Morgunblaðið - 19.09.2004, Blaðsíða 20

20 SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
É
g er bókstaflega fædd-
ur hér á Stórhöfða,“
segir Óskar Jakob
Sigurðsson, vitavörð-
ur á Stórhöfða í Vest-
mannaeyjum, sem
kom í heiminn 19. nóv-
ember 1937. „Stundum hef ég gant-
ast með að ég sé heimskastur af öll-
um – í bókstaflegri merkingu
frumnorrænni. Hef aldrei flutt neitt.
Fermingarsystkini mín hafa öll flutt
að minnsta kosti einu sinni – öll nema
ég.“
Fjórar kynslóðir í karllegg
Stórhöfðaviti er syðsti mannabú-
staður Íslands og útvörður fyrir opnu
hafi. Vitinn, sem var reistur 1906, er
fyrsta mannvirkið sem sögur fara af
uppi á Stórhöfða og eitt af elstu stein-
húsum landsins.
Afi Óskars, Jónathan Jónsson, tók
við starfi vitavarðar 1910 og fluttist á
Stórhöfða ásamt konu sinni Guðfinnu
Þórðardóttur og börnum þeirra. Jón-
athan tók við af Guðmundi Ögmunds-
syni, sem var fyrsti vitavörðurinn á
Höfðanum. Guðmundur var afi Guð-
mundar Kristjánssonar bifreiða-
stjóra og ökukennara, sem kenndi
Óskari vitaverði á bíl fyrir nærri
hálfri öld.
Þau Jónathan og Guðfinna voru
ættuð úr Mýrdalnum. Elst barna
þeirra var Sigurður, faðir Óskars.
Svo komu Gunnar, Sigríður og Hjalti,
sem fæddist sama ár og fjölskyldan
fluttist á Stórhöfða.
„Pabbi ólst að hluta til upp hér,“
segir Óskar. „Hann var tólf ára þegar
þau fluttu á Stórhöfða og var þá bú-
inn að eiga heima í Reykjavík í tvö ár.
Pabbi gekk tvo vetur í Barnaskóla
Reykjavíkur.“ Óskari þykir skrítið að
hugsa til þess að einkunnabækur föð-
ur hans úr Barnaskóla Reykjavíkur
séu að verða aldargamlar.
Bræðurnir Sigurður og Gunnar
Jónathanssynir hjálpuðu föður sínum
við veðurathuganir og vitavörsluna
eftir því sem tök voru á. Sigurður
flutti um tíma niður í Vestmanna-
eyjakaupstað og vann í fiskimjöls-
verksmiðju. Hann sneri aftur á Höfð-
ann og tók formlega við vitavörslunni
og veðurathugunum af föður sínum
árið 1935.
Óskar fór snemma að aðstoða Sig-
urð föður sinn við veðurathuganir. Á
yngri árum vann Óskar við fisk-
vinnslu í Fiskiðjunni en hætti þar
fyrir réttum 40 árum. Stórhöfði er
það sem kallast mönnuð skeytastöð,
en á slíkum stöðvum eru gerðar fleiri
og ítarlegri veðurathuganir en á öðr-
um veðurstöðvum. Fyrsta verkefni
Óskars við veðurathuganirnar var að
athuga veðrið kl. 03.00.
„Maður er oft búinn að taka veðrið
klukkan þrjú að nóttu,“ segir Óskar
hugsi. „Ég gerðist formlega veð-
urathugunarmaður árið 1952 og hef
verið við þetta síðan. Veðrið er tekið
á þriggja tíma fresti, alla daga ársins.
Þetta er skráð í bækur og send skeyti
til Veðurstofunnar. Nú færir maður
inn í tölvu og sendir þannig. Ég hef
verið hér einn langtímum saman, en
ég mæli ekki með því. Það verður
ekki mikið um samfelldan svefn.
Þetta eru ekki heilsusamlegir lífs-
hættir.“ Óskar hefur verið með
margar vekjaraklukkur sem stilltar
eru til að hringja á ýmsum tímum sól-
arhringsins. En skyldi hann aldrei
hafa sofið yfir sig?
„Ég neita því ekki að hafa ein-
hvern tímann sofið af mér. Ef ég hef
gleymt að stilla klukku þá vaknar
maður við vondan draum og undrast
þennan langa svefn. Kannski klukku-
tíma fram yfir tímann!“
Tvisvar á sólarhring, klukkan 9.00
að morgni og 18.00 síðdegis, er gerð
stór athugun og athugaðir fleiri veð-
urþættir en á öðrum tímum sólar-
hringsins.
„Það er enginn hægðarleikur að
meta ölduhæð úr 120 metra hæð,“
segir Óskar. Á árum áður voru veð-
urskip suður í hafi, Alpha og India,
sem gáfu upp ölduhæð. Nú hjálpar
öldudufl austan við Surtsey Óskari að
meta ölduhæðina. „Mér er sagt að
það sé að marka það,“ segir Óskar
um reynslu sjómanna af duflinu.
Óskar tók formlega við starfi vita-
varðar á Stórhöfða árið 1965. Nú er
Pálmi sonur hans, fjórði ættliður
vitavarða í beinan karllegg, farinn að
aðstoða föður sinn við veðurathug-
anir og vitavörslu.
Lífið á Stórhöfða
Þegar Óskar var að alast upp var
stundaður smábúskapur á Stórhöfða
og áður einnig róið til fiskjar úr
Höfðavíkinni. Hjalti, föðurbróðir
Óskars, sagði í samtali við Morg-
unblaðið að sér væri minnisstætt er
hann og Gunnar bróðir hans reru úr
Höfðavík. Þeir höfðu aðstöðu í landi í
litlu húsi fyrir veiðarfæri og annað
sem þurfti til róðranna. Róið var á
sumrin á skektu, veitt á handfæri og
fiskurinn saltaður. Eins var lundinn
nytjaður, en veiðirétturinn tilheyrði
bændum á Heimaey. Heimaey var
skipt í veiðisvæði og var Stórhöfði
eitt þeirra. Þurftu þau á Stórhöfða,
líkt og aðrir tómthúsmenn, að afla
sér veiðileyfis hjá bændum. „Það var
gaman að vera á Stórhöfða og mikið
um að vera kringum lundann,“ sagði
Hjalti. Óskari er minnisstætt að faðir
hans og Gunnar föðurbróðir voru
seigir við veiðiskapinn.
Óskar segir að lengi hafi verið búið
með eina kú og nokkrar kindur á
Stórhöfða, en hvorki hesta né hænsn
svo hann muni. Kúabúskapurinn
lagðist af um 1960. Óskar hefur lengi
verið með kindur og á nokkrar skját-
ur enn. Hann segir búskapinn vera
að leggjast af og kindurnar að úreld-
ast af sjálfu sér. Hann hefur ekki
hleypt til ánna undanfarin ár, því
hann hefur ekki kært sig um að fá
lömb. Sonurinn hefur ekki áhuga á
umstanginu sem fylgir því að sinna fé
og því er búskapnum sjálfhætt.
„Stundum hafa komið lömb sem ég
átti ekki von á. Það hafa stolist hing-
að hrútar á óæskilegum tíma,“ segir
Óskar.
Bestu ár ævinnar
Í seinni heimsstyrjöldinni settu
Bretar upp eftirlitsstöð á Stórhöfða,
síðan tóku Kanadamenn við og síðast
Bandaríkjamenn sem reistu þar 10–
12 bragga.
„Bretarnir voru fyrst hér í íbúðar-
húsinu og fengu herbergi undir vit-
anum. Það var annaðhvort að útvega
þeim pláss eða að þeir tækju það
sjálfir,“ segir Óskar. „Það var sett
varðskýli hér við hliðið og mátti eng-
inn koma í heimsókn til okkar nema
við tækjum ábyrgð á honum. Gestir
voru sóttir út að hliði og fylgt hér inn.
Það mátti enginn fara suðurfyrir
húsið og ekki upp í vitann. Þeir voru
með eitthvert hernaðarleyndarmál
hér fyrir sunnan, líklega radar. For-
eldrar mínir voru með fjós fyrir
sunnan húsið og máttu náðarsamleg-
ast fara þangað.“ Óskar var þó und-
anþeginn slíkum reglum og valsaði
um allt að vild.
„Í mínum huga eru þetta bestu ár
ævinnar. Það voru kvikmyndasýn-
ingar og boðið upp á ávexti – hér í fá-
sinninu. Bandaríkjamennirnir höfðu
nóg af öllu, en það var knappara hjá
Bretunum. Í stærsta bragganum var
eldhús og borðsalur. Við eignuðumst
skálann eftir stríð og hann stóð til
1991 að hann eyðilagðist í mikla rok-
inu hinn 3. febrúar það ár. Þá voru
uppundir 130 hnútar í verstu hvið-
unum (240 km/klst. eða nærri 67 m/
sek). Vindmælirinn mældi ekki nema
120 hnúta og hikaði þar. Fór ekki of-
ar. Þetta var eitt mesta veður sem
hér hefur gengið yfir.“
Miklar tækniframfarir vita
Þegar Óskar var að alast upp og
fyrst eftir að hann tók við starfi vita-
varðar var ströndin vörðuð mönn-
uðum vitum. Vitarnir standa flestir
enn en fæstir mannaðir í dag. Sjálf-
virkur búnaður hefur víða leyst
mannshöndina af hólmi. Segist Óskar
vera einn eftir samkvæmt gömlum
ráðningarsamningi vitavarða.
„Ég er síðasti vitavörðurinn í fullu
starfi á landinu sem býr í vitanum,“
segir Óskar. „Á Dalatanga er jafn-
mikil veðurathugun og hér og þau sjá
einnig um vitann. Þau eru á nýjum
samningi en ég er sá síðasti eftir
gamla fyrirkomulaginu. Svo er fullt
af mönnum sem hafa eftirlit með vit-
um, jafnvel mörgum, án þess að búa í
þeim.“ Óskar segist hafa orðið hissa
þegar starf vitavarðar á Horni var
lagt af, þar hafi verið mikilvægur út-
vörður. Eins finnst honum slæmt að
starf veðurathugunarmanna á
Hveravöllum verði lagt niður.
Stórhöfðinn er hans
Óskar J. Sigurðsson á
Stórhöfða í Vestmanna-
eyjum er vitavörður,
veðurathugunarmaður
og heimsmeistari í
fuglamerkingum. Guðni
Einarsson blaðamaður
og Sigurgeir Jónasson
ljósmyndari heimsóttu
Óskar í Stórhöfða.
Morgunblaðið/Sigurgeir
Óskar J. Sigurðsson, vitavörður við Stórhöfðavita, sem byggður var 1906 og er eitt elsta steinhús á landinu.
Morgunblaðið/Sigurgeir
Óskar og Pálmi Freyr, sonur hans, virða Stórhöfðann fyrir sér af sjó.