Morgunblaðið - 19.09.2004, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 19. SEPTEMBER 2004 MORGUNBLAÐIÐ
20. september 1994: „Alþýðu-
flokkurinn er í alvarlegri
kreppu. Ákvörðun Jóhönnu
Sigurðardóttur nú fyrir helgi
um að segja sig úr flokknum
kemur að vísu ekki á óvart en
er engu að síður áfall fyrir Al-
þýðuflokkinn. Jóhanna Sig-
urðardóttir hefur um langt
árabil verið í forystusveit Al-
þýðuflokksins og á þar djúp-
ar rætur. Þegar hún bauð sig
fram til formennsku í flokkn-
um á flokksþingi hans í júní-
mánuði sl. átti hún í erf-
iðleikum með að skýra
málefnalega sérstöðu sína.
Nú segir hún, að erfitt sé að
greina á milli afstöðu Sjálf-
stæðisflokks og Alþýðuflokks
til málefna. Jón Baldvin
Hannibalsson, formaður Al-
þýðuflokksins, hefur í þessu
sambandi bent á skoðanamun
flokkanna tveggja í landbún-
aðarmálum, sjávarútvegs-
málum og til aðildar að ESB
og jafnframt sagt, að Alþýðu-
flokkurinn hafi ekki barizt
fyrir einkavæðingu af neinu
offorsi.
Þegar Héðinn Valdimars-
son klauf Alþýðuflokkinn
1938 fylgdi honum töluverður
hópur áhrifamanna. Það
dugði ekki til og Héðinn
hrökklaðist úr Sósíal-
istaflokknum fljótlega eftir
stofnun hans. Þegar Hanni-
bal Valdemarsson klauf Al-
þýðuflokkinn 1956 fylgdi hon-
um einnig nokkur hópur
áhrifamanna. Hannibal sneri
til baka til Alþýðuflokksins 18
árum síðar. Þegar Vilmundur
Gylfason klauf Alþýðuflokk-
inn á sínum tíma fylgdi hon-
um einnig nokkur hópur fólks
en Bandalag jafnaðarmanna
reyndist ekki lífvænleg
stjórnmálasamtök.
Jóhönnu Sigurðardóttur
fylgir ekki umtalsverður hóp-
ur áhrifamanna úr Alþýðu-
flokknum. Hins vegar benda
skoðanakannanir til þess, að
hún geti orðið flokknum erf-
iður andstæðingur meðal al-
mennra kjósenda. En það á
raunar við um fleiri flokka en
Alþýðuflokkinn. Kannanir
benda einnig til þess, að Jó-
hanna taki umtalsvert fylgi
frá Alþýðubandalagi. Nið-
urstaðan af framboði á henn-
ar vegum getur því orðið enn
meiri ringulreið á vinstri
væng íslenzkra stjórnmála en
menn hafa kynnzt fram að
þessu. Slíkt styrkir að sjálf-
sögðu stöðu Sjálfstæð-
isflokksins stórlega.“
. . . . . . . . . .
19. september 1974: „Með
myndun ríkisstjórnar Sjálf-
stæðisflokksins og Fram-
sóknarflokksins var mörkuð
ákveðin stefna í utanríkis- og
varnarmálum landsins. Þar
með var lokið þriggja ára
óvissuástandi og þrotlausum
deilum um þetta efni. Eftir
alþingiskosningarnar í lok
júní sl. varð endanlega ljóst,
að ekki var meirihluti á Al-
þingi fyrir uppsögn varn-
arsamningsins og þeirri
stefnu, sem vinstri stjórnin
markaði með svokölluðum
viðræðugrundvelli, er lagður
var fyrir Bandaríkjamenn í
aprílmánuði sl. Í stefnu-
yfirlýsingu núverandi rík-
isstjórnar segir, að öryggi
landsins verði tryggt með að-
ild að Atlantshafsbandalag-
inu og sérstakt samstarf
verði haft við Bandaríkin,
meðan starfrækt er hér varn-
ar- og eftirlitsstöð á vegum
Atlantshafsbandalagsins.
Með þessari yfirlýsingu var
afdráttarlaust tekið af skarið
í þessum efnum. Sjálfstæð-
isflokkurinn og Framsókn-
arflokkurinn hafa lengst af
haft áþekka afstöðu til að-
ildar Íslands að Atlantshafs-
bandalaginu og varnarsam-
starfsins við Bandaríkin.“
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
SAMFÉLAGSLEG ÁBYRGÐ
VIÐSKIPTALÍFSINS
Það er umhugsunarefni ogáhyggjuefni hversu takmarkað-an áhuga forystumenn í við-
skipta- og atvinnulífi Íslendinga virðast
hafa á því að axla þá samfélagslegu
ábyrgð, sem fylgir auknu vægi fyrir-
tækjanna í íslenzku samfélagi. Þeir
gera það að vísu myndarlega á vett-
vangi menningar og íþrótta en á öðrum
sviðum að mjög takmörkuðu leyti.
Fyrir skömmu vakti Morgunblaðið
athygli á ummælum Michaels Tresch-
ow, formanns Samtaka atvinnulífsins í
Svíþjóð, um hringamyndun í sænsku
atvinnulífi. Þar kom fram að forystu-
menn í sænsku viðskiptalífi væru sam-
mála stjórnvöldum í Svíþjóð um að efla
ætti Samkeppnisstofnun þar í landi til
að auðvelda henni baráttu gegn hringa-
myndun.
Sambærilegan stuðning er ekki að
finna í málflutningi forystumanna Sam-
taka atvinnulífsins hér á landi og er það
skaði. Hins vegar má vel vera, að ein-
hver viðhorfsbreyting sé að verða í við-
skiptalífinu í þessum efnum.
Í grein í Morgunblaðinu í gær segir
Andrés Magnússon, framkvæmdastjóri
FÍS, m.a.og vísar til tillagna nefndar
viðskiptaráðherra, sem Morgunblaðið
telur að vísu, að gangi ekki nógu langt:
„Það skiptir miklu máli, að í atvinnu-
lífinu takist sátt um þær tillögur, sem
nefnd viðskiptaráðherra um íslenzkt
viðskiptaumhverfi gerir. Tillögurnar
eru í öllum meginatriðum þess eðlis, að
auðvelt ætti að vera að ná sátt um þær.
Verði tillögur nefndarinnar festar í lög
eru allar líkur á því, að auðveldara
verði að berjast gegn þeirri neikvæðu
þróun, sem átt hefur sér stað hér á
landi í átt til fákeppni og jafnvel einok-
unar. Sömu rök hljóta að gilda hér á
landi og í Svíþjóð, að hringamyndun sé
af hinu illa og samkeppni á jöfnum for-
sendum sé það, sem ábyrgt atvinnulíf
vill.“
Að óbreyttu verður ekki sátt um
stöðu viðskiptalífsins meðal lands-
manna. Forystumenn stóru viðskipta-
samsteypnanna hljóta að gera sér grein
fyrir því. Jafnframt liggur í augum
uppi, að það er þeim sjálfum og fyr-
irtækjum þeirra sízt af öllu til fram-
dráttar að deilur standi lengi um það
hvernig haga eigi þeim starfsramma
viðskiptalífsins, sem stefnt er að.
Þess vegna er mikilvægt að einhver
úr þeirra röðum stígi fram á sjónarsvið-
ið og lýsi yfir vilja til að taka þátt í að
skapa viðskiptalífinu starfsumhverfi,
sem sæmileg sátt getur tekizt um milli
þess og landsmanna allra.
Um allan hinn vestræna heim a.m.k.
hefur í vaxandi mæli verið rætt um þá
samfélagslegu ábyrgð, sem hvílir á við-
skiptalífinu og forystumönnum ein-
stakra fyrirtækja. Framsýnir forsvars-
menn fyrirtækja gera sér grein fyrir
þessu. Hér á Íslandi má sjá vísbend-
ingar um hið sama. Auk öflugs stuðn-
ings við íþróttir og menningu má sjá
merki þess, að fyrirtæki vilji taka auk-
inn þátt í að leysa vandamál, sem upp
koma í daglegu lífi starfsmanna þeirra
og líti svo á, að það sé þeim sjálfum til
hagsbóta.
Enn skortir hins vegar á, að for-
svarsmenn viðskiptalífsins séu tilbúnir
til að taka á sig þær viðskiptapólitísku
skyldur, sem óhjákvæmilega fylgja
stöðu þeirra. Það er tímabært að þetta
hlutverk verði rætt á vettvangi við-
skiptalífsins.
Í raun og veru felst ekki í þessu ann-
að en að forystumenn í atvinnulífi Ís-
lendinga í upphafi 21. aldarinnar geri
það sama og forverar þeirra gerðu hver
í sínu byggðarlagi í byrjun 20. aldarinn-
ar. Er það til of mikils mælzt?
Ö
flugustu menningarstofn-
anir landsins eru þær sem
reknar eru fyrir opinbert
fé. Oft á tíðum eru þær
einnig umdeildastar; enda
lætur almenningur sig
eðlilega miklu varða
hvernig þessar stofnanir
ráðstafa þeim fjármunum sem þær fá til rekstr-
arins, öfugt við þær einkareknu. Allir eru sam-
mála um að þessar menningarstofnanir gegna
lykilhlutverki í menningarlífinu, eru m.ö.o. kjöl-
festa þess, enda markmið þeirra og hlutverk
bundið í lög, samfélaginu í heild til framfara og
heilla.
Sinfóníuhljómsveit Íslands er ein þessara
stofnana og hún á sér langa og merkilega sögu
sem framvörður í tónlistarlífi landsmanna. Þar
hafa margir helstu tónlistamenn landsins starf-
að á undanförnum áratugum, og fullyrða má að
allir þeir helstu hafi einhvern tíma komið við
sögu í starfi hennar. Sinfóníuhljómsveitin hefur
aukinheldur verið einn helsti hvati þess að
koma tónlistarlífi í landinu á það stig að fagleg
sjónarmið og atvinnumennska ráða þar ríkjum,
þrátt fyrir að tiltölulega stutt er síðan tónlistar-
lífið reis úr öskustónni hér og fór að taka mið af
því sem best gerist í nágrannalöndum okkar,
tónlistarmönnum og ekki síður tónskáldum til
framdráttar. Af þessu góða starfi hefur almenn-
ingur notið góðs; það uppeldisstarf sem opinber
hljómsveit á borð við Sinfóníuna sinnir, kristall-
ast ef til vill helst í þeirri fádæma góðu aðsókn
sem fjölmargir viðburðir á sviði tónlistar fá hér
allt árið um kring, og þá ekki síður í starfsemi
tónlistarskólanna í landinu, þar sem þúsundir
barna fá undirstöðumenntun í klassískri tónlist,
sem – jafnvel þótt þau verði ekki öll tónlist-
armenn – gerir þau að sjálfsögðu að betri og
virkari tónlistarneytendum á fullorðinsárum.
Hlutverk hljóm-
sveitarinnar
Nokkur styr hefur þó
staðið um Sinfóníu-
hljómsveit Íslands að
undanförnu, þar sem
sitt sýnist hverjum um verkefnaval vetrarins. Í
lögum um hljómsveitina segir eftirfarandi:
„Starf Sinfóníuhljómsveitarinnar miði að því að
auðga tónmenningu Íslendinga, efla áhuga og
þekkingu á æðri tónlist og gefa landsmönnum
kost á að njóta hennar, m.a. með tónleikahaldi
sem víðast um landið og með tónlistarflutningi í
útvarp. Sérstaka áherslu ber að leggja á flutn-
ing og kynningu íslenskrar tónlistar, utan lands
sem innan, ef tilefni gefast. Í öllu starfi hljóm-
sveitarinnar skal kappkosta að hafa sem best
samstarf við þá aðila aðra sem að skyldum
markmiðum vinna, einkum aðra íslenska flytj-
endur tónlistar, einstaklinga, hópa og stofnan-
ir.“ En það er einmitt um þessa sérstöku rækt
sem Sinfóníuhljómsveitinni ber að leggja á
„flutning og kynningu íslenskrar tónlistar“,
sem umræða síðustu daga hefur helst snúist.
Í pistli sem Bergóra Jónsdóttir blaðamaður
skrifaði nýverið í Morgunblaðið um verkefnaval
Sinfóníuhljómsveitarinnar, dregur hún fram
margt forvitnilegt í dagskrá vetrarins. En síðan
segir hún: „Það er hins vegar ótrúlegt sem við
blasir, að Sinfóníuhljómsveit Íslands skuli ekki
ætla af eigin hvötum að frumflytja eitt einasta
íslenskt tónverk í vetur ef frá eru taldar þjóð-
lagaútsetningar Jóns Þórarinssonar sem Mar-
íus Sverrisson söng með hljómsveitinni í vik-
unni. Hverju sætir það? Að vísu verða tvö til
þrjú íslensk verk frumflutt á tónleikum á Myrk-
um músíkdögum, en þess ber að geta að þótt
hljómsveitin standi að tónleikunum í samvinnu
við Tónskáldafélag Íslands er frumkvæðið að
verkefnavali þeirra tónleika ekki í höndum
hljómsveitarinnar.“
Þessi athugasemd Bergþóru vekur vissulega
athygli, enda hlýtur það að vera frumkrafa ís-
lenskra skattgreiðenda að hljómsveitin sinni
skyldum sínum með þeim hætti sem kveðið er á
um í lögum, eða rækti þá „áherslu [sem henni]
ber að leggja á flutning og kynningu íslenskrar
tónlistar“. Samanburður sá sem Bergþóra not-
ar úr bókmenntaheiminum er eftirtektarverð-
ur, enda óhætt að fullyrða að bókmenntir eru sú
listgrein sem á sér traustastar rætur hér á
landi: „Það myndi sjálfsagt hvína í bókaormum
hér á landi ef útgáfu íslenskra skáldverka yrði
hætt og einungis erlend verk gefin út í staðinn“,
segir hún. „Er þetta sambærilegt? Já, og rúm-
lega það, því meðan bókaútgefendur bera engar
lagalegar skyldur gagnvart lesendum sínum
gerir Sinfóníuhljómsveit Íslands það svo sann-
arlega gagnvart hlustendum sínum. Henni ber
samkvæmt landslögum að leggja áherslu á
flutning íslenskrar tónlistar og auðga tónmenn-
ingu þjóðarinnar. Varla er hægt að segja að
hljómsveitin standi undir þeirri skyldu í vetur;
jafnvel þótt eldri íslensk verk hljómi á sjö tón-
leikum, og hljómsveitin leiki undir með Nýrri
danskri á einum tónleikum, þegar tónleikar
verða alls um þrjátíu.
Íslensk tónskáld hljóta að hafa meir en lítið
langlundargeð, því hvaða hljómsveit önnur ætti
að spila verk þeirra?“ spyr hún síðan réttilega.
Mörk hámenn-
ingar og lág-
menningar
Jónas Sen slær á
áþekka strengi í
grein sem birtist í
Lesbók fyrir rúmri
viku. Hann fjallar þar
af glöggskyggni um
samruna þess sem skilgreint hefur verið sem
há- og lágmenning, og þá ekki síður um kosti og
galla þess samruna. Jónas telur þá þróun sem
merkja má í verkefnavali Sinfóníuhljómsveitar
Íslands vera til vitnis um að samruni há- og lág-
menningar í listrænni stefnumótun hljómsveit-
arstarfsins, afhjúpi veikleika slíks samruna
fremur en kosti. Í upphafi greinar sinnar spyr
hann: „Hvernig lýsa dvínandi mörk milli há- og
lágmenningar sér? Hverjir eru gallar og kostir
þess að mörkin þarna á milli eru að mást burt?
Hér er sett fram sú hugmynd að minnkandi
mörk há- og lágmenningar séu af hinu góða ef
um er að ræða raunverulegan samruna þessara
tveggja heima. Neikvæða hliðin birtist aðallega
ef samruninn hefur ekki almennilega átt sér
stað; ef hámenningunni hefur bara verið ýtt til
hliðar og markaðshyggja heilalausrar afþrey-
ingar tekið völdin.“
Með þessum orðum vísar hann rétt eins og
Bergþóra til vægis íslenskrar nútímatónlistar í
vetrardagskránni og segir: „Minnkandi hlutur
íslenskrar nútímatónlistar á komandi vetrar-
dagskrá Sinfóníuhljómsveitar Íslands vekur t.d.
upp spurningar og þar sem hljómsveitin er ein
af máttarstólpum íslensks tónlistarlífs er nauð-
synlegt að fjalla um hana hér.“ Jónas útskýrir
síðan hvað hann á við með því að taka dæmi af
verkefni sem hann álítur bera vott um vel
heppnaðan samruna há- og lágmenningar (eða
samvinnu innan klassískrar tónlistar og dæg-
urtónlistar). „Þegar rokkið kom fram á sjón-
arsviðið voru innan tónlistargeirans tvær and-
stæðar fylkingar sem fyrirlitu hvor aðra. Núna
eru mörkin ekki eins skýr, samvinna fulltrúa
há- og lágmenningar er sífellt að verða algeng-
ari. Eitt besta dæmið um þetta er geisladiskur
Ásgerðar Júníusdóttur söngkonu, Minn heimur
og þinn, sem var tilnefndur til menningarverð-
launa DV árið 2002. Þar eru lög eftir konur úr
hámenningargeira íslenskrar nútímatónlistar,
og líka eftir Björk og nokkrar aðrar konur úr
dægurlagaheiminum. Öll lögin eru útsett og
sungin eins og um ljóðasöng sé að ræða; tónlist
úr lágmenningargeiranum er sett í búning há-
menningarinnar og er útkoman sú að mörkin á
milli heimanna tveggja fyrirfinnast varla“, segir
hann, en heldur síðan áfram: „Miðað við þessa
þróun skýtur listræn stefna Sinfóníuhljómsveit-
ar Íslands undanfarin ár skökku við. Þetta höf-
uðtónlistarvígi hámenningar á Íslandi leggur æ
meira upp úr því að hafa sígild, vinsæl verk sem
flestir þekkja á efnisskránni en að sama skapi
verða íslenskar tónsmíðar, sérstaklega þær nýj-
ustu, stöðugt fyrirferðarminni. Af þeim 28 tón-
leikum sem fyrirhugaðir eru í vetur (sumir
þeirra verða endurteknir svo heildartalan er í
raun hærri) innihalda aðeins átta þeirra íslensk
tónverk. Þau eru ekki öll ný af nálinni því meðal
annars verða flutt verk eftir Jón Leifs og Árna
Björnsson. Auk þess er Bláa tónleikaröðin horf-
in, en hún hefur nánast alltaf verið helguð sam-
tímatónlist, bæði íslenskri og erlendri. Í staðinn
er komin tónleikaröð sem nefnist Tónsprotinn
og virðist hún innihalda ennþá meira léttmeti
en Græn röð Vínartónleika, rokktónleika og
annað í svipuðum dúr. Hér virðast mörkin á
milli lágmenningar og hámenningar ekki vera
að eyðast; hámenningin er einfaldlega að hverfa
í skuggann á lágmenningunni.“
Ábyrg listræn
stefnumótun
Þarna virðist Jónas
hitta naglann á höf-
uðið, ekki síst ef mál-
ið er skoðað með til-
liti til lögbundins hlutverks hljómsveitarinnar
eins og því var lýst hér að ofan, og skyldum
hennar við flutning og kynningu á íslenskri tón-
list. Morgunblaðið leitaði viðbragða við þessari
gagnrýni á verkefnaval hljómsveitarinnar í
kjölfar greinanna hjá ýmsum þeim sem málið er
skylt. Af viðbrögðunum að dæma virðist aug-
ljóst að menn eru ekki sáttir við stefnumótun
hljómsveitarinnar og margir hafa alvarlegar
efasemdir um réttmæti þess vals á verkum til
flutnings sem fyrir liggur. Þannig segir t.d.