Eintak - 10.03.1994, Side 31

WIÁLFLUTNINGUR FYRIR SAKADÓMI REYKJAVÍKUR.
/'árslok 1977 komst Sakadómur að þeirri niðurstöðu að Sævar
Marinó Ciesielski og Kristján Viðar Viðarsson skyldu eyða því sem
eftir væri af ævinni í fangelsi. Þá niðurstöðu byggði hann fyrst og
fremst á játningum sem þeir höfðu dregið til baka.
ur bókarinnar kemur skýrt fram að
fjölmörgum spurningum er enn
ósvarað óháð því hvort sakborn-
ingarnir hafi verið sekir eða sak-
lausir. Við undirbúning bókarinnar
ræddi hann við flesta sakborninga
og allir lýsa þeir yfir sakleysi sínu
nema Guðjón.
Annars staðar í þesari umfjöllun
eru viðtöl við Sævar og Erlu þar
sem þau hnykkja á sakleysi sínu en
ástæða er til að rifja upp sumt af því
sem Tryggvi Rúnar og Kristján
segja í bók Þorsteins.
Tryggvi Rúnar segir: „Ég trúði
aldrei að ég hefði gert þetta og gerði
ekki annað en að fallast á það sem
við mig var sagt,“ og á þar við þá
fullyrðingu að hann hafi átt þátt í
dauða Guðmundar Einarssonar.
„Og ég veit það fullkomlega fyrir
víst um þessa stráka að þeir gerðu
þetta ekki heldur. Sævar og Kristján
eru ekki svoleiðis menn að þeir
standi í manndrápum.“
Kristján Viðar lýsir yfir sakleysi
sínu í bókinni og lýsir jafnframt
harðræði sem hann fullyrðir að
hann hafi verið beittur. Fangaverð-
ir hafi barið í hurðir og veggi með
kylfum sínum og gert háreysti á
þakinu til að halda föngunum vak-
andi. „Þeir voru að koma í klefana
hvenær sem var, á nóttu sem degi
með ýmsar fullyrðingar."
Niðurstaða rannsóknaraðila og
dómstóla hefur verið gagnrýnd
mikið allt frá því dómur var kveð-
inn upp. Þar koma ekki aðeins til
vitnisburðir sakborninga og ein-
stakra verjenda heldur hafa menn
sem komu nálægt rannsókn máls-
ins lýst málatilbúnaðinum sem
tómri vitleysu. Einn þeirra er
Kristján Pétursson, þáverandi
tollvörður á Keflavíkurflugvelli,
sem tók þátt í rannsókn málsins í
upphafi. Hann segir í bók Þor-
steins: „Geirfinnsmálið er tómt
rugl hvernig svo sem á þeim mála-
tilbúnaði stendur. Ég hef alltaf ver-
ið á því. Þótt stuðst hafi verið við
fleira en játningar, var ekkert gagn
að því. ... Ég tel engar líkur á því að
íslenska lögreglan viti meira um
hvarf Geirfinns en hver annar.... Ég
tel aftur á móti 80-90 prósent líkur
á því að þeir hafi komið Guðmundi
fýrir.“
Séra Jón Bjarman, þáverandi
fangaprestur, hefur heldur ekki leg-
ið á skoðunum sínum. Hann stað-
hæfir að Sævar, Kristján og Tryggvi
hafi ekki fengið að hitta hann í
langan tíma þrátt fyrir óskir þeirra
þar um. Fangelsisyfirvöld hafi logið
því til að þeir vildu ekki hitta hann.
Þá segir séra Jón:
„Ég minnist þess að aumingja
Kristján sagði eitt sinn í samtali við
mig í fangaklefanum: „Nú er ég bú-
inn að segja þeim fimm frásagnir af
því hvernig ég fór að því að drepa
Geirfinn. Ég veit ekki til hvers
meira þeir ætlast af mér.“ Það var
auðheyrt að það Var samstarfs-
fremur en sannleiksvilji sem réði
þessum orðum. ... Geirfinnsmálið
er vitleysa. Það hefur verið sann-
færing mín frá því það var til um-
fjöllunar. Hvað varðar Guðmund-
armálið þá tel ég að þeir strákar hafi
verið að flækjast í Hafnarfirði
kvöldið eða nóttina sem Guð-
mundur hvarf en ég er óviss um
annað.“
Kæmust réttarsál-
fræðingar að sömu
niðurstöðu oa í Guild-
ford- málinu?
Þegar málatilbúnaður í Guild-
ford-málinu annars vegar og Geir-
finns- og Gumundarmálunum hins
vegar eru borin saman sjást líkind-
in glöggt. I báðum tilvikum er
dómsniðurstaðan fyrst og fremst
byggð á játningum sakborninga
sem dregnar höföu verið til baka.
Islensku unglingarnir skrifuðu
undir misvísandi játningar sem
stönguðust á í mikilvægum atrið-
um, í sumum tilfellum án þess að
réttargæslumenn væru viðstaddir.
Á meðan á rannsókninni stóð og
eins fyrir dómi drógu þeir játning-
arnar til baka, rétt eins og allir sak-
borningarnir í Guildford-málinu.
Þótt afbrotin séu ólík voru bæði
samfélögin í uppnámi i kjölfar
glæpanna og almenningur og
stjórnvöld í báðum löndum krafö-
ist þess að hinir seku yrðu dregnir
fyrir rétt. Þrýstingurinn á rann-
sóknarmennina var því gríðarlegur.
Eftir að hafa lent á alvarlegum villi-
götum í rannsókninni á Geirfmns-
málinu og haldið fjórum mönnum
saklausum í gæsluvarðhaldi um
fjögurra mánaða skeið varð þrýst-
ingurinn enn meiri því bæta varð
fyrir mistökin.
Fram kemur í dómi Hæstaréttar
að sakborningar voru beittir harð-
ræði við yfirheyrslur eins og raunin
var á með bresku unglingana. ]ón
Oddsson, verjandi Sævars, fullyrðir
einnig að sakargögnum hafi verið
leynt eins og í Guildford-málinu
sem er skýlaust lögbrot.
Og í báðum tilvikum voru strax
uppi efasemdir um að hinir
dæmdu hafi verið sekir eftir að
dómur haföi verið upp kveðinn.
Fleira má tína til.
Sakborningar í Geirfinns- og
Guðmundarmálinu voru á aldrin-
um sautján til nítján ára þegar
Geirfinnur Einarsson og Guð-
mundur Einarsson hurfu sporlaust,
ef undan er skilinn Guðjón Skarp-
héðinsson. Þessir unglingar voru á
glapstigum eins Gerry og Paul,
smákrimmar sem enginn hafði
samúð með og trúðu því versta upp
á. Sævar bendir á að þau hafi ekki
haft þroska til að gera sér grein fyr-
ir aðstöðunni sem þau voru komin
í og ekki gert sér grein fýrir réttar-
stöðu sinni.
Munurinn er kannski sá þegar
öllu er á botninn hvolft að ekki hef-
ur verið leitað til sérfræðinga á
borð við dr. Gísla Guðjónsson um
álit á rannsóknaraðferðunum sem
beitt var í Geirfinns- og Guðmund-
armálunum og á því hvort játning-
arnar geti staðist. Rannsóknir hans
urðu til þess að Guildford-málið
var tekið fyrir að nýju þar sem játn-
ingarnar gátu ekki staðist og sak-
borningunum gefnar upp sakir.
Það skal hins vegar ósagt látið hvort
hann eða aðrir sérfræðingar kæm-
ust að sömu niðurstöðu í Geir-
finns- og Guðmundarmálunum.
Það er hins vegar spurning sem ís-
lenska þjóðin vildi að öllum líkind-
um fá svar við. ©
Páll Amór Pálsson hæstaréttarlögmaður
Hæpið að fullyrða nokkuð
Páll Arnór Pálsson hæstarétt-
arlögmaður var verjandi Kristjáns
Viðars Viðarssonar.
Finnst þér einhver samsvörun
milli Guildford-málsins og Geir-
finns- og Guðmundarmálanna
eftir að hafa séð kvikmyndina í
nafni föðurins?
„Nei, ég get nú ekki sagt það.
Mér datt þó í hug lýsing Sævars
Ciesielskis á hatðræði sem hann
taldi sig vera beittán þegar ég sá til-
teknar yfirheyrslur í kvikmynd-
inni.“
Nú byggðu dómstólar í báðum
málum á játningum sem dregnar
höfðu verið til baka og þessar játn-
ingar og annar framburður var
mjög misvísandi. Þar að auki voru
nánast engin áþreifanleg gögn
lögð fram.
„Já, þegar þessu er stillt þannig
upp má sjá ákveðna samsvörun. En
þessi mál voru ólík. 1 Geirfinnsmál-
inu var slegið úr og í mánuðum
saman og sakborningarnir sögðu
sjálfir margar sögur. í myndinni er
það þannig að sagt er við sakborn-
inga: „Hinn sagði þetta og þú skalt
bara játa.“„
Höfðu dómstólar forsendur til
að kveða upp dóma í Geirfinns-
málinu?
„Ég vil ekkert tjá mig um það
núna og ég er ekkert að vefengja
það.“
Var saklaust fólk dæmt?
„Þetta eru svo teygjanleg hugtök,
saklaus og sekur.“
Kæmust dómstólar að sömu
niðurstöðu í dag?
„Ætli það ekki. Ég geri ráð fyrir
því.“
í Guildford-málinu skipti máli
vitnisburður réttarsálfræðinga
sem sögðu að fólk væri tilbúið að
játa á sig alls konar sakir ef nægi-
legum þrýstingi væri beitt. Held-
PÁLL ARNÓR PÁLSSON
„Rannsóknin var gagnrýnd af
verjendum á sínum tíma og þeir
sögðu að ekki hafi verið rétt að
málum staðið. “
urðu að það hafi átt við í Geir-
finnsmálinu?
„Það er svolítið erfitt að segja.
Það sem kom helst upp var að það
hafi verið bornar á milli upplýsing-
ar af rannsóknaraðilum.“
Telurðu að staðið hafi verið
eðlilega að rannsókn málsins?
„Rannsóknin var gagnrýnd af
verjendum á sínum tíma og þeir
sögðu að ekki hafi verið rétt að
málum staðið.“
Finnst þér ástæða til að taka
málið upp aftur vegna þess?
„Það er ekki réttlætanlegt nema
eitthvað nýtt komi fram og það hef-
ur ekki gerst mér vitanlega.“
Er búið að leysa Geirfinns- og
Guðmundarmálin?
„Ég þori ekki að segja um það. Þó
að ég hafi einhverjar óljósar hug-
myndir í kollinum þá er hæpið að
fullyrða nokkuð." ©
Örn Clausen hæstaréttarlögmaður
Ekki hægt að bakka
út úr játningum
Örn Clausen, hæstaréttarlög-
maður var verjandi Alberts
Klahns Skaftasonar. Hann brá
sér í bíó að beiðni EINTAKS.
Finnst þér vera einhver sam-
svörun milli Guildford-málsins
og Geirfinns- og Guðmundar-
málanna eftir að hafa séð kvik-
myndina í nafni föðurins?
„Nei, ég fann enga samsvörun.
Við megum ekki rugla saman
röngum ásökunum sem komu frá
öðrum, eins og gerðist í Guilford-
málinu og játningunum í Geir-
finnsmálinu."
Var ekki sett á samskiptabann
milli verjenda og sakborninga í
báðum tilfellum?
„Það var aldrei sett samskipta-
bann þannig að verjendur fengju
ekki að hitta skjólstæðinga sína.
Hérna getur sakborningur fengið
aðstoð hvernig sem á stendur. Við
urðum hins vegar að virða
ákveðnar reglur og það var ekki
sjálfgefið að við fengjum alltaf að
vera viðstaddir. En það eru alltaf
til lögfræðingar sem rjúka upp og
mótmæla. Og í Geirfinnsmálinu
voru lögfræðingar sem dönsuðu
með skjólstæðingum sínum.“
Voru játningar í Geirfinns- og
Guðmundarmálunum gefnar á
eðlilegum forsendum að þínu
mati?
„Já, að öllu leyti. Og allar þýð-
ingarmestu játningarnar voru
gefnar að viðstöddum réttar-
gæslumönnum. En sakborning-
arnir fengu allt í einu á tilfinning-
una að þeir að slyppu með því að
draga játningar til baka.“
Teldirðu ástæðu til að fá rétt-
arsálfræðing eins og dr. Gísla
Guðjónsson til að kanna játn-
ingarnar?
„Nei, það held ég ekki. Maður
játar ekki svona á sig að viðstödd-
um lögfræðingi án þess að vera
kvalinn og píndur. Það er útilok-
að nema hann sé mjög geðveikur.
Ég fortek ekki hvað getur gerst ef
lögreglumaður fær að yfirheyra
sakborning einn en það kemur þá
fljótt í ljós og er leiðrétt.“
Heldurðu að dómur myndi
falla á sama veg í dag?
„Alveg tvímælalaust. Ég get þó
ekki ákveðið hvað dómarar gerðu
í dag en það var ekki hægt að
bakka út úr þessum játningum
enda studdu þær hvor aðra. Eg er
alveg sannfærður um að það var
ekki saklaust fólk dæmt og var
aldrei í nokkrum vafa um sekt
þeirra.
Dómstólar tóku hins vegar tillit
til þess að líkin fundust ekki og
því voru þeir dæmdir fyrir mann-
dráp af gáleysi sem var hárrétt.“ ©
ÖRN CLAUSEN
„Ég er alveg sannfærður um að það var ekki saklaust fólk dæmt
og var aidrei í nokkrum vafa um sekt þeirra. “
Sævar Marinó Ciesielski
„Að mínum dómi voru langtum meiri brotalamir í Geirfinnsmálinu
þar sem allar leikreglur réttarríkis voru þverbrotnar."
Sævar Marinó Ciesielski
Vissu að við vorum saklaus
Sævar Ciesielski var dæmdur í
lífstíðarfangelsi fyrir að hafa átt-
aðild að láti Guðmundar og Geir-
finns, auk annarra minni sakar-
gifta. Frá því hann var látinn laus
hefur hann reynt að fá málið tekið
upp aftur og vill fá mannorð sitt
hreinsað. I því skyni sendi hann
dómsmálaráðuneytinu greinargerð
á síðasta ári áður en hann fluttist
búferlum til Bandaríkjanna þar
sem hann býr nú.
Sérðu einhverja samsvörun
með Guildfordmálinu og Geir-
finns- og Guðmundarmálunum?
„Já, að því leyti að saklausir ung-
lingar eru dregnir inn í mál sem
þarf að leysa. Það er augljóslega
ekkert gert til að sanna sakleysi
eirra og gögnum haldið leyndum.
báðum tilvikum eru ættingjar líka
dregnir inn í málið. En að mínum
dómi voru langtum meiri brota-
lamir í Geirfinnsmálinu þar sem
allar leikreglur réttarríkis voru
þverbrotnar. íslenskum lögreglu-
og dómsyfirvöldum er kannski vor-
kunn því þau voru ekki í stakk búin
til að takast á við svona stórt mál.“
Varstu sekur af því að hafa verið
valdur að dauða Geirfinns og
Guðmundar?
„Það er búið að skrifa tvær bæk-
ur um þetta og rök þar sýna fram á
allt þetta rugl frá byrjun. Ég tel að
rannsóknarmennirnir hafi vitað
allan tímann að við vorurn sak-
laus.“
Hvers vegna játaðirðu þá á þig
sakir?
„Maður var ruglaður í ríminu.
Við vissum ekki hverju við ættum
að svara og hverju við vorum að
svara. Þeir lögðu fram flækjur sem
við botnuðum ekki í og höföum
ekki lögfræðiaðstoð til að treysta á.
Við vorum unglingar og höföum
ekki þroska til að skilja í hvaða að-
stöðu við vorum komin og þekkt-
um ekki okkar réttarstöðu. Svo
komu til beinar pyntingar og
fangaverðir vitnuðu gegn starfs-
bróður sínum um það en sá vitnis-
burður var ekki tekinn til greina.
Fólk trúði einfaldlega ekki að ég
heföi verið kaffærður, haföur í fóta-
járnum vikum sarnan og fleira í
þeim dúr.“
Voru hinir sakborningarnir
einnig saklausir?
„Við erum saklaus af þessum
málum og yfirvöld vita það þó að
almenningur geri sér kannski ekki
grein fyrir því vegna umíjöllunar
íjölmiðla á sínum tíma. Um leið og
maður kemur til annarra landa sér
maður hvernig hlutirnir eru, enda
er íslenskt réttarkerfi mjög ólíkt því
bandaríska, svo dæmi sé tekið. Það
heföi aldrei gerst 1 Bandaríkjunum
að fólk heföi verið sakfellt á sömu
forsendum og við. Rannsóknar-
mennirnir sjálfir sætu inni fyrir að
brjóta lagagreinar urn hvernig haga
beri rannsókn mála.“
Er eitthvað sem réttlætir að
málið verði tekið upp aftur?
„Ég býst ekki við að þetta mál
verði tekið upp aftur nema það fái
umfjöllun í útlöndum, um það
verði gerð bíómynd eða fjallað um
það á annan áberandi hátt. Þá
neyddust dómsmálayfirvöld til að
taka upp málið aftur. Þetta er
hneyksanlegt mál og skammarlegt
fýrir íslenskt dómskerfi. En það eru
ekki fordæmi fyrir því á íslandi að
taka upp mál sem farið hafa í gegn-
um Hæstarétt. Það slær þögn á
mannskapinn þegar minnst er á
Geirfinnsmálið og menn skammast
sín fyrir hvernig staðið var að mál-
um. Það hef ég fundið í samskipt-
um mínum við yfirvöld." ©
FIMMTUDAGUR 10. MARS 1994
31