Eintak - 15.08.1994, Blaðsíða 6

-EIIMTAK
Gefið út af Nokkrum íslendingum hf.
Ritstjóri:
Framkvæmdastjóri:
Auglýsingastjóri:
Dreifingastjóri:
Gunnar Smári Egilsson
Árni Etenediktsson
Örn ísleifsson
Pétur Gíslason
HÖFUNDAR EFNIS í ÞESSU BLAÐI
Alda Lóa Leifsdóttir, Andrés Magnússon, Björn Malmquist,
Björn Ingi Hrafnsson, Bonni, Elías Georgsson, Gauti Bergþóruson
Eggertsson, Geröur Kristný, Glúmur Baldvínsson, Jói Dungal,
Jón Óskar Hafsteinsson, Jón Kaldai, Loftur Atli Eiríksson,
Ragnhildur Vigfúsdóttir, Ragnar Óskarsson Tindur Hafsteinsson,
Steingrímur Eyfjörð Kristmundsson, Sævar Hreiðarsson og
Vilhjálmur H. Vilhjálmsson.
Setning og umbrot:
Fiimuvinnsla og prentun:
Nokkrir Islendingar hf.
Prentsmiðjan Oddi.
Verð í lausasölu kr. 195.
Áskriftarverð kr. 1.200 á mánuði fyrir tvö blöð í viku.
Þeir sem greiða með greiðslukorti fá 10 prósent afslátt.
Einmennings-
kjördœmi
Kjördæmamálið er enn eina ferðina að komast í brennidepil og þó fyrr
hefði verið. Allar götur frá því íslenskur almenningur fékk að velja sér full-
trúa á Alþingi hefur þjóðin verið dregin í dilka eftir því hvar á landinu það
býr. Henni hefur verið skipt niður í mismerkilegt fólk eftir þeirri þumal-
fingursreglu að fólk í þéttbýli sé lélegra en fólk í sveit og eigi þess vegna að
búa við skertan kosningarétt. Eða þannig hikuðu að minnsta kosti ekki fýr-
irbæri á borð við Jónas frá Hriflu við að setja málin fram þegar þeir vörðu
kjördæmaskipunina.
Óréttlætið hefur vitaskuld verið mismikið eins og þegar rúmur þing-
meirihluti hafði þriðjung þjóðarinnar á bak við sig. Alþingi hefur neyðst til
þess að laga kerfið öðru hverju þegar óréttlætið hefur verið orðið slíkt að
þingmönnum var vart vært á götum Reykjavíkur. Þær breytingar hafa hins
vegar ávallt verið í sem minnstum skrefum tii þess að atvinnuöryggi þing-
manna væri ekki um of stefnt í hættu.
Þessar smáskammtalækningar hafa líka fyrst og fremst mótast af hags-
munum flokkanna, þannig að þingstyrkur stjórnmálaflokkanna endur-
spegli heildarfýlgi þeirra. Alþýðubandalagið fékk til dæmis níu þingmenn í
síðustu kosningum, sem er í ágætu samræmi við heildarfylgi þeirra. 12.700
atkvæða þeirra komu úr Reykjavík eða Reykjaneskjördæmi, en tæp 10.000
annars staðar af landinu. Samt sem áður eru sex þingmanna flokksins utan
af landi, en aðeins þrír úr Reykjavík! Þetta þýðir í raun að landsbyggðar-
menn sitja í sætum borgarbúa. Nánar tiltekið eru það þeir Eggert Haukdal,
Egill Jónsson, Einar K. Guðfinnsson, Guðjón Guðmundsson, Gunnlaugur
Stefánsson, Jón Kristjánsson, Kristinn H. Gunnarsson, Ólafur Þ. Þórðar-
son, Ragnar Arnalds, Sighvatur Björgvinsson, Stefán Guðmundsson og
Vilhjálmur Egilsson, sem sitja í annarra manna sætum á þingi.
Það er þó ekki beinlínis þetta óréttlæti, sem mönnum svíður sárast, þó
ekki væri nema vegna þess að það eru aðeins einstaka stærðfræðiséní, sem
skilja kosningareglurnar. En mönnum blöskrar að Vestfirðingur geti haft
áttfalt atkvæðavægi á við íbúa suðvesturhornsins. Óréttlætið er svo hróp-
legt að jafnvel ungir framsóknarmenn álykta gegn því.
En hvað er tii ráða? Tvær meginlausnir eru nefndar. Annars vegar að
gera landið allt að einu kjördæmi og hins vegar að því sé skipt upp í ein-
menningskjördæmi.
Helsti kostur þess að gera landið að einu kjördæmi er sá að ekki þarf að
gera frekari breytingar á kerfmu það sem eftir er. En ókostirnir eru líka
fjölmargir. Slík breyting myndi auka líkurnar á því að smáflokkum fjölgaði
á Alþingi, en um leið eykst hættan á því að Alþingi fari að svipa til Knesset
í Israel, þar sem ríkisstjórnir hafa hvað eftir annað verið í gíslingu örmsárra
öfgaflokka. Enn fremur myndi það festa íslendinga í viðjum núverandi
stjórnmálaflokka og einnig verður líka að telja sennilegt að völd flokkseig-
endafélaganna myndu aukast við uppstillingu listanna.
Helsti ókostur einmenningskjördæma er sá að kerfið þarf að vera í stöð-
ugri endurnýjun eftir því sem fólksfjöldi breytist og sennilegast væri einn-
ig nokkuð um að færa þyrfti kjördæmamörk til. Þá er ómögulegt að algeru
jafnræði milli kjördæma yrði nokkru sinni náð. En kostirnir eru miklu
fleiri og þeir vega þyngra á metunum.
Einmenningskjördæmi munu auka aðhald þingmanna svo um munar. j
Þeir verða dæmdir af verkum sínum og geta ekki falið sig á bak við fjöld-
ann. Kjósendur verða líka í mun beinna sambandi við þingmennina. Ein-
menningskjördæmi gefa einnig von um að hrist verði upp í hinu staðnaða !
flokkakerfi íslands og eins og Björn Bjarnason hefur bent á gæti ný kjör-
dæmaskipan leyst sameiningarvanda vinstrimanna í eitt skipti fýrir öll. j
Einmenningskjördæmi bjóða heim tveggja flokka kerfi, sem myndi vafa-
laust gera stjórnarfar stöðugra og efnahagslífið sömuleiðis. Það myndi
einnig verða til þess að flokkar þyrftu að leggja fram alvöru stefnuskrár fýr-
ir kosningar og þeir yrðu líka að standa við þær, því þá verður ekki lengur
hægt að skýla sér á bak við samstarfsflokka í ríkisstjórn og pólitískar mála-
miðlanir.
Auðvitað er einmenningskjördæmakerfið ekki fullkomið frekar en önn-
ur mannanna verk. Heimspekingurinn Karl Popper hefur meðal annars
fjallað talsvert um kosningafýrirkomulag og lagðist eindregið á sveif með
einmenningskjördæmum vegna þess stöðugleika, sem þeim fýlgdi. En
hann minnti líka á að lýðræðisfýrirkomulagið snerist ekki um það eitt að
kjósa menn til valda, heldur ekki síður um það að „koma þeim frá völdum
án þess að þurfa að skjóta þá.“ Einmenningskjördæmi nrunu veita þing- j
mönnum það aðhald, sem þeir þurfa, og það verður úr sögunni að flokkar,
sem kjósendur refsa, geti samið sig inn í ríkisstjórn. 0
Ritstjórn og skrifstofur
Vesturgötu 2,
101 Reykjavík
sími 1 68 88 og fax 1 68 83.
Tillögur nefndar um breytta kjördæmaskipan
Landið eitt kjördæmi
Tæknilega besta
lausnin, segir Vú-
hjálmur Þorsteins-
son, kerfísfræðing-
ur, sem átti sæti í
nefndinni. Um það
næst þó liklega ekki
samstaða. Einnig
tillögur um ein-
menningskjör-
dæmi.
Nefnd sem skipuð var af forsæt-
isráðherra til að gera tillögur um
ýmsa valkosti í kjördæmamálinu
skilaði áliti sínu nýiega. I nefndinni
áttu sæti tveir menn frá hvorum
stjórnarflokki. Fyrir hönd Sjálf-
stæðisflokksins sátu þeir Benedikt
Jóhannesson, stærðffæðingur og
Eyjólfur Sveinsson, aðstoðar-
maður forsætisráðherra, en fýrir
hönd Alþýðuflokksins þeir Vil-
hjálmur Þorsteinsson, kerfisfræð-
ingur, og Eiríkur Briem, hagfræð-
ingur. Nefndin velti aðallega fýrir
sér þremur kostum, í fyrsta lagi að
gera lagfæringar á núverandi kerfi, í
öðru lagi að taka upp einmennings-
kjördæmi og í þriðja lagi að gera
landið að einu kjördæmi.
Að sögn Vilhjálms Þorsteinsson-
ar felst tillagan um breytingu á nú-
verandi kjördæmaskipan annars
vegar í því að þingmönnum verði
fækkað um einn í hverju kjördæmi
og flakkarinn tekinn burt. Með því
yrði þingmönnum fækkað niður í
54 og misvægi atkvæða minnkaði
úr því að vera 1 á móti 3,1 niður í 1 á
móti 2,6.
Hins vegar var lögð fram tillaga
um það að kjördæmum verði fjölg-
að í ellefu. Þrír þingmenn kæmu frá
hverju kjördæmi en tuttugu yrðu
landskjörnir. Þingmenn yrðu þá 53.
Fmnur Ingólfsson
Hann og Jóhannes Geir Svein-
bjömsson lögðu fram þingsályktun-
artillögu um að gera landið allt að
einu kjördæmi.
Reykjavík skiptist þá niður í þrjú
kjördæmi og Reykjanes tvö. I þessu
kerfi yrði misvægi atkvæða mest á
milli Reykjaness og Vestfjarða eða 1
á móti 2,7 Vestfjörðum í vil.
í þriðja lagi var uppi tillaga um
að gera landið að einu kjördæmi. 1
því sambandi voru útfærsluleiðir
aðallega skoðaðar. Alþýðuflokks-
menn eru hrifnastir af þessari til-
lögu en hún er nokkuð í anda
þeirra hugmynda sem Vilmundur
Gylfason heitinn hélt á lofti í upp-
hafi síðasta áratugar.
Vilhjálmur segir að í raun sé eng-
inn ágreiningur um að sú tillaga sé
tæknilega best. Hún leysi misvægi
atkvæða algerlega til frambúðar og
hafi ýmsa aðra kosti. Hann efast þó
um að menn séu tilbúnir í svo rót-
tæka breytingu, t.d. séu sjálfstæðis-
menn ekki reiðubúnir að ganga svo
langt.
Vilhjálmur bendir á að ef ráðast
er í breytingar á annað borð sé al-
veg eins gott að stokka spilin upp á
nýtt. Það sé ekki erfiðara en að gera
breytingar á núverandi kerfi. „Það
er mjög erfitt að fara að hringla
með kerfið í einhverjum smá-
skammtalækningum, þá er betra að
fara aftur á byrjunarreit."
Tillagan um að gera landið að
einu kjördæmi hefur fengið stuðn-
Björn Bjarnason
Hann og sjálfstæðismenn hafa veríð
fylgjandi þvíað taka upp ein-
menningskjördæmi.
ing úr ólíklegustu áttum og er því
ekki einvörðungu haldið fram af
Alþýðuflokknum. T.d. fluttu þeir
framsóknarþingmenn, Jóhannes
Geir Sveinbjörnsson og Finnur
Ingólfsson þingsályktunartillögu
þess efnis í vor. Einnig hafa nokkrir
landsbyggðarþingmenn Aiþýðu-
bandalagsins ekki verið mótfallnir
slíku.
Sjálfstæðismenn eru meira hrifn-
ir af því að gera breytingar á núver-
andi kerfi eða að taka upp ein-
menningskjördæmi og hefur Björn
Bjarnason m.a. haldið uppi þeirri
hugmynd.
Galli núverandi
kjördæmaskipunar
Helsti galli núverandi kjördæma-
skipunar er misvægi atkvæða.
Mesta misvægið er á milli atkvæða
Vestfirðinga og Reykvíkinga. Þing-
maður á Vestfjörðum hefur 1315
kjósendur á bak við sig og ef flakk-
arinn er talinn með þá hefur hver
þingmaður 1095 atkvæði á bak við
sig. Reykvískir þingmenn hafa
mesta fjölda atkvæða á bak við sig
eða 4078. Misvægið er því 1 á móti
3,1 Vestfirðingum í hag sé flakkar-
inn undanskilinn.
Því hefur verið haldið fram að
misvægi atkvæða sé mannréttinda-
VlLMUNDUR GYLFASON
Ein afþeim þreytingum sem hann
lagði til á stjómkerfínu varað gera
landið að einu kjördæmi.
brot. Á hverju þingi síðan 1959 hafa
setið þingmenn með rétt ríflega
fimm hundruð atkvæði að baki sér
á meðan ekki hafa náð kosningum
frambjóðendur með að minnsta
kosti 2200 upp i 3500 atkvæði . Ut-
anþingsframbjóðendur eru með
allt að fimmfalt atkvæðamagn að
baki sér sem duga öðrum til að
komast inn á þing.
Einnig telst það til galla að
möguleikar kjósenda til að hafna
einstökum frambjóðendum eru
nær engir. Eftir breytinguna á
kosningalögunum 1987 þarf helm-
ingur kjósenda framboðslista að
leggjast á eitt til að ná fram breyt-
ingu á röð frambjóðenda en fyrir
1959 þurfti aðeins íjögur prósent.
Enn fremur þykir núverandi
kerfi alltof flókið. Það var soðið
saman með hrossakaupum á sínum
tíma og höfðu margir þingmenn
puttana í málinu.
Nýlega hefur verið bent á að ein
skýring á lágu hlutfalli kvenna á Al-
þingi gæti verið m.a. fjöldi lítilla
kjördæma þar sem flestir listar eiga
aðeins möguleika á einum þing-
manni, þ.e. efsta manni listans.
Hlutur kvenna meðal efstu manna
hefur verið rýr í gegnum tíðina og
lítið batnað þó konum hafi fjölgað
á framboðslistum almennt. 0
Hópur áhugamanna sem stóðu að skoðanakönnun um sam-
eiginlegt framboð
Ekki ýkja vísindaleg könnun
Segir Helgi Hjörvar, formaður Verðandi og einn þeirra sem stóðu að könnuninni.
„Það eru ekki endilega allir sem
að þessu stóðu sem hafa áhuga á
sameiningu flokkanna heldur fýrst
og fremst sameiginlegum lista,“
segir Helgi Hjörvar formaður
Verðandi sem hefur beitt sér fyrir
sameiginlegu framboði vinstriafla í
næstu Alþingiskosningum. Hópur
manna um sameiginiegt framboð
lét Skáls gera skoðanakönnun um
fylgi sameiginlegs framboðs
Kvennalista, Alþýðubandalags og
Jóhönnu Sigurðardóttur. Þessi
könnun var birt á Stöð 2 í síðustu
viku og sýndi að þess konar fram-
boð hlyti 43 prósent atkvæða, einu
prósenti meira en Sjálfstæðisflokk-
ur. „Þessi áhugi á sameiginlegum
lista er aðallega vegna þess að menn
sjá ekki fram á að það verði mynd-
uð nema tveggja flokka ríkisstjórn.
Þannig að ef framboð Kvennalista,
Jóhönnu og Alþýðubandalags eiga
að eiga einhverja raunhæfa mögu-
leika á því að verða aðilar að ríkis-
stjórn þurfa þau einfaldlega að
fækka sér.“
Á Stöð 2 var sagt að „hópur
áhugamanna um sameiginlegt
framboð“ hefði látið Skáfs gera
könnunina. Þetta er það sama og
sagt var um sambærilega könnum
sem gerð var af Félagsvísindastofn-
un fýrir tæpu ári, þegar kannaður
var stuðningur við sameiginlegt
framboð vinstriflokkanna í borgar-
stjórn Reykjavíkur. Almennt er tal-
ið að sú könnun hafi valdið mestu
um að R-listinn komst á koppinn.
Helgi segir að það sé að híuta til
sami hópur sem standi að þessari
könnun. Samkvæmt heimildum
EINTAKS mun fýrst og fremst vera
um að ræða óflokksbundið fólk og
félaga í Verðandi, félagi ungra Al-
þýðubandalagsmanna og óflokks-
bundins félagshyggjufólks.
„Þetta var ekki ýkja vísindaleg
könnun. Skekkjumörkin voru til-
tölulega há og úrtakið lítið. Svo var
hún náttúrlega einungis gerð á
Stór-Reykjavíkursvæðinu. Þannig
að niðurstaðan er bara vísbending
um einhverja möguleika en ekki
hávísindaleg mæiing. Ég held hins
vegar það að þetta skuli vera mögu-
legt og fái þennan stuðning, hljóti
að vekja athygli,“ segir Helgi.
Aðspurður um hvernig slík
könnun sé fjármögnuð segir Helgi
að gengið sé á milli fjölmiðla og
kannað hver sé tilbúinn til að bera
kostnaðinn enda sé niðurstaðan
fréttnæm. „Hins vegar ef niður-
staðan er ekki fréttnæm fá þeir sem
láta gera könnunina skellinn.“ ©
JÓHANNA StGURÐARDÓTTlR
Útganga hennarúrAlþýðuflokknum hefur hleyþt nýju ttfí íhugmyndir
vinstri manna um sameiginlegt framþoð ínæstu þingkosningum.
6
MÁNUDAGUR 15. ÁGÚST 1994