Morgunblaðið - 14.09.2004, Blaðsíða 23

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 14. SEPTEMBER 2004 23
Í LesbókMorgun-blaðsins11. sept-
ember stendur
þessi klausa í
viðtali Bergþóru
Jónsdóttur
blaðakonu við
Kristin Hallsson
söngvara:
„… Jón (Leifs)
barðist á móti
nasistum, þótt
hann hafi verið
nasisti til að
byrja með, með
nasistamerki og hvaðeina. En
þegar þeir leyfðu honum ekki
lengur að halda tónleika, þá
snerist hann svo heiftarlega
gegn þeim að hann flutti til
Svíþjóðar, og þar var það sem
dóttir hans dó.“ Jón Leifs bjó
í Þýskalandi á valdatímum
nasista ásamt fjölskyldu sinni.
Hann var kvæntur Annie
Leifs píanóleikara og áttu þau
tvær dætur.
Fengu þau leyfi til að flytj-
ast til Svíþjóðar árið 1944.
Það bendir ekkert til „… að
hann hafi verið nasisti til að
byrja með, með nasistamerki
og hvaðeina …“ Jón hafði
engin afskipti af stjórnmál-
um.
Verk Jóns áttu ekki upp á
pallborðið hjá nasistum,
fengu hroðalega dóma þá
sjaldan þau voru flutt. Mátti
heita að Jón væri bannaður.
Jón gerði aldrei neitt til að
sveigja list sína að kröfum
eða smekk valdhafa; gerði
ekkert til að koma sér í mjúk-
inn hjá þeim, en stóð ávallt
við listræna sannfæringu
sína.
Þeim sem vilja kynna sér
feril Jóns Leifs í ríki nasista
vil ég benda á ævisögu hans
eftir dr. Carl-Gunnar Åhlen.
Bókin hefur komið út á ís-
lensku og sænsku. Þar er
ekkert að finna sem styður þá
fullyrðingu að Jón hafi verið
„… nasisti til að byrja með,
með nasistamerki og hvað-
eina …“ Þessi ummæli eru
með öllu úr lausu lofti gripin
og byggð á einhverjum mis-
skilningi.
Kennari minn við Tónlist-
arháskólann í Köln var Günt-
er Raphael, virt tónskáld,
einkum á sviði kirkjutónlistar.
Hann var einn þeirra gyðinga
sem lifðu af helförina; öll
valdaár nasista var hann fal-
inn í Þýskalandi.
Prófessor Raphael þekkti
bæði Jón Leifs og Pál Ísólfs-
son frá námsárum þeirra í
Leipzig. Ég var viðstaddur
endurfundi þeirra Jóns í Köln
árið 1961, og hlýddi á þá rifja
upp gamlar minningar.
Ég spurði prófessor Raph-
ael hvort Jón hefði verið nas-
isti. Hann sagðist aldrei hafa
heyrt það, enda væri það al-
gjörlega óhugsandi; konu
hans og dætra tveggja, sem
flokkuðust sem „hálfjúðar í
kvenlegg“ (Halbjuden Mutt-
erseits), beið ekkert nema
dauðinn, sagði hann.
Af þessu má sjá að ummæli
þau sem Bergþóra Jónsdóttir
hefur eftir Kristni Hallssyni
um Jón Leifs eru fleipur eitt.
Atli Heimir Sveinsson,
tónskáld.
Athugasemd
Jón Leifs Atli Heimir Sveinsson
ftir hæli í
m sínum
ætt svar,
til hefur
ndur í Sví-
séu flótta-
st af sjúk-
herra inn-
segir í
u að mik-
m börnum
a að fleiri
ess vegna
mdar að-
og sam-
nna, heil-
irra sem
þess að öll
fái alla þá
verði að
rða til að
sem eru í
rðar. Þær
rð á um-
óknarferl-
ssi vanda-
ra en svo.
erlið haft
á ástand
um getur
áhrif. Það
olmberg í
n á meðal
nnaðhvort
kyldu. Að-
ra síðar-
uppgjaf-
ð. Líðan
foreldranna virðist því hafa mikil
áhrif á börnin því þegar fullorðnir
aðstandendur barnanna eru óör-
uggir og bíða upp á von og óvon eft-
ir hæli, er grafið undan öryggisneti
barnanna. Mörg börn úr hópi hæl-
isumsækjenda hafa skipt oft um
skóla og búa þröngt með hópi ætt-
ingja eða samlanda. Engin regla er
á lífinu og erfitt fyrir þau að fá frið
og ró heima. Einangrunin frá sam-
félaginu er alvarlegur áhættuþáttur
að mati sálfræðinga og geðlækna,
eins og Holmberg bendir á í grein
sinni en áður en hún varð ráðherra
málaflokksins var hún forstöðu-
maður sænsku Útlendingastofnun-
arinnar.
Batnar ekki bara við
að fá hæli í Svíþjóð
Göran Bodegård, yfirlæknir
BUP, skilgreindi þennan áhættu-
hóp fyrstur í sumar þegar hann
kynnti niðurstöður rannsóknar
sinnar þess efnis að móðirin gegni
lykilhlutverki þegar flóttabörnin
missa skyndilega samband við um-
heiminn á þennan hátt, en ástandið
getur verið lífshættulegt. Mikil-
vægt er að móðirin geti kveikt lífs-
löngun barns síns að nýju og þannig
getur það náð bata, eins og Bode-
gård segir í samtali við Dagens
Nyheter.
Hann segir að málið sé alls ekki
svo einfalt að börnin verði frísk ef
þau og fjölskyldur þeirra bara fái
hæli í Svíþjóð og sumir hafi jafnvel
haldið því fram að börnin geri sér
upp sjúkdóminn. Það sé hins vegar
af og frá að börn liggi fyrir í marga
mánuði og látist vera að deyja.
„Þeir sem halda því fram hafa ekki
séð þessi börn,“ segir yfirlæknirinn.
Orsök veikindanna er af Bodegård
talin vera sambland af afleiðingum
áfalla í heimalandinu, brotalömum í
umönnun barnanna og viðkvæmu
upplagi þeirra barna sem verða fyr-
ir sjúkdómnum.
Af þeim sextán börnum sem á
síðustu mánuðum hafa legið á
barna- og unglingageðdeildinni,
veiktist meira en helmingur áður en
nokkurt svar við hælisumsókn fjöl-
skyldna þeirra barst. „Það afsannar
tilgátuna um að börnin verði veik
þegar fjölskyldum þeirra er neitað
um hæli. Og það er mikill misskiln-
ingur að halda að þau verði frísk
bara ef þau fá jákvætt svar við hæl-
isumsókn …“ segir Bodegård.
Hann leggur áherslu á að læknis-
meðferð sé nauðsynleg forsenda
bata, sem og umönnun fjölskyldu.
Í rannsókn Bodegård er sagt frá
fimm börnum undir tíu ára aldri frá
fyrrum Sovétríkjum. Þrjú þeirra
reyndu að fremja sjálfsmorð. Í
tveimur tilvikum höfðu ættingjar
þeirra verið myrtir. Meirihluti
mæðranna hafði orðið fyrir ofbeldi
að börnunum ásjáandi og börnin
höfðu sjálf orðið fyrir ofbeldi og
hótunum um að þau yrðu numin á
brott. Eftir að þau komu til Svíþjóð-
ar höfðu þau sýnt einkenni þung-
lyndis eða átraskana, auk árásar-
girni. Þessi börn hafa nú náð sér af
uppgjafarsjúkdómnum og var bat-
inn rakinn beint til viðbragða
mæðranna við ástandinu. Mæðrun-
um sem sjálfar voru þunglyndar,
tókst að kveikja lífslöngun
barnanna.
Tekið fyrir endurteknar
umsóknir til að stytta ferlið
Fyrir sænska þinginu liggur
frumvarp þess efnis að banna
flóttafólki að sækja endurtekið um
hæli eftir að það hefur fengið neit-
un. Verði það að lögum, styttist
ferlið, sem vegna möguleikans á að
sækja endurtekið um verður stund-
um óendanlegt, eins og Holmberg
bendir á. Möguleikinn á endurtekn-
um umsóknum var fyrir hendi fyrir
undantekningartilvik, þ.e. ef ný
ástæða fyrir hælisumsókn lá fyrir
eftir að svar hafði borist. Nú eru
endurteknar hælisumsóknir orðnar
eins og hluti af hefðbundnu ferli og
yfir helmingur allra sem fá neitun
um hæli sækir um a.m.k. einu sinni í
viðbót.
Tillagan um að taka fyrir endur-
teknar umsóknir hefur verið gagn-
rýnd m.a. fyrir það að hún sé
ómannúðleg. Hælisumsækjendum
verði að gefa annað tækifæri til að
sýna fram á að nauðsynlegt sé að
veita þeim hæli. Umgjörðinni þurfi
að breyta áður en hægt verði að
stytta ferlið á þennan hátt, þ.e.
bæta réttaröryggið og uppfylla það
loforð að úrskurðir verði kveðnir
upp í dómstól en útlendinganefnd
sem hingað til hefur kveðið upp úr-
skurði verði lögð niður. Þegar hæl-
isumsækjendur verði öruggir um að
þeir fái réttláta meðferð, muni end-
urteknar umsóknir hverfa af sjálfu
sér og þangað til verði möguleikinn
að vera til staðar sem öryggisvent-
ill, að mati gagnrýnenda tillögunn-
ar.
Það er yfirlýst markmið að hæl-
isumsóknarferlið verði ekki lengra
en sex mánuðir en flest börnin sem
þjást af sjúkdómnum hafa þjáðst
lengur en þann tíma. Árið 1997 var
sett í sænsk lög um málefni útlend-
inga að hagsmunir barna væru
hafðir að leiðarljósi í öllu hælisum-
sóknarferlinu og segir ráðherrann
að það leiðarljós sé tekið alvarlega.
Hins vegar geri hvorki sú lagagrein
né barnasáttmáli SÞ ráð fyrir því að
það sé nóg að vera barn til að fá
dvalarleyfi í Svíþjóð.
ppgjöf
Reuters
BÖRNIN sem greinst hafa verkstola í Svíþjóð koma frá fjölmörgum
löndum. Mörg hafa upplifað margvíslegan hrylling ekki síður en for-
eldrar þeirra. Myndin sýnir afganskar konur í flóttamannabúðum í
Pakistan ásamt börnum sínum.
’Börnin loka sig af,hætta að tala, borða og
hreyfa sig, leggjast að
lokum í rúmið og þurfa
sum að fá næringu í
gegnum slöngu og
vökva í æð. Þau virðast
gefast upp og missa alla
lífslöngun.‘
steingerdur@telia.is
Á flótta
Ný skýrsla um vöktunrjúpnastofnsins tað-festir fyrra mat Nátt-úrufræðistofnunar um
ástand og þróun stofnsins og að
veruleg fækkun hafi orðið á rjúpu
á undanförnum áratugum. Fram
kemur í skýrslunni að rjúpnataln-
ingar vorið 2004 sýndu eina mestu
hlutfallslegu uppsveiflu í rjúpn-
astofninum sem mælst hefur und-
anfarin 25 ár og er það í samræmi
við þær væntingar sem gerðar
voru til friðunaraðgerða sumarið
2003.
Skýrslan er unnin af Ólafi Karli
Nielsen, fuglafræðingi á Nátt-
úrufræðistofnun, í samstarfi sér-
fræðinga á Reiknistofu Raunvís-
indastofnunar Háskóla Íslands,
þau Jennýju Brynjarsdóttur og
Kjartan G. Magnússon prófessor.
Auknar lífslíkur
Útreikningar sýna að algjör um-
skipti urðu í lífslíkum fullorðinna
rjúpna 2003 til 2004 og um 67%
rjúpnanna lifðu af á milli ára, en til
samanburðar má nefna að lífslíkur
fugla höfðu fallið úr um 50% árið
1981 niður í um 30% á síðustu ár-
um.
„Þessi skýrsla undirbyggir enn
frekar þessa ákvörðun sem var
tekin um að hlífa rjúpnastofninum
með því að heimila ekki skotveiðar
úr stofninum á þriggja ára tíma-
bili. Þannig sýnir skýrslan að það
var brýnt að taka þessa ákvörðun
á þessum tíma,“ sagði Siv Frið-
leifsdóttir umhverfisráðherra.
„Á sínum tíma ráðlögðu okkar
færustu fuglafræðingar á Nátt-
úrufræðistofnun að hlífa bæri
rjúpunni með þessum hætti og ég
hef ávallt tekið mikið mark á þeim
og þeirra ráðgjöf. Við sjáum að
núna er rjúpnastofninn að end-
urreisa sig, en hann er samt ekki
orðinn stór af því hann var búinn
að vera í lágmarki svo lengi. Þann-
ig að þessi skýrsla styður við þá
ákvörðun sem var tekin,“ segir
Siv.
„Samkvæmt skilgreiningu Al-
þjóðanáttúruverndarsamtakanna
(IUCN) frá 2001, þá fullnægir
fækkun rjúpunnar eins og hún hef-
ur verið mæld á Norðausturlandi
skilyrðum til að rjúpan flokkist á
válista sem tegund í „yfirvofandi
hættu“. Það er mat Nátt-
úrufræðistofnunar að fræðilegar
forsendur fyrir þeim aðgerðum
sem gripið hefur verið til verndar
rjúpunni hafi styrkst verulega
með rannsóknum og upplýs-
ingaöflun síðastliðið ár,“ segir í til-
kynningu frá NÍ.
Í skýrslunni er fjallað um að-
ferðafræðina við vöktun rjúp-
unnar, birt þau gögn sem bæst
hafa við frá árinu 1999, svo og ým-
is eldri gögn sem ekki hafa verið
birt áður. En samkvæmt upplýs-
ingum frá Náttúrufræðistofnun
var með skýrslunni verið að
bregðast við réttmætum at-
hugasemdum um tölfræðilega
framsetningu og túlkun þessara
upplýsinga. Lagt er til í skýrslunni
að vöktunarkerfið verði styrkt
með því að bæta þá þætti sem fyrir
eru fremur en að hefja kerfis-
bundnar mælingar á fleiri stofn-
þáttum.
Rjúpnastofninn
styrkist á ný
Morgunblaðið/Sverrir
Í skýrslunni kemur fram að um 67% rjúpnanna lifðu af á milli áranna
2003–2004, sem er töluverð aukning frá árunum á undan.
sé að vísu
hafi verið
segir að
ð komast
n hafi átt
hafi gert
að komast
um rann-
æðast um
labríkinni
f þremur
m settar
jasafninu.
standa í
um forn-
holti sem
ur og um
en þar er
st á Vest-
n þar var
fund að
arti búin,
ðinni ein-
öldum Ís-
ni
ð
ið/Eggert
„FRIÐUNARVIÐHORFIN hjá
Náttúrufræðistofnun eru orðin
æðri nýtingarþættinum og maður
heyrir það hjá mörgum skot-
veiðimönnum eftir skýrsluna, að
það sé keppikefli Náttúru-
fræðistofnunar að rjúpnaveiðar
hefjist ekki hér aftur,“ segi Sigmar
B. Hauksson um skýrslu NÍ. „Nátt-
úrufræðistofnun vildi friða rjúpuna
í fimm ár og það kæmi okkur ekki á
óvart að farið yrði fram á að frið-
unin yrði framlengd í tvö ár í viðbót
þannig að henni tækist að láta frið-
unina ná yfir heila uppsveiflu. Að
þeim tíma liðnum fer rjúpnastofn-
inn að sveiflast niður á við og þá
munu örugglega koma hugmyndir
um að rétt sé að friða áfram á þeim
rökum að stofninn sé á niðurleið.
Við höfum ekki skipt um skoðun í
þessu máli og munum berjast
ótrauðir áfram.“
Haldinn verður fundur 16. sept-
ember á vegum SKOTVÍS í Nor-
ræna húsinu um málið.
„Höfum ekki skipt um skoðun“