinu
Vefurinn musik.is/ismus veitir m.a.
aðgang að 2.000 klukkustundum af
þjóðlegum menningararfi.
Húsbílar, fellihýsi og tjaldvagnar
Nú er sumarið komið og tími ferðalaga hafinn.
Bílar 5. maí verður helgað umfjöllun um
húsbíla, fellihýsi og tjaldvagna.
Auglýsendur!
Allar stærðir og gerðir sérauglýsinga á góðu verði!
Auglýsendur pantið fyrir
kl. 16 mánudaginn 3. maí
Fulltrúar auglýsingadeildar veita þér
allar upplýsingar um auglýsingamöguleika og verð.
Auglýsingadeild, sími 569 1111 - Netfang augl@mbl.isb
íl
ar
LISTIR
16 MÁNUDAGUR 3. MAÍ 2004 MORGUNBLAÐIÐ
Með stuttu millibili hafatveir úr stóra hópnumsvonefnda, við mynd-listarnám í Kaup-
mannahöfn árin eftir seinni heims-
styrjöldina, kvatt þennan heim.
Veturliði Gunnarsson var jarðsung-
inn frá Háteigskirkju 19. mars og
félagi hans Einar G. Baldvinsson
verður jarðsunginn frá kirkju
Óháða safnaðarins í dag. Ekki er
mér kunnugt um hve nánir þeir
voru á námsárunum ytra, en heim
komnir voru þeir á tímabili ná-
grannar í Laugarnesinu. Veturliði í
bragganum hans Sigurjóns Ólafs-
sonar, sem hann leigði í fjarveru
myndhöggvarans, Einar í litlu
hrófatildri í næsta nágrenni, sem
seinna fauk. Á því tímaskeiði eðli-
lega drjúgur samgangur milli
þeirra og viðföngin ekki ólík, flóinn,
sundin, fjaran og sjórinn, hvert sem
auga leit í vestur og norður. Strand-
lengjan fram að Skúlagötunni enn
að mestu gangfær, við tóku kofar
ýmiss konar, hvar siggrónar hend-
ur eigendanna gerðu að veið-
arfærum eða dyttuðu að árabátum,
allt þetta og margt fleira í besta
falli myndrænt …
Einar Guðmundur var sonur
Baldvins Einarssonar, rómaðs
söðla- og aktygjasmiðs á Laugaveg-
inum, og norskrar konu hans,
Kristine Karoline Einarsson, f.
Heggem. Var þannig í uppvext-
inum í nágrenni fjörunnar, karl-
anna sem höfðust þar við sem og
hin aðskiljanlegustu föng þeirra,
nærtækt að ætla að þar hafi í og
með verið vettvangur leikja hans og
bernskubreka eins og annars ung-
viðis í hverfinu. Þroskaárin tók Ein-
ar út þegar kreppan var í algleymi,
hestar og hesthús víða um kring,
sums staðar kindur og fiðurfé, ilm-
ur af leðri og aktygjum á verkstæði
föðurins fylltu vitin. Man sjálfur þá
tíma allvel og átti nokkrum sinnum
erindi í verslun Baldvins Ein-
arssonar, litlum dreng drjúgur við-
burður að koma í það fína og sér-
stæða umhverfi. Virða fyrir sér öll
beislin og hnakkana, og anda að sér
höfgum leðurilminum, var trúlega í
fyrsta skipti sem ég komst í tæri við
þá þjóðlegu handmennt. Ekki man
ég þó eftir syni söðlasmiðsins frá
þessum löngu liðnu árum, þó vel
minnugur margra persónuleika
æskuslóðanna á svæðinu ofan og
neðan Rauðarárstígs. Kannski ekki
að undra, því fáum hef ég kynnst
sem í viðlíka mæli höfðu í blóðinu að
láta lítið fyrir sér fara. Mér er enn í
minni hve undrandi ég varð, þá í
Handíðaskólanum, er mér var fyrst
greint frá Einari um miðbik síðustu
aldar og fékk að vita að hann væri
sonur Baldvins söðlasmiðs, sá hon-
um bregða fyrir en mundi hreinlega
ekki eftir þessari ásjónu úr hverf-
inu. Virtist inngróið í persónu Ein-
ars að vera baksviðs, fara með
veggjum eins og það heitir, einnig
hans helstu einkenni í listinni allt
lífið. Satt að segja ekki hægt að
óska sér óheppilegri eiginleika í
framvarðsveit myndlistarmanna á
Íslandi, í öllu falli ef þeim á að lán-
ast að koma list sinni á framfæri,
lifa af.
Fátt þekki ég til almennrar
skólagöngu Einars, en í miðjum
heimspataldrinum síðari fékk hann
inngöngu í Handíða- og myndlist-
arskólann, nam þar næstu þrjú árin
og í framhaldinu hélt hann til Kaup-
mannahafnar 1946. Hafði fengið vil-
yrði um inngöngu í Konunglegu
listakademíuna hvar hann var við-
loðandi til 1950. Einar fékk her-
námið hreinlega í æð, var liðlega
tvítugur er herskip breska heims-
veldisins birtust á ytri höfninni.
Komin til vits á kreppuárunum
meðtók hann hvorutveggja í beinu
sjónmáli; afleiðingarnar um leið, sá
ríka verða fátæka í kreppunni og
fátæka ríka á stríðsárunum, fylgd-
ist grannt með hvernig sótt var að
arfleifðinni sem aldrei fyrr, stoðum
þúsund ára þjóðmenningar, allt
umturnaðist.
Yfirborð og ásókn í glingur og
hégóma sem fylgdi þessum miklu
hvörfum tóku huga hins unga
manns þó ekki fanginn, öllu frekar
sátu kreppuárin fast í undirvitund-
inni, höfðu skorðað sig í heilabúið til
frambúðar, hjartað um leið. Lét
aldrei freistast af grunnfærum
vinnubrögðum sem hefðu getað
fleytt honum á öldutoppa pen-
ingaflæðisins, hér trúr uppeldi sínu
og listrænum metnaði. Fyrstu lif-
anirnar af framsækinni myndlist
innibáru líka mikið til viðföng lista-
manna frá vettvangi kreppuáranna,
á stundum kennd við þau. En helst
var það andblær málverkanna sem
greyptist í minni hins unga hljóð-
láta manns, hin mikla kyrrð og frið-
sæld; börn að leik, einfaldar lág-
reistar húsaþyrpingar, eyrarkarlar
að ferma skip sem trónuðu yfir við
mislanga bryggjusporða. Mál-
ararnir svo áfram á kafi í þessum
myndefnum öll stríðsárin, mörg
hrifmestu verk þeirra einmitt í
burðarliðnum þegar Einar hóf nám
í Handíðaskólanum, komu svo fyrir
sjónir hans eitt af öðru á náms-
árunum og næmum listnemanum
opinberun. Slík málverk þar sem
mannlífið var fært í stílinn, rétt og
slétt, með grófum efniskenndum
áherslum, höfðu ekki sést fyrr á ís-
lenzkum listavettvangi, runnu úr
pentskúfum Þorvaldar Skúlasonar,
Snorra Arinbjarnar, Jóns Eng-
ilberts og Gunnlaugs Schevings.
Óvíst að listamennirnir hafi gert
mikið betur síðar, í öllu falli verið í
jafn safaríkum mæli í tengslum við
hráan og sanníslenzkan veruleika
fyrirstríðsáranna, Þorvaldur Skúla-
son vel að merkja einnig um skeið
kennari við Handíðaskólann. Allt
þetta drakk Einar Baldvinsson í
sig, hér voru rætur uppvaxtarár-
anna, allt sem hann þekkti best,
kyrfilegast hafði skorðað sig í og
samast persónugerð hans, og í þeim
mæli að dugði allt lífið. Leit að lið-
inni ævi, veröld sem var, þannig til
hins síðasta inntak listar Einars
Baldvinssonar, og fyrir vikið var
hann lengi utangarðs í framvarð-
sveit myndlistarmanna. Einkum
eftir að þeir tímar runnu upp að
lærimeistarinn venti kvæði sínu í
kross og hafnaði eftirgerð hins
hlutvakta, fortíðinni um leið. Dag-
urinn í dag og á morgun nú það eina
sem gilti, kjörorðið; í listum liggur
engin leið til baka. Framsækni hér
um leið sem aldrei fyrr lögð að
jöfnu við róttækni í pólitík, þótt
málum væri þar nokkuð blandað,
hvorki einhæf markaðsvæðing né
hópefli hið upprunalega og sanna
inntak úrskerandi sköpunar, öllu
frekar blóðríkt ferlið í sjálfu sér.
Meginveigurinn hér, að Einar var
allt sitt líf vígður uppruna sínum og
barnatrú, ekkert fékk hvikað hon-
um, það var styrkur hans og veik-
leiki, ris og fall, slíkir eiginleikar
fæstum til framdráttar í nýjunga-
róti seinni tíma. Á stundum giska
hollt að spyrja sjálfan sig; hvort
styrkur sérhvers listamanns sé
ekki einmitt falin í fylgni við núver-
undina og jarðtengda sannfæringu
og barnatrú, öllum óháður. Mál-
arinn þannig einungis með hugann
við að munda pensilinn eins og hug-
urinn og reynsluheimur hans býður
hverju sinni, og hana nú. Hvernig
sem á hlutina er litið skilur Einar
eftir sig sinn sérstaka tón í íslenzkri
myndlist, líkt og Veturliði, sem ekki
skal né verður frá þeim tekinn.
Einar G. Baldvinsson var enginn
víðförull heimshornaflakkari, hélt
sig hér til hlés eins og í öðru. Hafði
þó vísast útþrá og minnist nú þess,
að fyrir áratug eða svo þá við sátum
hlið við hlið í strætó, leit hann
skyndilega á mig og segir óvænt;
mig langar svo til New York að
skoða borgina, söfn og sýningar,
þagði svo um stund en hélt svo
áfram; en það er víst ekki hægt, er
ekki nógu sterkur, og nú var honum
einhvern veginn ekki á sama. Þessi
hægláti einfari þurfti sosum lengst-
um að hafa fyrir hlutunum til að
geta lifað og nálgast ímyndanir sín-
ar á myndfletinum, átti á brattann
að sækja. Eins og raunar allir þeir
sem er meira í mun að miðla frá sér
eigin lífsreynslu og sannfæringu en
að ganga í takt og/eða þjóna grunn-
færum og óburðugum markaði.
Þótt Einar Guðmundur Bald-
vinsson gengi að málaratrönunum
allt sitt langa líf var hann ekki af-
kastamikill og sýningar hans af hóf-
legri stærðinni. Má helstar nefna
þrjár í Bogasal Þjóðminjasafnsins
1959, 1960 og 1970, sem góða at-
hygli vöktu, og eina í Unuhúsi við-
Veghúsastíg 1969, loks var safnað
saman í yfirlitssýningu á verkum
hans í Vestursal Kjarvalsstaða
1980. Eftir það tók hann að ég best
veit einungis þátt í samsýningum,
virkur í Listmálarafélaginu meðan
það var og hét.
Einar G. Baldvinsson
Eftir Braga Ásgeirsson
Einar G. Baldvinsson listmálari.
Dagskráin er eftirfarandi í dag:
Kl. 20 Salurinn Amelia al ballo.
Gamanópera eftir Giancarlo
Menotti í uppfærslu söngdeild-
ar Tónlistarskóla Kópavogs.
Aðalhlutverk Eyrún Ósk Ingólfs-
dóttir, Unnar Geir Unnarsson
og Andri Stefánsson. Leikstjóri
og söngkennari er Anna Júlíana
Sveinsdóttir og undirleikari
Krystyna Cortes. Aðgangur
ókeypis.
Kl. 20.30 Gullsmári Félagsvist
á vegum Félags eldri borgara.
Kópavogsdagar
2.–11. maí