Eintak - 10.03.1994, Síða 29

ÞÓRÐUR BJÖRNSSON
þáverandi ríkissaksóknari í upp-
hafi málflutnings í Geirfinns- og
Guðmundarmálunum fyrir
Hæstarétti. Dómarar í málinu
voru þeir Björn Sveinbjörnsson,
Ármann Snævarr, Benedikt Sig-
urjónsson, Logi Einarsson og
Þór Vilhjálmsson.
Ciesielskis og Erlu Bolladóttur,
sambýlisfólks sem hafði vafasamt
orð á sér, og voru þau sett í varð-
hald vegna þess. Undir jól greinir
Erla lögreglunni frá grunsamlegum
pokaburði á heimili sínu um miðja
nótt sem tengt var hvarfi Guð-
mundar. Sævar tók undir franrburð
Erlu að einhverju leyti og í fram-
haldinu voru Kristján Viðar Við-
arsson, Tryggvi Rúnar Leifsson
og Albert Klahn Skaftason hand-
teknir vegna málsins. I byrjun nýs
árs, 1976, voru játningar þeirra allra
taldar iiggja fýrir. Hinn 11. janúar
lýsti Sævar því hins vegar yfir fyrir
dómi að framburður hans hafi ver-
ið rangur.
Seinna í mánuðinum er farið að
rannsaka hvort þessi hópur eigi
þátt í dularfullu hvarfi Geirfinns
Einarssonar 19. nóvenrber 1974.
Þau benda á fjóra þekkta menn sem
tengdust skemmtistaðnunr
Klúbbnum, þá Sigurbjörn Eiríks-
son, Magnús Leópoldsson,
Valdimar Olsen og Einar Bolla-
son og voru þeir handteknir 26.
Halivarður Einvarðsson ríkissaksóknari
Nýjar vísbendingar borist
Hallvarður Einvarðsson, ríkis-
saksóknari, var einn af stjórnend-
um rannsóknarinnar á Geirfmns-
og Guðmundarmálunum.
Voru játningar sakborninga í
Geirfinns- og Guðmundarmálun-
um nægilegur grundvöllur til
sakfellingar, eftir á að hyggja?
„Að mínum dómi voru lagaskil-
yrði til saksóknar. Sú embættis-
skylda hvílir á ákæruvaldinu að
reka mál fyrir dómstólum þegar
rannsókn leiðir í ljós að nægilegt
tilefni sé til þess.“
Nú var dæmdu fólki gefnar upp
sakir í Guildford-málinu meðal
annars vegna vitnisburðar dr.
Gísla Guðjónssonar og fleiri
réttarsálfræðinga um að fólk geti
játað á sig hvaða sakir sem er ef
nægilegum þrýstingi er beitt.
Heldurðu að það sama eigi við í
Geirfinnsmálinu?
„Ég get ekkert um það sagt.
Þessum málum er lokið fyrir dóm-
stólum. Ég tel mig muna að Gísli
Guðjónsson hafi lagt okkur iið í
upphafi rannsóknar þessa máls.“
Heldurðu að dómstólar kæm-
ust að sömu niðurstöðu í dag ef
þeir fengju sömu gögn í hendur?
„Þetta fór fyrir Hæstarétt og ég
hlýt að ætla að málið hafi fengi
rækilega og réttláta meðferð þar.“
Ertu enn sannfærður um sekt
þeirra sem dæmdir voru?
,Ætli það sé við hæfi að ég svari
svona spurningu. Ég vísa bara til
dómsins. Hins vegar var ekki loku
fyrir það skotið að málið kæmi
upp aftur eftir að dómur féll þar
sem jarðneskar leifar fundust ekki.
Síðan hafa nokkrar nýjar vísbend-
ingar borist sem hafa ekki leitt til
neins. En rannsóknaraðilar hafa
haldið vöku sinni.“ ©
Hallvarður Einvarðsson
Ríkissaksóknari
„Hins vegar var ekki loku fyrir
það skotið að málið kæmi upp
aftur eftir að dómur féll þar
sem jarðneskar leifar fundust
ekki. Síðan hafa nokkrar nýjar
vísbendingar borist sem hafa
ekki leitt til neins. En rannsókn-
araðilar hafa haldið vöku sinni. “
Jon Oadsson hæstarettarlogmaður
Ætti að taka upp rannsóknina aftur
Jón Oddsson, hæstaréttarlög-
maður, var verjandi Sævars Ci-
esielskis.
Finnst þér vera einhver sam-
svörun milli Guildford-málsins og
Geirfinns- og Guðmundarmál-
anna eftir að hafa séð kvikmynd-
ina í nafni föðurins?
„Það sem sló okkur verjendurna
fyrst þegar rannsókn Geirfinns-
málsins fór í gang var að það var
sett samskiptabann á milli verjenda
og sakborninga. Örn Höskulds-
son, rannsóknardómari í málinu,
fór þannig ekki að settum lögum.
Mér fannst sláandi samsvörun við
þetta í myndinni hvernig lögreglan
gat yfirheyrt menn án þess að verj-
endur væru viðstaddir. Svo var lögð
fram undirrituð játning og það var
það sem við gagnrýndum hér
heima, að játningar voru gerðar án
þess að verjandi væri viðstaddur.
Dómstólar voru samt ófáanlegir til
að gera annað en taka þær sam-
kvæmt orðanna hljóðan.
í myndinni kom ennfremur fram
að bannað var að sýna verjendum
ákveðin gögn í málinu. 1 Geirfinns-
málinu voru ýnris gögn tekin út úr
möppunum áður en það fór fyrir
dóm og þau gögn höfum við aldrei
séð. Þetta var skýrt lögbrot.
Svo fannst mér vera nrjög sláandi
samlíking hvernig magnaðist upp
hystería bæði hér og í Bretlandi.
Geirfinnsmálið bar keim af því að
ákveðin öfl í Framsóknarflokknum
höfðu áhuga á því að málið yrði af-
greitt á skjótan hátt. Það myndaðist
því mjög óeðlilegur þrýstingur,
bæði frá þjóðfélaginu og æðri
stjórnvöldum.“
Voru játningar gefnar á eðlileg-
um forsendum að þínu mati?
„Sú staðreynd að við verjendurn-
ir vorum lokaðir svona frá rann-
sókn málsins og langvarandi gæsla
gerði það að verkum að þessar svo-
kölluðu játningar eru ekki trúverð-
ugar. I Geirfinnsmálinu lá heldur
ekki fyrir nein heilsteypt játning
heldur margbreytilegar frásagnir.
Síðan var fenginn rannsóknarlög-
reglumaður á eftirlaunum frá
Þýskalandi. Meðan hann yfirheyrði
sakborninga fengu verjendur ekk-
ert að hitta þá. Hann virtist marka
ákveðinn ramma með því að lesa út
úr þessum frásögnunr mjög ein-
falda atburðarás sem hann lagði
fram sem atvikin í málinu. Skjól-
stæðingur minn bar einnig rann-
sóknarmenn og fangaverði þung-
um sökum um harðræði og ég fór
því fram á rannsókn. Þórir Odds-
son vararannsóknarlögreglustjóri
hafði ekki komið nálægt rannsókn
málsins og var skipaður sem sér-
stakur rannsónaraðili. Niðurstaðan
varð sú að í dómi Hæstaréttar er
einn af yfirmönnum fangelsisins
ávíttur. Harðræði var líka beitt í
Guilford-málinu.“
Heldurðu að dómur myndi falla
á sama veg í dag?
„I dag myndi lögreglurannsókn-
in vera miklu vandaðri. Svo hafa
verið gerðar breytingar á réttarfars-
lögum þannig að handtekinn mað-
ur á alltaf rétt á að hafa verjanda sér
við hlið.“
Var málsmeðferðinni klúðrað?
„Geirfinnsmálið var eyðilagt í
byrjun. Það var heilt ár í rannsókn
suður í Keflavík í tómri vitleysu
sem var látið viðgangast af yfirvöld-
JÓN Oddsson
„Tvímælalaust ætti að taka upp
rannsóknina aftur með aðstoð
manns eins og Gísla Guðjóns-
sonar. “
um dómsvalda. Þetta var réttarfars-
slys.“
Heldurðu að það gæti gerst aft-
ur á íslandi?
„Það vona ég ekki.“
Teldirðu ástæðu til að fá réttar-
sálfræðing eins og dr. Gísla Guð-
jónsson til að kanna játningarn-
ar?
„Já, tvímælalaust ætti að taka
upp rannsóknina aftur með aðstoð
manns eins og Gísla Guðjónsson-
ar.“ 0
Sævar M. Ciesielski
ítrekaði sakleysi sitt eftir að
málflutningi var lokið fyrir
Hæstarétti íjanúar 1980. Úr-
skurður Sakadóms Reykjavíkur
var mildaður frá þvíað vera lífs-
tíðarfangelsi í 17 ára fangelsi
sem þó var þyngsta refsing
sem kveðin hefur verið upp á
þessari öld.
Erla Bolladóttir
Sannleikurinn
leitar upp á
yfirborðið
Erla Bolladóttir var einn sak-
borninganna í Geirfinns- og Guð-
mundarmálunum og lykilvitni að
mati ákæruvaldsins. Erla lýsti yfir
sakleysi sínu fyrir dómi að öðru
leyti en því að hún viðurkenndi á
sig meinsæri.
Var saklaust fólk dæmt í Geir-
finns- og Guðmundarmálunum?
„Já, það er engin spurning.“
Voru aJlir sakborningarnir sak-
lausir?
„Já, svo framarlega sem ég best
veit. Ég tel okkur öll hafa verið sak-
laus.“
Hvers vegna játuðuð þið á ykk-
ur sakir?
„Við vorum beitt þrýstingi og
ákafinn var rnikill af hálfu rann-
sóknaraðila við að leysa þetta mál.
Ákafinn markaðist ekki síst af
starfsmetnaði einstakra rannsókn-
armannanna sem vildu komast
áfram og hærra. Aðrir voru undir
gífurlegri pressu að ofan sem síðan
voru undir þrýstingi frá kjósend-
um.“
Má rekja játningarnar til harð-
ræðis?
„Já, sumar þeirra beinlínis. Ég
varð vitni að líkamlegu harðræði en
þótt það hafi verið gróft var það
ekki það alvarlegasta. Sálrænt of-
beldi var viðhaft gegnumsneytt all-
an tímann og það var erfiðast. Sem
dæmi get ég nefnt að eitt sinn þegar
ég var kölluð til yfirheyrslu ákvað
ég að segja allan sannleikann og
draga um ieið allt til baka sem ég
hafði logið. Þegar ég var búin að út-
hella hjarta mínu var mér sagt að ég
kæmist ekki áfram með svona
framburði. Síðan var ég send aftur í
klefann og sagt að hugsa mitt ráð.
Enginn talaði svo við ntig í þrjár
vikur á eftir og ég vissi ekkert hvað
var að gerast. Það gerði mig með-
færilegri næst þegar ég var kölluð til
yfirheyrslu og þá héldu lygarnar
áfram. Við vorum líka látin taka ró-
andi lyf hvort sem okkur líkaði bet-
ur eða verr sem gerði okkur með-
færilegri. Ýmislegt fleira kom til.“
Finnst þér ástæða til að taka
málið upp aftur?
„Það er ástæða til þess en skilyrð-
in eru ekki fýrir hendi. Mér er ekki
kunnugt um neitt sem gæti leitt til
þess að fá málin á hreint, að
minnsta kosti ekki eins og staðan er
í dag. Á hinn bóginn er alltaf
ástæða til að leiða sannleikann í
ljós. Og reynslan sýnir að sannleik-
urinn leitar alltaf upp á yfirborðið.“
Heldurðu að hann geri það í
þessu máli?
„Já, ég verð að trúa því.“ ©
Erla Bolladóttir
„Ég tel okkur öll hafa verið
saklaus. “
FIMMTUDAGUR 10. MARS 1994
29