Morgunblaðið - 15.09.2004, Qupperneq 23

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 15. SEPTEMBER 2004 23
Pútín bendir á að spillingin í
stjórnkerfinu geri árásir hermdar-
verkamanna auðveldari. Og spilling
í röðum rússneskra hermanna í
Tétsníu sé meðal þess sem geri
nokkur þúsund uppreisnarmönnum
þar kleift að standa uppi í hárinu á
um 70.000 manna herliði Moskvu-
stjórnarinnar í héraðinu. Hermenn-
irnir eru oft fúsir að selja á laun
bæði vopn sín og annan búnað
hæstbjóðendum.
Skýr skil í stjórnarskránni
Bent er á að í stjórnarskrá Rúss-
lands sé skýrt kveðið á um aðskiln-
að valdþáttanna þriggja, löggjafar-
valds, framkvæmdavalds og dóms-
valds í samræmi við vestrænar
hefðir en nú sé því skipulagi ef til
vill ógnað. Tillögur Pútíns líkist
helst því að George W. Bush
Bandaríkjaforseti hefði tekið sér
vald til að tilnefna sjálfur ríkis-
stjóra í Kaliforníu og öðrum sam-
bandsríkjum eftir árásirnar 11.
september 2001. Menn geta reynt
að ímynda sér hvort það hefði tekist
þrátt fyrir óttann vestra við hermd-
arverkamenn, fyrst eftir árásirnar.
„Hryðjuverkin eru yfirskin,“ seg-
ir einn af gagnrýnendum Pútíns,
Júrí Korgonjúk sem starfar hjá
óháðri hugveitu í Moskvu. „Mark-
mið hans er að ná sjálfur fullum
tökum á öllu valdakerfinu.“ Tals-
menn flokka sem vilja koma á vest-
rænum lýðræðishefðum eru einnig
hvassyrtir. „Forsetinn er að fjar-
lægja rétt borgaranna til að velja
sjálfir fulltrúa sína,“ segir í yfirlýs-
ingu Jabloko-flokksins. „Með þessu
er verið að fjarlægja leifarnar af því
sem kemur í veg fyrir að einn vald-
þáttur verði öðrum sterkari og
tryggir að allt vald safnist ekki á
hendur eins manns.“ Aðrir benda á
að erfitt sé að sjá hverju tillögurnar
muni breyta gagnvart hryðjuverka-
hættunni. Nú þegar hafi Pútín
æðstu völd yfir öllum embættis-
mönnum og stofnunum sem fást við
öryggismál. Tillögurnar um að
hann tilnefni sjálfur héraðsstjóra
geti bent til þess að forsetinn viti í
reynd ekki hvað hann eigi að gera.
Hann sé ráðþrota.
Draumurinn um öryggi
Ekki er talið að Pútín muni reyn-
ast erfitt að koma tillögum sínum í
gegnum þingið enda hafa flokkar,
hollir honum, þar traustan meiri-
hluta. Er ekki óhugsandi að hug-
myndirnar verði að lögum þegar
fyrir árslok. Talið er að ótti almenn-
ings í Rússlandi við hryðjuverk og
upplausn eftir atburðina skelfilegu í
Beslan á dögunum valdi því einnig
að mikill meirihluti kjósenda styðji
enn forsetann. Þeir vilji gefa honum
tækifæri til að finna lausn.
Hefðin fyrir öflugu miðstjórnar-
valdi er sterk í stærsta landi heims
og margir telja í vonleysi sínu úti-
lokað að nota vestrænar stjórnun-
araðferðir í Rússlandi. Þar eru tug-
milljónir manna af öðru þjóðerni en
rússnesku, margar þjóðirnar og
þjóðarbrotin tala sín eigin tungu-
mál og hafa aðra trú en Rússar,
hvarvetna er nábúakrytur sem oft á
sér langar, sögulegar rætur. Hætt-
an á sundrungu sambandsríkisins
með lítt fyrirsjáanlegum afleiðing-
um er raunveruleg, þrátt fyrir batn-
andi efnahag síðustu árin og aukið
einstaklingsfrelsi á sumum sviðum.
Viðvaranir Pútíns um að hermdar-
verkamenn vilji koma á ringulreið í
von um að landið klofni finna því
víða hljómgrunn í landi þar sem arf-
ur alræðisins er svo miklu sterkari
en vestrænar hugmyndir um frelsi
og lýðræði. Öryggi er nú efst í hug-
um flestra.
Helstu heimildir: The Los Angeles Times,
The Economist, International Herald Trib-
une, AP.
um héraðsstjóra með því að skipta
landinu öllu í sjö umdæmi undir
stjórn embættismanna sem hann
skipaði sjálfur. Eiga þeir m.a. að
reyna að hindra spillingu sem víða
er einn mikilvægasti hemillinn á
framfarir.
inn tæki í þá átt að byggja upp píra-
mídakerfi þar sem forseti réði öllu
myndi gera leikinn auðveldari fyrir
raunverulegan valdahrotta sem
gæti tekið við af honum.
Bolaði burt óþægum
héraðsstjórum
Pútín er fyrrverandi liðsmaður
öryggislögreglu kommúnista-
stjórnarinnar, KGB, og hefur oft
talað með eftirsjá um þá röð og
reglu sem ríkti í landinu undir
flokkseinræðinu. Hann hefur á for-
setaferlinum verið duglegur við að
auka völd sín og tókst fljótlega að
bola burt þeim fáu héraðsstjórum
sem ekki vildu makka rétt. Hann
dró auk þess þegar árið 2000, er
hann tók við völdum, mjög úr völd-
Forseti Rússlands, VladímírV. Pútín, er ómyrkur ímáli og segir að ekkerthafi áunnist í baráttunni
gegn hryðjuverkum í Rússlandi.
„Fyrst og fremst hefur okkur mis-
tekist að útrýma orsökum hryðju-
verkanna,“ segir hann og leggur til
að völd alríkisstjórnarinnar í
Moskvu verði
aukin. Kom
þetta fram á sér-
stökum bráða-
fundi sem hann
hélt á mánudag
með 500 æðstu
embættismönn-
um hinna 89 hér-
aða og sjálfs-
stjórnarlýðvelda
landsins. Skoð-
anir eru skiptar
um hugmyndir hans. Sumir segja
að þær séu ekkert annað en tilraun
til að nýta sér óttann við hryðjuverk
til að styrkja sig í sessi og koma aft-
ur á einræði í Rússlandi. Stuðnings-
menn Pútíns fullyrða hins vegar að
óhjákvæmilegt sé að stokka upp
stjórnsýsluna ef menn ætli að auka
öryggi almennings.
Forsetinn vill m.a. fá vald til að
tilnefna sjálfur héraðsstjóra og
verði tillaga hans aðeins lögð fyrir
þing hvers héraðs, ekki borin undir
atkvæði almennings. Einnig vill
hann afnema einmenningskjör-
dæmin í kosningum til neðri deildar
alríkisþingsins, dúmunnar svo-
nefndu. Myndi það merkja að litlir
flokkar hefðu enga möguleika á
þingsætum. Vladímír Ryzhkov,
einn af fáum stjórnarandstæðing-
um í dúmunni, sagði að næsta dúma
yrði „einfaldlega sýndar-dúma, þar
verða aðeins strengjabrúður af
flokkslistunum og hún mun ekki
hafa neinn myndugleika“.
Samþykkja héraðsstjórar
breytingarnar?
Ryzhkov sagði beinum orðum að
Pútín væri að notfæra sér með
ósvífnum hætti í valdabaráttu
harmleikinn í Beslan í Suður-Rúss-
landi þar sem á fjórða hundrað
manns lét lífið, nær helmingur
þeirra börn. Efasemdir eru auk
þess um að forsetanum takist and-
spyrnulaust að fá öll héruðin til að
samþykkja allar breytingarnar.
Sum sjálfsstjórnarlýðveldin hafa nú
mikið sjálfræði. Nefna má sem
dæmi Tatarstan sem ræður yfir
miklum olíulindum en tengsl lýð-
veldisins við Kreml eru tilgreind í
sérstökum samningi. Ekki er víst
að þar taki héraðsstjórinn því þegj-
andi að missa réttinn til að láta eig-
in þjóð velja.
En á Pútín sér málsbætur í aug-
um einhverra umbótasinna? Lílja
Sjevtsova, stjórnmálarýnir sem
starfar hjá Carnegie-hugveitunni í
Moskvu, segir að hvað sem líði
gagnrýni á forsetann standi frjáls-
lyndir Rússar frammi fyrir erfiðum
vanda: Þar sem lýðræðisflokkar í
vestrænum skilningi séu svo veikir í
rússnesku stjórnmálalífi verði
menn að horfast í augu við að mis-
takist Pútín gæti tekið við einhver
sem yrði „mun harðskeyttari, mun
æstari þjóðernissinni“.
Sjevstsova segir að sú ákvörðun
Pútíns að tilnefna sjálfur héraðs-
stjóra byggðist að nokkru leyti á
skiljanlegum og réttlætanlegum
áhyggjum. Ef efnt yrði til beinna
kosninga í héruðunum á næstu ár-
um myndi stjórnin í Kreml ekki
geta komið í veg fyrir að sums stað-
ar kæmust til valda „raunverulegir
skuggabaldrar, fólk með glæpafer-
il“. En vissulega væri hneigðin til að
hafa stjórn á öllu ráðandi í Kreml.
Vandinn væri sá fyrir Pútín að ef
hann safnaði of miklum völdum á
eigin hendi myndi hann einnig
verða skotskífan ef eitthvað færi úr-
skeiðis. Og hvert skref sem forset-
Fréttaskýring | Tillögur Pútíns Rússlandsforseta um aukið vald Moskvustjórnarinnar
vegna hryðjuverkaógnarinnar eru sagðar grafa undan lýðræðinu, segir í grein Krist-
jáns Jónssonar, en margir Rússar vilja gefa Pútín tækifæri í von um aukið öryggi.
Allt vald til Kremlar?
Reuters
Konur sem misstu ættingja í Beslan kljást við verði og heimta að fá að
tala við héraðsforseta N-Ossetíu. Pútín Rússlandsforseti vill nú fá vald til
að tilnefna sjálfur æðstu menn héraðanna og lýðveldanna 89 í Rússlandi.
kjon@mbl.is
’Vandinn væri sá fyrirPútín að ef hann safn-
aði of miklum völdum
á eigin hendur myndi
hann einnig verða
skotskífan ef eitthvað
færi úrskeiðis. ‘
Vladímír Pútín
Rússlandsforseti.
Thoroddsen rifust aldrei og töluðu
jafnan kurteislega hvor við annan.
Mikið hefur verið rætt og ritað um
heift og hatur þeirra í milli en Geir
aftók með öllu að svo væri. Sagði að
sér væri ekki illa við nokkurn mann
og væri feginn því! Um hefnigirni
sagði hann: „Ég mundi aldrei bregða
fæti fyrir þá sem hefðu unnið gegn
mér þó að ég hefði tækifæri til þess.
Slíkt verkar inn á við og maður gerir
sjálfum sér meiri óleik en þeim.““
Í kafla Jóns Orms Halldórssonar
um Gunnar Thoroddsen er sam-
skiptum Gunnars og Geirs ekki lýst,
en þar segir að „fá efnisatriði [bendi]
þó til að nokkuð, sem Gunnar sagði
eða gerði í janúar 1980, hafi ráðið úr-
slitum um tilraunir Geirs Hallgríms-
sonar til stjórnarmyndunar“. Jón
Ormur segir að margir samflokks-
manna Gunnars hafi brugðist við
stjórnarmyndun hans af mikilli heift
og bætir við: „Um þau efni ræddi
Gunnar sjaldnar en menn myndu
ætla og aldrei með stóryrðum.“
Hann segir að þrátt fyrir erfitt sam-
starf innan ríkisstjórnar Gunnars
Thoroddsen hafi sumt mælt með því
að samstarfi yrði haldið áfram eftir
kosningar, en samstarfsmenn hans
greini á um hvort hugur Gunnars
hafi staðið til þess. Í ævisögu Stein-
gríms Hermannssonar kemur fram
að hann telji að Gunnar hafi viljað
ljúka kjörtímabilinu og hætta síðan í
stjórnmálum. Jón Ormur vitnar hins
vegar til bréfs til sín frá Svavari
Gestssyni þar sem segir: „Heilsu-
hraustur hefði Gunnar boðið fram
haustið 1982 og hann hefði sigrað.
Pólitískur vilji hans var skýr og
óbugaður en heilsan brast.“
Dálítið þvermóðskufullur,
en það hafa fleiri verið
Í kafla Jónínu um Geir vísar hún í
samtal, sem hún átti við hann, og
vitnar í áður óbirt ummæli hans um
Davíð Oddsson: „Geir Hallgrímsson
var afdráttarlaus í skoðunum og yf-
irleitt ekki með málalengingar í per-
sónulegum samskiptum. Í undirbún-
ingi kosningabaráttunnar fyrir
borgarstjórnarkosningar árið 1982
barst umtal um efsta mann listans í
tal á fámennum fundi í Valhöll.
„Þetta er bara nöldur!“ sagði Geir.
„Davíð er leiðtogi og hann á að
styðja. Ég hef haft dálítið saman við
hann að sælda og finnst því meira til
hans koma sem ég kynnist honum
betur, hann er skarpgreindur og á
auðvelt með að greina aðalatriði í
hverju máli. Hann er kannski dálítið
þvermóðskufullur stundum en það
hafa nú fleiri verið!““ Davíð varð
borgarstjóri eftir kosningarnar.
Styrmir Gunnarsson, ritstjóri
Morgunblaðsins, fjallar um Davíð
Oddsson, sem í dag lætur af embætti
forsætisráðherra eftir að hafa gegnt
því í 4.886 daga og sest í stól utanrík-
isráðherra, í bókinni. Þar er fjallað
um stjórnarsamstarfið við Fram-
sóknarflokkinn. „Þegar Davíð Odds-
son myndaði ríkisstjórn með Fram-
sóknarflokknum vorið 1995 höfðu
samskipti flokkanna tveggja slípast
mjög,“ skrifar Styrmir. „Það, sem
úrslitum hefur ráðið um gott sam-
starf Sjálfstæðisflokks og Fram-
sóknarflokks frá vorinu 1995 í öllum
meginatriðum, er þó fyrst og fremst
meiri samstaða um málefni en áður
var. Framsóknarflokkurinn er ekki
lengur að gæta viðskiptahagsmuna
samvinnuhreyfingarinnar sem lengi
var mikill ásteytingarsteinn í sam-
starfi þessara tveggja flokka. Þá hef-
ur trúnaður og traust skapast á milli
forystumanna þeirra á þeim tæpa
áratug sem þeir hafa starfað saman.
Davíð Oddsson er drengskaparmað-
ur, sagði Halldór Ásgrímsson við
nánustu samstarfsmenn sína þegar
mest gekk á vorið 2004 í tengslum
við fjölmiðlalögin og fór þó ekki á
milli mála að mjög reyndi á samstarf
flokkanna á þeim tíma. Sjálfstæðis-
flokkurinn kom vel út úr þingkosn-
ingunum 1999 en Framsóknarflokk-
urinn gekk veikur frá þeim
kosningum. Sjálfstæðisflokkurinn
gerði þó enga kröfu um breytt hlut-
föll innan ríkisstjórnarinnar og því
hefur Halldór Ásgrímsson ekki
gleymt.“
oddsen
llað í köfl-
g fæst til
áttum á
Thorodd-
s.
forsætis-
4 og aftur
r utanrík-
ars. Í frá-
ns Gissur-
ð upp að
u í stjórn-
teingríms
aka sæti í
Ólafs, Ei-
hann og
ð Gunnars
ramsókn-
agi á laun
sínu með
a úr Sjálf-
fur: „„Ég
u að fylgj-
fur Stein-
ur spurði
veg fyrir
heilsa, en
essi hnífa-
ætir Hann-
Ólafur hafi
kaupin“.
var mest
forsætis-
8 og hafði
3 ár á tím-
í Reykja-
laut Sjálf-
ustu hans
mesta, sem
lýðveldis-
aelsdóttir
hann hafi
allalausan
l 1978 og
ð sé „mál
hann risið
ur 1980 til
em mest“.
m: „Mikil
al margra
u ekki séð
um heilt.
ingsmenn
horoddsen
astur fyr-
nhlutverk
ksins að
sætta ólík
fráleitt að
sundrung-
eim ásetn-
okkinn.
Gunnar
Magnússon
ið 1975.
umana
ds,
eits
þeirra
erra
MIKLAR efasemdir eru ríkjandi
meðal ráðamanna á Vesturlöndum
vegna þeirra ráðstafana sem
Valdímír V. Pútín Rússlands-
forseti hefur boðað til að efla varn-
ir gegn hryðjuverkum. Er bent á
að forsetinn virðist einbeita sér að
því að styrkja völd Moskvustjórn-
arinnar og virðist enn ætla að
herða tökin á kostnað lýðræðis og
frelsis. Minna fari fyrir raunhæf-
um tillögum um að efla öryggi
gagnvart hryðjuverkum.
Pútín hefur á undanförnum
mánuðum sætt vaxandi gagnrýni
fyrir einræðishneigð sem kemur
meðal annars fram í því að sjón-
varpsstöðvar hafa verið múl-
bundnar og mega í reynd ekki
gagnrýna gerðir hans. Einkum er
hart tekið á þeim sem segja að
harðlínustefna forsetans í mál-
efnum Tétsníu sé blindgata sem
ýti undir hryðjuverk.
Sjónvarp er lang-mikilvægasti
fréttamiðillinn í landinu og eru
stærstu stöðvarnar algerlega und-
ir handarjaðri forsetans eða ná-
inna stuðningsmanna hans. Blöðin
hafa einnig sætt auknum þrýstingi
og segja sumir heimildarmenn að
ástandið sé farið að minna mjög á
tíma Sovétríkjanna gömlu.
Richard Armitage, aðstoðar-
utanríkisráðherra Bandaríkjanna,
ræddi í gær við lettneska
embættismenn á
ferð sinni um
nokkur Evrópu-
ríki. Armitage
viðurkenndi að
hann hefði ekki
lesið tillögurnar
í heild en sagði:
„Mér sýnist að
herra Pútín hafi
lýst því yfir að
hann vildi fremur tilnefna héraðs-
stjóra en að þeir væru kosnir af al-
menningi. Og mér finnst þetta
ekki vera í samræmi við þá leið
sem við vonuðum að Rússar
myndu feta – það er að segja, í átt
til opnara og lýðræðislegra sam-
félags.“
Framkvæmdastjórn Evrópu-
sambandsins hvatti í gær Pútín til
að virða lýðræði og mannréttindi.
„Að sjálfsögðu er um að ræða
rússneskt innanlandsmál,“ sagði
Emma Udwin, talsmaður Chris
Pattens, sem fer með samskipti
stjórnarinnar við erlend ríki. „En
ég vil aðeins segja að allir sem
standa andspænis því að fást við
illmennsku hryðjuverkamanna
samtímans verða jafnframt að
virða lýðræði og mannréttindi,“
sagði Udwin. Hún bætti því við að
framkvæmdastjórnin fylgdist
vandlega með þróun mála í Rúss-
landi.
Efasemdir á
Vesturlöndum
Richard Armitage